Монгол хаад

Энд монгол хаад хангуудын нэр, хаанчилсан он жилийг дурдав.

Их Монгол улсын төрийн тамга

Монголын эзэнт гүрний 15 хааны 8-ынх нь зураг

Монголын эзэнт гүрний тэлэлт болон хуваагдлын зураг

Их Монгол улсын хаад

Бага хаад

Хүннү улс (МЭӨ 209-МЭ 216 он)Edit

Умард Хүннү (46-93 он)Edit

Пүнү шаньюй (46-?)
Ёулю шаньюй (?-87), Пүнү шаньюйгийн ач хүү
Умардын шаньюй (88-91), Ёулю шаньюйгийн дүү. Нэр нь түүхэнд бичигдсэнгүй.
Юйчужянь шаньюй (91-93), Ёулю шаньюйгийн дүү

Сяньби улсEdit

Таньшихуай хаан (156-181)
Хэлянь (181-182), Таньшихуай хааны хүү. Дайнд амь үрэгдсэн.
Цяньмань (182-?), Хэлянь хааны хүү.
Күйтоу (?-210?), Таньшихуай хааны ач хүү.
Бүдүгэнь (210?-233), Куйтоугийн дүү.
Кэбинэн (210?-235), угсаа гарал нь тодорхойгүй Сяньбигийн аль нэг аймгийн удирдагч байсан. Хаан ширээг булаан авсан нэгэн. Цао Вэй улсын алуурчинд алуулсан.

Түрэгийн хаант улс (552-745)Edit

Хожуу Түрэгийн хаант улс (682-745)Edit

Уйгурын хаант улсEdit

Пэйло (744-747) Яклакар овгийн Хушу ноёны хүү
Баянчор хаан (747-759), Күл Билгэ хааны хоёр дахь хүү
Идигинь хаан (759-779), Баянчор хааны хоёр дахь хүү
Дуньмохэ хаан (780-789), Баянчор хааны хүү Чабыш тэгиний ууган хүү
Дулосы хаан (789-790), Дуньмохэ хааны хүү
Фэнчэн хаан (790-795), Дулосы хааны хүү
Алп Күтлүк хаан (795-805), Эдиз овгийн жанжин.
Күлүг Билгэ хаан (805-808)
Бао-и хаан (808-821)
Чүндэ хаан (821-824)
Жаоли хаан (824-832)
Жаншинь хаан (833-839)
Касар хаан (839-840)
Үже хаан (840-846)
Энянь хаан (846-848)

Кидан улсEdit

Елюй Амбагян (901-926), Ляо улсын Тайзу хаан
Елюй Яогу (926-947), Ляо улсын Тайзун хаан
Елюй Уюй (947-951), Ляо улсын Шизун хаан
Елюй Жин (951-969), Ляо улсын Мүзун хаан
Елюй Шянь (969-982), Ляо улсын Жинзун хаан
Елюй Вэньшүнү (982-1031), Ляо улсын Шэньзун хаан
Елюй Жыгү (1031-1055), Ляо улсын Шиньзун хаан
Елюй Чала (1055-1101), Ляо улсын Даозун хаан
Елюй Яньши (1101-1125), Ляо улсын Тяньзуоди хаан

Найманы ханлигEdit

Инанча билгэ хан (?-1201)
Таян хан (1201-1204)
Буюруг хан (1201-1205)
Хүчүлүг хан (1204-1218)

1. Чингис хаан (1206-1227) — 22 жил хаан суув. Есүхэйн хөвүүн. Их Монгол улсыг үндэслэгч.
     Тулуй ноён (1227-1229) — түр чөлөөний 2 жил хэрэг шийтгэв. Чингис хааны IV хүү.
2. Өгэдэй хаан (1229-1241) — 12 жил хаан суув. Чингис хааны III хүү.
     Турхан хатан (1241-1246) — түр чөлөөний 5 жил хэрэг шийтгэв. Өгөөдэй хааны хатан.
3. Гүюг хаан (1246-1248) — 3 жил хаан суув. Өгөөдэй хааны ууган хүү.
     Огул Каймиш хатан (1248-1251) — түр чөлөөний 3 жил хэрэг шийтгэв. Гүюг хааны хатан.
4. Мөнх хаан (1251-1259) — 9 жил хаан суув. Тулуйн ууган хүү.

5. Аригбуха хаан (1260-1264) — Хубилайтай зэрэгцэн хаан болоод эцэстээ ялагдсан. Тулуйн отгон хүү.

6. Хубилай цэцэн хаан (1264-1271) - Их Монгол улсын 6 дахь хаан. Монголын төрийн төвийг Хятадад шилжүүлэв.

