Википедиа

Орос

(Орос улс-с чиглүүлэгдэв)

Орос улс (орос. Россияⓘ), албан ёсоор Оросын Холбооны Улс (товчоор ОХУ, орос. Российская Федерация) нь хойд Евразийн улс юм. Орос нь хагас ерөнхийлөгчийн засаглалтай Бүгд Найрамдах Улс. Энэхүү улсын холбооны бүрэлдэхүүн нь найман холбооны тойрог ба 85 холбооны байгууламжаас бүрдэнэ. Оросын Холбооны Улс нь өргөн уудам нутагтай бөгөөд тус улсын үндсэн нутаг дэвсгэртэй хиллэх улсуудыг цагийн зүүний дагуу нэрлэвэл Умард Солонгос, Хятад, Монгол, Казахстан, Азербайжан, Гүрж, Украин, Беларусь, Латви, Эстони, Финланд, Норвеги зэрэг болно. Харин Оросын эксклав буюу эх нутгаасаа тусдаа салангид орших Калининград мужтай нь Литва ба Польш улс хиллэдэг. Мөн зүүн умард хэсгээрээ далайгаар Америкийн Нэгдсэн Улсын Аляска мужтай хиллэлдэг бөгөөд Швед, Дани, Турк, Япон улстай далайгаар мөн ойр хил залгадаг байна.

Оросын Холбооны Улс
Российская Федерация (Орос)
Төрийн дуулал: 
Государственный гимн Российской Федерации
"Оросын Холбооны Улсын төрийн дуулал"
Нийслэл
ба томоохон хот
Москва
55°45′21″N 37°37′02″E / 55.75583°N 37.61722°E / 55.75583; 37.61722
Албан ёсны ба үндэсний хэлОрос хэл[3]
Зөвшөөрөгдсөн мужийн хэлнүүдОросын хэлнүүд § Албан ёсны хэлнүүд
Угсаатны бүлгүүд
(2021, Крымыг оруулан)[4]
Шашин
(2012)[5][7]
  • 38.2% Шашингүй
  • 6.5% Ислам[b]
  • 2.4% бусад (Буддизмыг оруулан)[6]
  • 5.5% хариулаагүй
Ард түмний нэршилОросууд
Төр засагАвторитар дарангуйлал дор холбооны хагас-ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс[8][9][10][11]
Владимир Путин
Михаил Мишустин
Хууль тогтоох байгууллагаХолбооны Хурал
• Дээд танхим
Холбооны Зөвлөл
• Доод танхим
Төрийн Дум
Түүх
879
1157
1263
1 сарын 16, 1547 он
11 сарын 2, 1721 он
3 сарын 15, 1917 он
12 сарын 30, 1922 он
6 сарын 12, 1990 он
12 сарын 12, 1991 он
12 сарын 12, 1993 он
12 сарын 8, 1999 он
Газар нутаг
• Нийт
17,098,246 км2[12] (олон улсын хүлээн зөвшөөрсөн газар нутаг) 17,234,028 km2 (1.8550553×1014 sq ft) (нэхэмжилсэн газар нутгийг тооцвол) (1)
• Усны эзлэх талбай (%)
13[13] (намгийг тооцвол)
Хүн ам
• 2022 тооцоо
(9)
• Нягтаршил
8.4/км2 (181)
ДНБ (ХАЧП)2022 тооцоо
• Нийт
▲ $4.771 их наяд[16]
• Нэг хүнд ноогдох
▲ $33,263[16]
ДНБ (нэрлэсэн)2022 тооцоо
• Нийт
▲ $2.215 их наяд[16]
• Нэг хүнд ноогдох
▲ $15,444[16]
ОТББИ (2020)  36.0[17]
дундаж
ХХИ (2021)▲ 0.822[18]
маш өндөр · 52
Мөнгөний нэгжРубль (₽) (RUB)
Цагийн бүсUTC+2 - +12
Жолооны талбаруун
Утасны томьёо+7
Домэйн нэр

