Монгол хаад

Их Монгол улсын төрийн тамга

Монголын эзэнт гүрний 15 хааны 8-ынх нь зураг

Монголын эзэнт гүрний тэлэлт болон хуваагдлын зураг

Их Монгол улсын хаад

Бага хаад

Энд монгол хаад хангуудын нэр, хаанчилсан он жилийг дурдав.

Хүннү улс (МЭӨ 209-МЭ 46 он)

1. Түмэн шаньюй (240-209 он)
2. Модун шаньюй (МЭӨ 209-174 он)
3. Лаошан шаньюй (МЭӨ 174-161 он)
4. Жюнчэн шаньюй (МЭӨ161-126 он)
5. Ичиси шаньюй
6. Увэй шаньюй
7. Үшүлюй шаньюй
8. Гуйлиху шаньй
9. Чэдихоу шаньюй
10. Хүлүгү шаньюй
11. Хуанди шаньюй
12. Хюили Жуанки шаньюй
13. Уян Гуйди шаньюй
14. Хуханье шаньюй
15. Жижи шаньюй(МЭӨ ?-36 он)
16. Фүжүлэй шаньюй
17. Соушиэруди шаньюй
18. Гуяа шаньюй
19. Үжүлюй шаньюй (МЭӨ 8- МЭ 13)
20. Үлэй Руоди шаньюй
21. Юй шаньюй
22. Удадихоу шаньюй (46-46)

Умард Хүннү (46-93 он)

1. Пүнү шаньюй (46-?)
2. Юйлиу шаньюй (?-87)
3. Би шаньюй (88-91)
4. Ючужянь шаньюй (91-93)

Сяньби улс

1. Таньшихуай хаан (156-181)
2. Хэлянь (181-182), Таньшихуай хааны хүү. Дайнд амь үрэгдсэн.
3. Күйтоу (182-210?), Хэлянь хааны үеэл ах эсвэл дүү.
4. Бүдүгэнь (210?-233), Куйтоугийн дүү.
5. Кэбинэн (210?-235), угсаа гарал нь тодорхойгүй Сяньбигийн аль нэг аймгийн удирдагч байсан. Хаан ширээг булаан авсан нэгэн. Цао Вэй улсын заншлаачид хорлогдсон.

Нирун улс

1. Южиулюй Мугульюй
2. Чаругуй хан
3. Тунугуй хан
4. Бати хан
5. Бисуюань хан
6. Пихоуба хан
7. Веньхети хан
8. Мангэти хан
9. Хэдуохан хан
10. Жарун хаан, 402-410
11. Хөхлүд хаан, 410-414
12. Татар хаан, 414-429
13. Ути хаан, 429-444
14. Тогочин хаан, 444-450
15. Ижин хаан, 450-485
16. Түлүн хаан, 485-492
17. Нагай хаан, 492-506
18. Футу хаан, 506-508
19. Чуну хаан, 508-520
20. Амгай хаан, 520-552
21. Поломэн хаан, 521-524
22. Тибэд хаан, 552-553
23. Дэнжу хаан, 553
24. Амаржин хаан, 553-554
25. Дэншузи хаан, 555

Кидан улс

Амбагян (901-923)

Яогу (1101-1125)

Хэрэйдийн ханлиг

1. Маркуз хан
2. Куржакуз буюруг хан
3. Тоорил хан (116?-1203)
4. Эрх хар хан, Тоорил ханы дүү
5. Жаха хамбу, (1203-1204)

Найманы ханлиг

1. Таян хан
2. Буюруг хан
3. Хүчүлүг хан

Хамаг Монголын ханлиг

1. Хайду хан (1080?-1100?)
2. Тумбинай сэцэн (1100?-1130?)
3. Хабул хан (1130?-1148)
4. Амбагай хан (1148-?)
5. Хутула хан (?-1160?)
6. Есүхэй баатар (хан?) (1160-1171)
7. Тэмүжин Чингис хаан (1189-1206)