Юань улсEdit

Сэцэн (Хубилай) хаан (1260-1294) — 34 жил хаан суув. Тулуйн их хатнаас төрсөн 2-р хүү.
Өлзийт Төмөр хаан (1294-1307) — 13 жил хаан суув. Хубилай хааны ач хөвгүүн. Чингим тайжын отгон хүү.
Хүлэг (Хайсан) хаан (1307-1311) — 4 жил хаан суув. Хубилай хааны гуч.
Буянт (Аюурбарбад) хаан (1311-1320) — 9 жил хаан суув. Хубилай хааны гуч. Дармабалын отгон хүү, Хүлэг хааны төрсөн дүү.
Гэгээн (Шадбал) хаан (1321-1323) — 4 жил хаан суув. Буянт хааны хүү.
Есөнтөмөр хаан (1323-1328) — 5 жил хаан суув. Хубилай хааны гуч, Гамала жинь вангийн хүү.
Асухиба хаан (1328) — 3 сар хаан суув. Есөнтөмөрийн хааны ахмад хөвгүүн
Хүслэн хаан (1329) — 7 сар хаан суув. Хүлэг хааны ахмад хүү.
Заяат (Төвтөмөр) хаан (1328-1329, 1329-1332) — 4 жил хаан суув. Хүлэг хааны 2-р хүү.
Ринчинбал хаан (1332) — 40 гаруй хоног хаан суув. Хүслэн хааны бага хүү.
Ухаант (Тогоонтөмөр) хаан (1333-1370) — 38 жил хаан суув. Ринчинбал хааны ах.

Зүчийн улсEdit

Бат хан (1237-1256), Зүчийн хүү
Сартаг (1255-1256), Батын хүү
Улагчи (1257), Бат ханы хүү
Бэрх (1257-1266), Бат ханы дүү, Улагчийг хороосон.
Мөнхтөмөр (1266-1282), Бат ханы ач хүү.
Тодмөнх (1282—1287), Мөнхтөмөр ханы хүү.
Тулабуга (1287—1291)
Тохта (1291—1312)
Өзбег (1312-1341)
Тинибег (1341-1342), Өзбег ханы хүү.
Жанибег (1342—1357), Өзбег ханы дүү, Тинибегийг хороосон.
Бердибег (1357—1361)
Кульпа (1359-1360)
Наурузбег (1360-1361)
Хидырьбек (1361-1362)
Төмөрхожа (1362)
Абдаллах (1362-1370), бодитоор бол Мамай захирч байв
Мурид (1362-1367), бодитоор бол Мамай захирч байв
Азиз (1367-1369), бодитоор бол Мамай захирч байв
II Жанибек (1369-1370), бодитоор бол Мамай захирч байв
Мухаммед Булак (1370-1379), бодитоор бол Мамай захирч байв
Тулунбек (1370-1373), (засаг баригч), бодитоор бол Мамай захирч байв
Айбек (1373-1376), бодитоор бол Мамай захирч байв
Араб шах (1376-1379), бодитоор бол Мамай захирч байв
Хаанбек (1375-1376), бодитоор бол Мамай захирч байв
Илбани (1373-1376), бодитоор бол Мамай захирч байв
Хажи Черкесс (1375-1376), бодитоор бол Мамай захирч байв
Урус (1376-1378), мөн Цагаан Ордны хан байсан бөгөөд Тохтамышын авга нь байв, ийнхүү Ордуудыг нэгтгэж чаджээ.
Тохтамыш (1380-1395)
Төмөркутлуг (1396-1401), жинхэнэ захирагч нь Эдигу
Шадибек
Болд султан
Төмөр (1410-1412)
Желал Ад Дин
Керим Берди
Кебек (Алтан Орд)
Жаббар Берди
Үлүг Мухаммед (1419-1421, 1428-1433)
Давлет Берди
Борак (1422-1427)
Саид Ахмед (1433? - ?)
Хүчүг Мухаммед (1459-1465)
Ахмед (1465-1481)
Шейх Ахмед (1481-1498, 1499-1502)
Муртаза (1498-1499)

Алтан Ордын Улсын хаад

Цагаан ордEdit

Орда (1226–1251)
Кун Куран (1251–c.1280)
Хүйнчи (c.1280–1302)
Баян хан (1302–1309)
Сашибуга (1309–1315)
Илбасан (1315–1320)
Мубарек хожа (1320–1344)
Чимтай (1344–1374)
Урус (1374–1376)
Тогтакия (1376)
Төмөрмелик (1377)
Тохтамыш (1377–1378)
Койричак (1378-1399)
Борак (1423-1428)
Мухаммед (1428-1431)
Мустафа (1431-1446)

Тус ордыг 1446 онд Абулхаир хаан өөртөө нэгтэгсэн.