Дэлхийн хамгийн том болох 17,075,400 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, хүн амын тоогоороо 8 дугаарт ордог, нийт 143 сая хүнтэй улс юм. Оросын газар нутаг Хойд Азийг бүхэлд нь, Европын 40 хувийг бүрхдэг, хөндлөнгөөрөө 9 цагийн бүсээр хуваагддаг, байгаль, газрын тогтоц олон төрлөөс бүрддэг уудам их нутагтай болно. Мөн дэлхийд эрдэс баялаг ба эрчим хүчний эх үүсвэр, ой, цэнгэг усны нөөцөөрөө тэргүүлдэг байна.

862 онд оросын анхны төрт улс Русь Новгородод байгуулагдаж 882 онд Киев рүү шилжив. Оросууд 988 оноос Христийн шашны нэгэн урсгал болох Үнэн алдартны шашинд сүсэглэсэн дагаж ирсэн түүхтэй. 13 дугаар зуунд Монголын байлдан дагууллын үед Киевт төвлөрсөн Русь улс цохигдон бутарснаар, Алтан Ордны улсын эрхэнд орж албат, гувчуур төлөгч болцгоов. Москвагийн вант улсыг хүрээлэн нэгдсэн Оросууд 1380 онд Куликовын тулалдаанд Мамайн цэргийг цохисноор бүрэн тусгаар тогтносон байна. Түүнээс хойш 15-р зуунаас газар нутгаа тэлэх бодлого баримталж байжээ. Хожим 17-18 дугаар зуунд дорно зүгт Үнэн алдартны шашинаа дэлгэрүүлэн түгээх замаар шинэ газар байлдан дагуулах, нэгтгэн хавсаргах, газар зүйн нээлт хийх зэрэг нэрийдлээр Оросын Хаант Улс нь Польшоос Аляска хүртэл газар нутаг тэлжээ.

1917 оны 10-р сарын коммунист хувьсгалаар Хаант ёсыг халж Зөвлөлт Холбоот Улс залгамжлахад гол нэгтгэх үндсэн улс нь Орос байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайнд оролцож ялалт байгуулсан холбоотнуудын нэг болж нэр хүндээ өсгөсөн байна. ЗХУ-ын үед шинжлэх ухаан, технологийн үсрэнгүй хөгжилд хүрч, сансарт хүн анх нисгэсэн.

1991 оны ЗХУ задран бутарсанаар бусад бүрэлдэхүүнд байсан Бүгд найрамдах улсууд тусгаар улс болоход Оросын Холбооны Улс байгуулагдаж олон улсын эрх зүйн хувьд хуучин ЗХУ-ын залгамж халааг албан ёсоор авч үлдсэн улс болсон юм.

Эдүгээ Орос нь худалдан авах чадвараар тэгшитгэсэн дотоодын нийт бүтээгдэхүүний (ДНБ) хэмжээгээр дэлхийд 6-д, нэрлэсэн ДНБ-ий хэмжээгээр 9-д эрэмбэлэгддэг, Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Аюулгүй байдлын Зөвлөлийн Байнгын 5 гишүүн орнуудын нэг, Тусгаар Улсуудын Хамтын Нөхөрлөлийн тэргүүлэх гишүүн, Их Наймын гишүүн, хүлээн зөвшөөрөгдсөн цөмийн зэвсэгтэй 5 орны нэг гэх мэт нөлөө бүхий том гүрэн юм.

2014 онд Украины Крымийн хойгийг эзлэн авч дэлхий нийтийн эсэргүүцэлтэй тулгарч хориг тавиулаад байгаа улс юм.