Их Монгол улс

1. Чингис хаан (1206-1227) — 22 жил хаан суув. Есүхэйн хөвүүн. Их Монгол улсыг үндэслэгч.
     Тулуй ноён (1227-1229) — түр чөлөөний 2 жил хэрэг шийтгэв. Чингис хааны IV хүү.
2. Өгэдэй хаан (1229-1241) — 12 жил хаан суув. Чингис хааны III хүү.
     Турхан хатан (1241-1246) — түр чөлөөний 5 жил хэрэг шийтгэв. Өгөөдэй хааны хатан.
3. Гүюг хаан (1246-1248) — 3 жил хаан суув. Өгөөдэй хааны ахмад хүү.
     Огул Каймиш хатан (1248-1251) — түр чөлөөний 3 жил хэрэг шийтгэв. Гүюг хааны хатан.
4. Мөнх хаан (1251-1259) — 9 жил хаан суув. Тулуйн ахмад хүү.

5. Аригбуха хаан (1260-1264) — Хубилайтай зэрэгцэн хаан болоод эцэстээ ялагдсан. Тулуйн отгон хүү.

6. Хубилай цэцэн хаан (1264-1271) - Их Монгол улсын 6 дахь хаан. Монголын төрийн төвийг Хятадад шилжүүлэв.

Юань улс

1. Сэцэн (Хубилай) хаан (1260-1294) — 34 жил хаан суув. Тулуйн их хатнаас төрсөн 2-р хүү.
2. Өлзийт Төмөр хаан (1294-1307) — 13 жил хаан суув. Хубилай хааны ач хөвгүүн. Чингим тайжын отгон хүү.
3. Хүлэг (Хайсан) хаан (1307-1311) — 4 жил хаан суув. Хубилай хааны гуч.
4. Буянт (Аюурбарбад) хаан (1311-1320) — 9 жил хаан суув. Хубилай хааны гуч. Дармабалын отгон хүү, Хүлэг хааны төрсөн дүү.
5. Гэгээн (Шадбал) хаан (1321-1323) — 4 жил хаан суув. Буянт хааны хүү.
6. Есөнтөмөр хаан (1323-1328) — 5 жил хаан суув. Хубилай хааны гуч, Гамала жинь вангийн хүү.
7. Асухиба хаан (1328) — 3 сар хаан суув. Есөнтөмөрийн хааны ахмад хөвгүүн
8. Хүслэн хаан (1329) — 7 сар хаан суув. Хүлэг хааны ахмад хүү.
9. Заяат (Төвтөмөр) хаан (1328-1329, 1329-1332) — 4 жил хаан суув. Хүлэг хааны 2-р хүү.
10. Ринчинбал хаан (1332) — 40 гаруй хоног хаан суув. Хүслэн хааны бага хүү.
11. Ухаант (Тогоонтөмөр) хаан (1333-1370) — 38 жил хаан суув. Ринчинбал хааны ах.