Ил Хант улсEdit

Хүлэгү хан (1256-1265)
Абаха хан (1265-1282)
Ахмед Тэкүдэр (1282-1284)
Аргун (1284-1291)
Гайхату (1291-1295)
Байду (1295)
Махмуд Газан (1295-1304)
Өлзийт (1304-1316)
Абу Саид Бахадур (Абу саыд Баатар хан) (1316-1335)
Арпа Кэун (1335-1336)

Арпаг хорлосны дараа, Ил Хан улсын задралын үеэр байгуулагдсан тус бүс нутгийн улсууд өөр өөрсдийн удирдагчдыг хангаар өргөмжилжээ.

Ил Хаадын Улс

Муса (1336-1336) (Багдадын Али Падшахын тоглоомын хан)
Мухаммад (1336-1338) (Жалайрын Хасан Бузург ноёны тоглоомын хан)
Сати Бек ил хан (1338-1339) (Чобаныханы тоглоомын хан)
Сулейман (1339-1343) (Чобаныханы тоглоомын хан, 1341-1343 онд Сарбадарууд хүлээн зөвшөөрсөн)
Жахантөмөр ил хан (1339-1340) (Жалайрынханы тоглоомын хан)
Ануширван (1343-1356) (Чобаныханы тоглоомын хан)
II Газан (1356-1357) (зөвхөн зоосон дээр л хөрөг нь байсан)

Зүүн Перс (Хорасан)-ээс ханд өргөмжлөгсөд:"

Тугайтөмөр (1338-1353) (1338-1349 онд Картууд; 1338-1339 ба 1340-1344 онд Жалайрууд; 1338-1341, 1344, 1353 онд Сарбадарууд тус тус хүлээн зөвшөөрсөн)
Лухман (1353-1388) (Тугайтөмөрийн хүү)

Цагадайн улсEdit

Цагадай 1226-1242
Хара Хүлэгү 1242-1246 d. 1252
Есөнмөнх 1246-1252
Хархүлэгү (дахин суусан) 1252
Мубарак шах 1252-1260
- Ургана хатан (засаг баригч) 1252-1260
Алгуй 1260-1266
Мубарак шах (дахин суусан) 1266
Барак 1266-1270
Никпей 1270-1272?
Бөхтөмөр ?1272-1287
Дува 1287-1307
Кунжик 1306-1308
Талику 1308-1309
Кебек 1309 d. 1325
Эсэнбөх 1309-?1318
Кебек (дахин суусан) ?1318-1325
Илжигдэй 1325-1329
Дува Төмөр 1329-1330
Тармаширин 1331-1334
Бузан 1334-1335
Чанши 1335-1338
Есөнтөмөр 1338-?1342
Али султан 1342, Өгэдэй хааны удам.
Муххамед Пулад 1342-1343
Казань 1343-1346
Данишменж 1346-1348, Өгэдэй хааны удам.

Цагаадайн Улсын хаад

Цагадайн улс нь баруун (Мавренахр), зүүн Могулистан гэсэн хоёр хэсэгт хуваагдсан.

Мавереннахр улсын хаадEdit

Баян Кули (1348-1358)
Төмөр шах (1358)
Туглугтөмөр (Могулистанд 1348-1363) (1358-1363)
Ильяс хожа (Могулистанд 1363-1368) (1363 -1368)
Адил султан (1363)
Кабул шах (1364-1370)
Сюргатмишь (1370-1384)
Махмуд султан (Цагадайн улс) (1384-1402)

Моголистаны хаад (1347-1462)Edit

Цол	Нэрс	Хаанчлал
Хаанخان	Төглөгтөмөр хаанتغلق تیمور	1348–1363 CE
Khanخان	Ильяс хожаالیاس خوجہ	1363–1368 CE
Khanخان	Камар аддинقمر الدین خان دغلت	1368–1392 CE
Khanخان	Хизр хожаخضر خوجہ	1389–1399 CE
Khanخان	Шамс и жаханشمس جہان	1399–1408 CE
Khanخان	Муххамед хан (Моголстаны хаан) محمد خان	1408–1415 CE
Khanخان	Накш хаанنقش جہان	1415–1418 CE
Khanخان	Увэйс хаанاویس خان	1418–1421 CE Эхний удаа
Khanخان	Шэр Муххамед хаан شیر محمد	1421–1425 CE
Khanخان	Увэйс хаан اویس خان	1425–1429 CE 2 дахь удаа
Khanخان	Сатук хаанستوق خان	1429–1434 CE
Khanخان	II Эсэнбөх ایشان بغا ثانی	1429–1462 CE

1462 оноос тус улс нь Баруун Моголстан, Уйгурстан гэж хоёр хэсэг болж задарсан. Баруун Моголстан нь 1514 оноос нэрээ сольж Яркендийн хаант улс болсон.