Нэрний гарал үүсэл

засварлах

"Росия" (гре. Ρωσία) гэсэн нэр томьёоны талаарх анхны бичээс нь X зууны дунд үеэс эхлэлтэй. Мөн 862 онд байгуулагдсан Оросын анхны төр Русь улсын нэр нь бусад Европын улсууд болон Зүүн Ромын харилцаанд нэрлэгдсэн баримтаар анх Россия/Русь/Русская нэрний эхлэл гэж үздэг. Энэ нь Византын эзэн хаан Константин Порфирогенитийн "Ёслолын тухай", "Эзэнт гүрний засаг захиргааны тухай" бүтээлүүдэд Оросын грек нэрээр олддог. Кирилл бичигт "Росия" (Ρωσία) гэдэг үгийг анх 1387 оны 4-р сарын 24-ний өдөр Константинополь хотод хамба Киприаны цолонд хэрэглэсэн бөгөөд "Киев ба Бүх Оросын бишоп" хэмээн биечлэн гарын үсэг зуржээ. Төр нь хаан ширээнд залах ёслолын дараа: 1547 онд IV Иван хаант улсад хуримаа хийсний дараа уг мужийг Оросын эзэнт гүрэн гэж нэрлэж эхлэв. Үгийн орчин үеийн зөв бичгийн дүр төрх - "С" гэсэн хоёр үсэгтэй - XVII зууны дунд үед гарч ирсэн бөгөөд эцэст нь I Петрийн удирдлаган дор бүрэн нэгтгэгджээ. Романовын удмын I Петр хаан 1700 онд төрийн эрхэнд гарч Оросын Эзэнт улс байгуулж томоохон өөрчлөлт шинэчлэл хийж европоос эрдэмтэн, инженерүүд олноор урин авчирч "Европ руу цонх гаргаж, үүдээ нээж" өөрийн усан флот, аж үйлдвэрийн суурийг тавьж хөгжүүлжээ.

Газар зүй

засварлах

Газар зүйн байрлал

засварлах

ОХУ-ын тунхагласан хил хязгаар дахь нутаг дэвсгэр нь 17,125,191 км² (дэлхийн улс орнуудын дунд газар нутгийн хэмжээгээр нэгдүгээрт) бөгөөд энэ нь Өмнөд Америк тивээс арай бага юм. Бүхэлдээ хойд бөмбөрцөгт байрладаг бөгөөд Оросын ихэнх нутаг нь зүүн бөмбөрцөгт байрладаг, зөвхөн Чукоткийн автономит тойргийн зүүн хэсэг нь баруун бөмбөрцөгт байрладаг. Номхон далай ба Хойд мөсөн далайн ус, мөн Атлантын далайн Балтийн, Хар, Азовын тэнгисүүдээр угаагдаж, дэлхийн хамгийн урт эргийн шугамыг эзэмшдэг (37.653 км). Орос нь Евразийн эх газрын хойд хэсэгт байрладаг бөгөөд Зүүн Европын ихэнх хэсэг, Азийн хойд хэсгийг бүхэлд нь эзэлдэг. Уралын уулс ба Кумо-Маныч хотгор нь Оросыг Европ, Азийн хэсгүүдэд хуваадаг. Европ, Азид ч гэсэн Орос улс нь нутаг дэвсгэрийн хувьд хамгийн том муж бөгөөд хэсэгчлэн оршдог.

Хил хязгаар

засварлах

Оросын Холбооны Улс нь хиллэдэг улсуудын тоогоороо Хятадтай адил хамгийн олон буюу 14 улстай хил залгадаг байна. Хуурай газрын хилийн нийт урт нь 20.027 километр. Үүнээс гадна Орос нь таван тэнгис болон далайгаар усан хилийн урт нь 37.653 километр үргэлжилнэ.