Зүчийн улс

• Бат хан (1237-1256), Зүчийн хүү
• Сартаг (1255-1256), Батын хүү
• Улагчи (1257), Бат ханы хүү
• Бэрх (1257-1266), Бат ханы дүү, Улагчийг хороосон.
• Мөнхтөмөр (1266-1282), Бат ханы ач хүү.
• Тодмөнх (1282—1287), Мөнхтөмөр ханы хүү.
• Тулабуга (1287—1291)
• Тохта (1291—1312)
• Өзбег (1312-1341)
• Тинибег (1341-1342), Өзбег ханы хүү.
• Жанибег (1342—1357), Өзбег ханы дүү, Тинибегийг хороосон.
• Бердибег (1357—1361)
• Кульпа (1359-1360)
• Наурузбег (1360-1361)
• Хидырьбек (1361-1362)
• Төмөрхожа (1362)
• Абдаллах (1362-1370), бодитоор бол Мамай захирч байв
• Мурид (1362-1367), бодитоор бол Мамай захирч байв
• Азиз (1367-1369), бодитоор бол Мамай захирч байв
• II Жанибек (1369-1370), бодитоор бол Мамай захирч байв
• Мухаммед Булак (1370-1379), бодитоор бол Мамай захирч байв
• Тулунбек (1370-1373), (засаг баригч), бодитоор бол Мамай захирч байв
• Айбек (1373-1376), бодитоор бол Мамай захирч байв
• Араб шах (1376-1379), бодитоор бол Мамай захирч байв
• Хаанбек (1375-1376), бодитоор бол Мамай захирч байв
• Илбани (1373-1376), бодитоор бол Мамай захирч байв
• Хажи Черкесс (1375-1376), бодитоор бол Мамай захирч байв
• Урус (1376-1378), мөн Цагаан Ордны хан байсан бөгөөд Тохтамышын авга нь байв, ийнхүү Ордуудыг нэгтгэж чаджээ.
• Тохтамыш (1380-1395)
• Төмөркутлуг (1396-1401), жинхэнэ захирагч нь Эдигу
• Шадибек
• Болд султан
• Төмөр (1410-1412)
• Желал Ад Дин
• Керим Берди
• Кебек (Алтан Орд)
• Жаббар Берди
• Үлүг Мухаммед (1419-1421, 1428-1433)
• Давлет Берди
• Борак (1422-1427)
• Саид Ахмед (1433? - ?)
• Хүчүг Мухаммед (1459-1465)
• Ахмед (1465-1481)
• Шейх Ахмед (1481-1498, 1499-1502)
• Муртаза (1498-1499)

Алтан Ордын Улсын хаад

Цагаан орд

• Орда (1226–1251)
• Кун Куран (1251–c.1280)
• Хүйнчи (c.1280–1302)
• Баян хан (1302–1309)
• Сашибуга (1309–1315)
• Ильбасмыш (1315–1320)
• Мубарек хожа (1320–1344)
• Чимтай (1344–1374)
• Урус (1374–1376)
• Тогтакия (1376)
• Төмөрмелик (1377)
• Тохтамыш (1377–1378)
• Койричак (1378-1399)
• Борак (1423-1428)
• Мухаммед (1428-1431)
• Мустафа (1431-1446)

Тус ордыг 1446 онд Абулхаир хаан өөртөө нэгтэгсэн.

Ил Хант улс

• Хүлэгү хан (1256-1265)
• Абаха хан (1265-1282)
• Ахмед Тэкүдэр (1282-1284)
• Аргун (1284-1291)
• Гайхату (1291-1295)
• Байду (1295)
• Махмуд Газан (1295-1304)
• Өлзийт (1304-1316)
• Абу Саид Бахадур (Абу саыд Баатар хан) (1316-1335)
• Арпа Кэун (1335-1336)

Арпаг хорлосны дараа, Ил Хан улсын задралын үеэр байгуулагдсан тус бүс нутгийн улсууд өөр өөрсдийн удирдагчдыг хангаар өргөмжилжээ.

Ил Хаадын Улс

• Муса (1336-1336) (Багдадын Али Падшахын тоглоомын хан)
• Мухаммад (1336-1338) (Жалайрын Хасан Бузург ноёны тоглоомын хан)
• Сати Бек ил хан (1338-1339) (Чобаныханы тоглоомын хан)
• Сулейман (1339-1343) (Чобаныханы тоглоомын хан, 1341-1343 онд Сарбадарууд хүлээн зөвшөөрсөн)
• Жахантөмөр ил хан (1339-1340) (Жалайрынханы тоглоомын хан)
• Ануширван (1343-1356) (Чобаныханы тоглоомын хан)
• II Газан (1356-1357) (зөвхөн зоосон дээр л хөрөг нь байсан)

Зүүн Перс (Хорасан)-ээс ханд өргөмжлөгсөд:"

• Тугайтөмөр (1338-1353) (1338-1349 онд Картууд; 1338-1339 ба 1340-1344 онд Жалайрууд; 1338-1341, 1344, 1353 онд Сарбадарууд тус тус хүлээн зөвшөөрсөн)
• Лухман (1353-1388) (Тугайтөмөрийн хүү)