Баруун Моголстаны хаад (1462-1514)Edit

Яркендийн хаант улсын хаад (1514-1677)Edit

Өгэдэйн улс (1265-1310)Edit

Хайду (1265-1301)
Чапар (1301-1310)

Умард Юань УлсEdit

Билэгт (Аюушридар) хаан (1370-1378) — 9 жил хаан суув. Тогоонтөмөрийн хүү.
Усхал (Төгстөмөр) хаан (1378-1388) — 11 жил хаан суув. Аюушридарын дүү.
Зоригт (Есүдар) хаан (1389-1391) — 4 жил хаан суув. Аригбөх хааны хойчис
Элбэг нигүүлсэгч хаан (Нигүүлсэгч цолтой) (1392-1399), Зоригт хааны хүү
Гүнтөмөр хаан (1400-1402), Элбэг хааны хүү
Үгч хашха хаан (Гүйличи), Өгэдэй юмуу Аригбөхийн удам гэж үздэг.
Өлзийтөмөр хаан (Жинхэнэ нэр нь Буяншир) (1403-1412)
Дэлбэг хаан (1412-1415)
Ойрадай хаан (1415-1425/1417?)
Адай хаан (1425-1438), Хасарын удам.
Тайсун хаан Тогтобух (Тогтоабух) (1434-1452), Элбэг хааны дүү Дүүрэнтөмөр Хархуцаг тайжын хүү Ажай тайжын ахмад хөвгүүн.
Агваржин хаан (Жонон) (1453), Тайсун хааны дүү эсвэл ойр төрлийн хүн.
Эсэн хаан - (Тайш) Ойрадуудын захирагч. Тогоон тайшийн хүү. (1453-1454)
Махагүргис хаан (Үхэгт хаан цолтой) (1454-1465), Тайсун хааны хүү.
Молон хаан (1465-1466), Тайсун хааны Горлосын Алтайхан хатнаас төрсөн.
Мандуул хаан (1472-1479), Ажай тайжын ойрад хатнаас төрсөн.
Батмөнх Даян хаан (Даян хаан цолтой) (1480-1517), Баянмөнх жононгийн хүү.
Барсболд хаан (Жонон) (1517-1519)
Боди Алаг хаан (1519-1547)
Дарайсүн гүдэн хаан (Гүдэн хаан цолтой) (1547-1557)
Түмэн засагт хаан (1557-1592)
Буян сэцэн хаан (Сэцэн хаан цолтой) (1592-1603)
Лигдэн хаан (Хутагт суут Чингис даймин сэцэн, зүгүүдийг тийн бөгөөд ялгуугч бала чакраварти, дай тайсун, тэнгэрийн тэнгэр, дэлхий дахины хурмаст, алтан хүрдэнийг орчуулагч номын хаан)^[1] (1604-1634)

Хаан суусан байж болзошгүй хүмүүсEdit

Энх хаан (?) (1391-1392), Зоригт хааны хүү. Мин улсын түүхэнд нэр гардаг.
Муулихай ван (1466-1470), Отчигины удам
Баянмөнх жонон (1470-1472), сүүлд авга өвөг Мандуул хаанд суудлаа тавьж өгсөн гэж Алтан товчид өгүүлдэг.

Зүүнгарын улсEdit

Эрдэнэ баатар хунтайж (1634-1668), Хархул догшин ноёны хүү.
Сэнгэ хунтайж (1665-1671), Эрдэнэбаатар хунтайжын хүү.
Галдан бошигт хаан (1671-1697)
Цэвээнравдан хаан (1697-1727), Сэнгэ хунтайжын хүү.
Галданцэрэн хаан (1727-1745)
Цэвээндоржнамжил (1745-1750)
Лхамдаржаа (1750-1753), Галданцэрэнгийн бага хатнаас төрсөн.
Даваач (1753-1755), Их Цэрэндондовын удам.

Хошуудын ханлигEdit

Гүүш хан Төрбайх (1642-1655), Хасарын хойчис
Даян Очир хан (1655-1669)
Гончиг Далай хан (1669-1698)
Ванжил хан (1698)
Лхазан хан (1698-1717)

Халимагийн хант улсEdit

Хо өрлөг (?-1644)
Шүхэр Дайчин (Шихир Дайчин), (1644-1661)
Пунцаг хан (1661-1669)
Аюук хан(Аюук, Аюуки, Аюка), (1669-1724)
Цэрэндондог хан (1724-1735)
Дондог-Омбо хан (1735-1741)
Дондогдаш хан (1741-1761)
Убаши хан (Убаш, Уваш, Увш), (1762-1771)

Олноо өргөгдсөн Монгол улсEdit

Богд хаан (1911-1919); (1920-1924)

Мөн үзэхEdit

ЭшлэлEdit

↑ "Монгол улсын түүх" УБ., 2003. Гутгаар боть. тал 58

[1] "Монгол улсын түүх" УБ., 2003. Гутгаар боть. тал 58

[1]