Оросын эх нутагтай хиллэх улсуудыг нар зөв эргүүлэн тоочбол Умард Солонгос Улстай (19 км) зүүн урд талаараа хиллэнэ. Дараа нь Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улстай (3605 км) зүүн хэсгээр хиллэх ба үргэлжлүүлээд Монгол Улстай (3485 км) хиллэнэ. Монгол Улсын баруун талаар Хятадтай (40 км) баруун хэсгээр мөн хиллэдэг. Ингээд Казахстан Улстай (6846 км) маш урт газраар болон Каспийн тэнгисийн эргийн зурвасын хилтэй. Кавказын нуруунд Азербайжан (284 км) ба Гүрж Улстай (723 км) хиллэнэ. Хар тэнгис нь Оросын ази, ервопын хилийн зааг болно. Эндээс баруун урд талаараа Украинаар (1586 км, Крымийн хамт) дамжин дараа нь умард талд нь орших Беларусь Улсаар (959 км) үргэлжлэх ба эндээс Балтын Улсууд болох Латви (217 км), Эстониор (334 км) үргэлжилнэ. Үргэлжлүүлээд Балтын тэнгисийн зурвас газар дараа нь Финланд Улстай (1340 км), эцэст нь баруун хойд хэсгээрээ Норвегитой (196 км) хиллэдэг.

Дараа нь усан эргийн хил эхлэх ба умард талаараа улс бүхэлдээ Умард мөсөн далайн хилтэй. Дөнгөж 85 км өргөнтэй 30-аас 50 метрийн гүнтэй Берингийн хоолойгоор ОХУ хамгийн зүүн талаараа АНУ буюу Аляскаас тусгаарлагдана. Үргэлжлүүлээд Номхон далай руу гарах гарц болох Берингийн тэнгисийн эрэг, төгсгөлд нь Агнуурын тэнгисээр дамжин Япон тэнгис рүү гарах гарцтай.

 
Орос (Оросын Холбооны Улс)

Геологийн бүтэц

засварлах

ОХУ-ын газар нутгийн Европын хэсэг нь Зүүн Европын платформ дээр байрладаг. Энэ нь кембрийн өмнөх магмын болон метаморф чулуулаг дээр суурилдаг. Уралын нуруу, Енисей голын хоорондох хэсгийг Баруун Сибирийн залуу платформ эзэлж байна. Енисейн зүүн хэсэг нь эртний Сибирийн платформ бөгөөд Лена гол хүртэл үргэлжлэх бөгөөд ихэвчлэн Төв Сибирийн өндөрлөгт таардаг. Платформуудын зах хэсэгт газрын тос, байгалийн хий, нүүрсний ордууд байдаг. ОХУ-ын атираат бүс нутгуудад Балтийн бамбай, Урал, Алтай, Урал-Монголын эпипалеозойн атирааны бүслүүр, Номхон далайн атираат бүсний баруун хойд хэсэг, Газар Дундад тэнгисийн атираа бүсний гаднах бүсний хэсэг багтана. Кавказын хамгийн өндөр уулс нь залуу атираат газруудаар хязгаарлагддаг. Атираат газар нь металлын хүдрийн үндсэн нөөцийг агуулдаг.

Сибирийн платформ нь эпиархын настай. ОХУ-ын нутаг дэвсгэр дэх нүүрс, чулуулаг, калийн давс, нефть, хийн томоохон ордууд нь Сибирийн тавцангийн бүрхүүл, Норильскийн зэс-никелийн ордууд хавхны интрузив, алмаз нь кимберлитийн хоолойтой холбоотой.

Эртний 2 платформыг тусгаарласан Урал-Монголын эпипалеозойн атираат бүсний бүтцэд Рифей, Байгаль, Салайр, Каледониан ба Герциний нугалах бүсүүд байдаг. Рифейн ба Байгалийн нугалаас бүхий Енисей-Саян-Байгалийн бүс нутаг нь Сибирийн тавцангийн хүрээг хамардаг. Зүүн Европын тавцантай хилийн дагуу хойд хэсэгт нь нүүрсний орд, хотгорын дунд хэсэгт поташийн орд агуулсан Пермийн давхаргуудаар дүүрсэн Сис-Уралын урд ирмэг байна.