Цагадайн улс

1. Цагадай 1226-1242
2. Хара Хүлэгү 1242-1246 d. 1252
3. Есөнмөнх 1246-1252
4. Хархүлэгү (дахин суусан) 1252
5. Мубарак шах 1252-1260
   • Ургана хатан (засаг баригч) 1252-1260
6. Алгуй 1260-1266
7. Мубарак шах (дахин суусан) 1266
8. Барак 1266-1270
9. Никпей 1270-1272?
10. Бөхтөмөр ?1272-1287
11. Дува 1287-1307
12. Кунжик 1306-1308
13. Талику 1308-1309
14. Кебек 1309 d. 1325
15. Эсэнбөх 1309-?1318
16. Кебек (дахин суусан) ?1318-1325
17. Илжигдэй 1325-1329
18. Дува Төмөр 1329-1330
19. Тармаширин 1331-1334
20. Бузан 1334-1335
21. Чанши 1335-1338
22. Есөнтөмөр 1338-?1342
23. Али султан 1342, Өгэдэй хааны удам.
24. Муххамед Пулад 1342-1343
25. Казань 1343-1346
26. Данишменж 1346-1348, Өгэдэй хааны удам.

Цагаадайн Улсын хаад

Цагадайн улс нь баруун (Мавренахр), зүүн Могулистан гэсэн хоёр хэсэгт хуваагдсан.

Мавереннахр улсын хаад

1. Баян Кули (1348-1358)
2. Төмөр шах (1358)
3. Туглугтөмөр (Могулистанд 1348-1363) (1358-1363)
4. Ильяс хожа (Могулистанд 1363-1368) (1363 -1368)
5. Адил султан (1363)
6. Кабул шах (1364-1370)
7. Сюргатмишь (1370-1384)
8. Махмуд султан (Цагадайн улс) (1384-1402)

Моголистаны хаад (1347-1462)

Цол	Нэрс	Хаанчлал
Хаанخان	Төглөгтөмөр хаанتغلق تیمور	1348–1363 CE
Khanخان	Ильяс хожаالیاس خوجہ	1363–1368 CE
Khanخان	Камар аддинقمر الدین خان دغلت	1368–1392 CE
Khanخان	Хизр хожаخضر خوجہ	1389–1399 CE
Khanخان	Шамс и жаханشمس جہان	1399–1408 CE
Khanخان	Муххамед хан (Моголстаны хаан) محمد خان	1408–1415 CE
Khanخان	Накш хаанنقش جہان	1415–1418 CE
Khanخان	Увэйс хаанاویس خان	1418–1421 CE Эхний удаа
Khanخان	Шэр Муххамед хаан شیر محمد	1421–1425 CE
Khanخان	Увэйс хаан اویس خان	1425–1429 CE 2 дахь удаа
Khanخان	Сатук хаанستوق خان	1429–1434 CE
Khanخان	II Эсэнбөх ایشان بغا ثانی	1429–1462 CE

1462 оноос тус улс нь Баруун Моголстан, Уйгурстан гэж хоёр хэсэг болж задарсан. Баруун Моголстан нь 1514 оноос нэрээ сольж Яркендийн хаант улс болсон.

Өгэдэйн улс (1265-1310)

1. Хайду (1265-1301)
2. Чапар (1301-1310)