ОХУ-ын нутаг дэвсгэр дээрх Номхон далайн нугаламын бүслүүрийг хойд баруун хойд хэсгээр төлөөлдөг бөгөөд үүнд эртний Рифейн өмнөх массивууд, мезозой, кайнозойн эвхэгддэг хэсгүүд, орчин үеийн тектоникийн идэвхтэй бүсүүд байрладаг. Верхоянск-Чукоткагийн бүс нутагт Юрийн галавын болон Цэрдийн доод боржингийн интрузивтай холбоотой алтны ордууд, цагаан тугалга, вольфрам, мөнгөн усны ордууд байдаг. Нүүрсний томоохон ордуудыг Предверхоянскийн тэвш ба Зырянскийн тэвшний мелассаар битүүмжилжээ.

Баруун Камчаткын атирааны систем нь дээд цэрдийн теригенийн геосинклиналь цогцолбор бөгөөд энэ нь боржин-гнейс ба занарын үндсэн подвалд ууссан бөгөөд эвхсэний дараа палеоген-неогенийн чулуулаг давхцсан байв. Зүүн бүс нь орчин үеийн галт уулын шинжтэй байдаг (28 идэвхтэй галт уул).

Газрын гадаргуу

засварлах

ОХУ-ын нутаг дэвсгэрийн 70 гаруй хувийг тэгш, нам дор газар эзэлдэг. Тус улсын баруун хэсэг нь Зүүн Европын өргөн уудам тал нутагт байрладаг бөгөөд нам дор газар (Каспий болон бусад), өндөрлөгүүд (Валдай, Төв Орос гэх мэт) ээлжлэн солигддог. Уралдааны уртассан уулын систем нь Зүүн Европын тэгш тал ба Баруун Сибирийн нам дор газрыг тусгаарладаг. Сүүлчийн зүүн талд Төв Якутскийн нам дор газар руу жигд эргэж, тусгаарлагдсан нуруу бүхий Төв Сибирийн өндөрлөг байрладаг.

Тус улсын өмнөд ба зүүн хэсгүүд нь ихэвчлэн уулархаг нутагтай. Европын хэсгийн өмнөд хэсэгт Их Кавказын хойд нуруунууд (энд Оросын хамгийн өндөр оргил Эльбрус (5642 м), Сибирийн өмнөд хэсэгт Алтай, Баруун ба Зүүн Соёны нуруу, Становое өндөрлөг газар болон бусад уулын системүүд байрладаг. Зүүн хойд Сибирь ба Алс Дорнод - бүс нутаг Сихотэ-Алин, Верхоянск, Черский гэх мэт дунд өндөр уулсын нуруу давамгайлдаг. Камчаткын хойг (энд Евразийн хамгийн өндөр галт уул, Ключевская Сопка (4750 м) ба зүүн хязгаарт орших Курилын арлууд - галт уулын нутаг. Тэдгээрийн 200 гаруй нь байдаг. тэдний 50 орчим нь идэвхтэй байдаг.

Дотоод ус

засварлах

Орос бол дэлхийн хамгийн усархаг орнуудын нэг юм. Тус улс нь дэлхийн цэвэр усны нөөцөөрөө дэлхийд тэргүүлдэг. Гадаргын ус нь ОХУ-ын нутаг дэвсгэрийн 12.4% -ийг эзэлдэг бөгөөд гадаргын усны 84% нь Уралын зүүн хэсэгт төвлөрдөг. Усны хэрэглээний бүтцэд үйлдвэрлэлийн хэрэгцээ давамгайлдаг.

Байгал нуур бол дэлхийн хамгийн том цэнгэг устай нуур юм. Тус улсын зүүн хэсэгт байрладаг (31,700 км² орчим) бөгөөд энэ нь манай гаригийн хамгийн гүн нуур юм.

Ашигт малтмал

засварлах

Хамгийн том газар нутагтай Орос төрөл бүрийн ашигт малтмалаар баялаг бөгөөд газрын тосны нөөцийг улс орны олон бүс нутагт, тухайлбал Тюмень муж, Сахалин, Башкортостан бөгөөд байгалийн хийн ихээхэн нөөц нь Ямал-Ненецийн автономит тойрогт байдаг.

Түүх

засварлах
Үндсэн өгүүлэл: Оросын түүх

Эртний үе

засварлах
 
XI зууны Киевийн Русь

Орос орон өргөн уудам болохоор түүхийг олон янзаар дурдаж болно. Эрт үед Каспи, Хар тэнгисийн эрэг, нам доор газраар Скиф, Авар, Хүн гэх мэт нүүдэлчин соёл оршин байв. Гэвч Орос улсын түүхийн бат суурь нь өрнө захын Орос нутгаас эхэлнэ. 860 онд Новгородын эзэн (гүн) Рюрик гэгч викинг хүн Хазар Түргүүдийг ухраан эзэмшлээ өргөтгөсөн нь Волхов гол, Днепр мөрний хөндийн худалдааны замын эзэрхсэн, Зүүн Славуудын түүхэн дэх анхны төрт улс Киевийн Русь болжээ. Викинг хүний байгуулсан улс боловч 10-р зууны эцэст хүн амын олонх нь Слав угсаатан байжээ. Энэ үед Визант (Грек)-аас худалдаа, шашин, соёлыг идээшүүлэн хүртэж байв. Киевийн Русь 988 оноос албан ёсоор Христосын шашныг дагаж, аажмаар энд Үнэн алдартны шашин салбарлан хөгжжээ. 11-р зууны Цэцэн Ярославын үед Орост (өнөөгийнхөөр Орос орны өрнө захаар) эдийн засаг, уран зохиол, барилга урлал мэдэгдэхүйц сайн дэлгэрэв. Бурангуй нийгэм (феодализм)-ийн зүй тогтол ёсоор олон ноёд хооронд байлдаан тэмцэл тасарч байгаагүй. 1237-1240 онд Монголчууд Владимир, Киевийг довтолсноор Зүчийн улсад 1480 он хүртэл захирагджээ. Түлхэгдсэн Оросын төв Новгород болж, 1240 онд Нева голд Шведийг дарсан зэрэг байлдаанаар умар зүгт нутаг тэлжээ. Үүнээс Монгол-Алтан Ордыг сөрөх Москва, Доод Новгород, Тверь зэрэг хот суурин босч байв. Шашныхантайгаа хамжиж тархай ноёдыг цуглуулсан Доны Дмитрий 1380 оны шийдвэрлэх Куликовын тулалдаанаар Мамайн цэргийг цохижээ.

Дундад зуун

засварлах
 
Оросын эзэнт гүрнийг
тунхаглагч I Пётр хаан

15-р зуунд Москвагийн ван III Иван үндсэндээ газар газрын олон гүнг үгэндээ оруулж, Орос улсын "их ван" (великий князь) болжээ. 1453 онд Византын Константинополь Османд эзлэгдэж төгссөнөөр Византын агуу өвийг Орос залгаж байна гэдэг ойлголтоор их ван IV [Догшин] Иван «царь» гэдэг цолыг бий болгон өөрөө анхлан хүртсэн. Догшин Иван Балтын тэнгист гарцтай болохын тулд Ливонтой (1558–1583) олон жил байлдаж, Астрахань (1556 онд буулган авсан), Казань (1552) ханлигийг мөхөөж, Уралыг давж Сибирьт цэргээ илгээж газар нутгаа тэлснээр олон үндэстний Орос, Зөвлөлтийн шав тавигджээ. 1600-аад оны дотоодын хямралын үед Романовын удамд засгийн эрх шилжсэн. Оросууд шинэ газар нээгчдийн гаргасан зам, арьс, үнэт эд олох сэдэл, казак цэргийн хүчээр 17-18-р зуунд нутгаа Номхон далай хүртэлхи нутгийг эзэлжээ. 1721 онд албан ёсоор Оросын эзэнт гүрэн (Российская империя) гэсэн утгат нэрээ тунхаглажээ. Гэхдээ энэ улсыг Монголчууд 20-р зууны эхэнд Зөвлөлт Оросоос нь ялгаж Хаант Орос улс л гэдэг билээ. I Пётр (1682–1725 оны хооронд төр барьсан), Елизавета (1741–1762), II Екатерина (1762–1796), II Александр (1855–1881) зэрэг түүхэнд тодоор үлдсэн хаад төр барьж, өнөөгийнхөөр хэлвэл Финланд, Польшоос Аляска, Өвөр Кавказ, Дундад Ази хүрсэн уудам газар нутгийг дайтахдаа дайтаж мухардуулсаар өөрийн улсынх болгож байв. 1878 онд Османы улстай дайтаж хамар дээр нь байх Болгарыг чөлөөлж хүч чадлаа бахдуулжээ.