Умард Юань Улс

1. Билэгт (Аюушридар) хаан (1370-1378) — 9 жил хаан суув. Тогоонтөмөрийн хүү.
2. Усхал (Төгстөмөр) хаан (1378-1388) — 11 жил хаан суув. Аюушридарын дүү.
3. Зоригт (Есүдар) хаан (1389-1391) — 4 жил хаан суув. Аригбөх хааны хойчис
4. Элбэг нигүүлсэгч хаан (Нигүүлсэгч цолтой) (1392-1399), Зоригт хааны хүү
5. Гүнтөмөр хаан (1400-1402), Элбэг хааны хүү
6. Үгч хашха хаан (Гүйличи), Өгэдэй юмуу Аригбөхийн удам гэж үздэг.
7. Өлзийтөмөр хаан (Жинхэнэ нэр нь Буяншир) (1403-1412)
8. Дэлбэг хаан (1412-1415)
9. Ойрадай хаан (1415-1425/1417?)
10. Адай хаан (1425-1438), Хасарын удам.
11. Тайсун хаан Тогтобух (Тогтоабух) (1434-1452), Элбэг хааны дүү Дүүрэнтөмөр Хархуцаг тайжын хүү Ажай тайжын ахмад хөвгүүн.
12. Агваржин хаан (Жонон) (1453), Тайсун хааны дүү эсвэл ойр төрлийн хүн.
13. Эсэн хаан - (Тайш) Ойрадуудын захирагч. Тогоон тайшийн хүү. (1453-1454)
14. Махагүргис хаан (Үхэгт хаан цолтой) (1454-1465), Тайсун хааны хүү.
15. Молон хаан (1465-1466), Тайсун хааны Горлосын Алтайхан хатнаас төрсөн.
16. Мандуул хаан (1472-1479), Ажай тайжын ойрад хатнаас төрсөн.
17. Батмөнх Даян хаан (Даян хаан цолтой) (1480-1517), Баянмөнх жононгийн хүү.
18. Барсболд хаан (Жонон) (1517-1519)
19. Боди Алаг хаан (1519-1547)
20. Дарайсүн гүдэн хаан (Гүдэн хаан цолтой) (1547-1557)
21. Түмэн засагт хаан (1557-1592)
22. Буян сэцэн хаан (Сэцэн хаан цолтой) (1592-1603)
23. Лигдэн хаан (Хутагт суут Чингис даймин сэцэн, зүгүүдийг тийн бөгөөд ялгуугч бала чакраварти, дай тайсун, тэнгэрийн тэнгэр, дэлхий дахины хурмаст, алтан хүрдэнийг орчуулагч номын хаан) (1604-1634)

Хаан суусан байж болзошгүй хүмүүс

1. Энх хаан (?) (1391-1392), Зоригт хааны хүү. Мин улсын түүхэнд нэр гардаг.
2. Муулихай ван (1466-1470), Отчигины удам
3. Баянмөнх жонон (1470-1472), сүүлд авга өвөг Мандуул хаанд суудлаа тавьж өгсөн гэж Алтан товчид өгүүлдэг.

Зүүнгарын улс

• Эрдэнэ баатар хунтайж (1634-1668), Хархул догшин ноёны хүү.
• Сэнгэ хунтайж (1665-1671), Эрдэнэбаатар хунтайжын хүү.
• Галдан бошигт хаан (1671-1697)
• Цэвээнравдан хаан (1697-1727), Сэнгэ хунтайжын хүү.
• Галданцэрэн хаан (1727-1745)
• Цэвээндоржнамжил (1745-1750)
• Лхамдаржаа (1750-1753), Галданцэрэнгийн бага хатнаас төрсөн.
• Даваач (1753-1755), Их Цэрэндондовын удам.

Хошуудын ханлиг

• Гүүш хан Төрбайх (1642-1655), Хасарын хойчис
• Даян Очир хан (1655-1669)
• Гончиг Далай хан (1669-1698)
• Ванжил хан (1698)
• Лхазан хан (1698-1717)

Халимагийн хант улс

• Хо өрлөг (?-1644)
• Шүхэр Дайчин (Шихир Дайчин), (1644-1661)
• Пунцаг хан (1661-1669)
• Аюук хан(Аюук, Аюуки, Аюка), (1669-1724)
• Цэрэндондог хан (1724-1735)
• Дондог-Омбо хан (1735-1741)
• Дондогдаш хан (1741-1761)
• Убаши хан (Убаш, Уваш, Увш), (1762-1771)

Олноо өргөгдсөн Монгол улс

Богд хаан (1911-1919); (1920-1924)

Мөн үзэх

• Монгол Улсын төрийн тэргүүн
• Монголын хаадын төр барьсан жилийн жагсаалт