Орчин үе

засварлах
 
Зөвлөлт Холбоот Улс 1941.

19-р зууны төгсгөл, 20-р зууны эхээр хувьсгалын үзэл санаа дэлгэрч, дэлхийн нэгдүгээр дайны үед буюу 1917 оны 2-р сард хөрөнгөтнүүд эзэн хаан II Николайг түлхэн унагав. 11-р сард (Октябрын хувьсгал) болсон коммунист хувьсгалаар В.Ленин тэргүүтэй ажилчин, тариачдад Засгийн эрх шилжив. Дайны дараах гэрээгээр Украин, Польш, Финланд, Балтын орнуудын нутгаа алдсанаас Украин, Балтын гурвыг эргүүлж авсан байна. Цагаан Арми, салан тусгаарлагч ястан үндэстний цэрэг, төртэй шинэ төрж гарсан Зөвлөлт улс, түүний Улаан Арми хэдэн жил Иргэний дайн өрнүүлсэний үр дүнд ялсан байна.

1922 онд үүсэн байгуулагдсан Зөвлөлт Холбоот Улсын гол цөм нь Орос орон байсан ба 1922 онд Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Холбоот Орос Улс (ЗСБНХОУ) нэрээр хожмын ойлголтоор 15 бүгд найрамдах улсынх нь нэг болж байгуулагджээ. 1924 онд хувьсгалын удирдагч Ленин өөд болж Сталины үе (1924-1953) эхлэжээ. Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг, аж үйлдвэржилт, хөдөө аж ахуйн хамтрал төрийн бодлогоор хэрэгжиж байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайнд өрнөөс дэлхийн эзлэхийг санаархагч Нацист Герман, түүний хамсаатан дорнын Японыг сөрж зогсоосон нь ЗХУ байлаа. Энэхүү Аугаа эх орны дайнд Зөвлөлт Холбоот Улсын 24 орчим сая хүн амиа алдсан байдаг. Хардалт сэрдлэгээр олон сая зөвлөлтийн иргэдийг хэлмэгдүүлсэн нь И.Сталин юм.

1945-1990 оны хооронд ЗХУ-аар толгойлуулсан коммунист (эв хамт), АНУ-аар толгойлуулсан демократ (ардчилсан) хоёр үзэлд дэлхийн улсууд хуваагдаж бие биенээ хүчирхэгжихийг эсэргүүцдэг болсон үеийг "хуйтэн дайн" гэж нэрэлдэг. 1945 онд Америк түрүүлээд цөмийн зэвсэгтэй болсон бол 1961 онд Зөвлөлт түрүүлээд сансарт хүн нисгэжээ. 1985 оноос Михаил Горбачёвын санаачилсан "Перестройка", "Гласность" (ил тод байдал) хэмээх өөрчлөн байгуулалт нь ЗХУ болон бусад коммунист орнуудыг ардчилсан зам руу орох үүдийг нээж салхийг оруулжээ. 1991 онд ЗХУ албан ёсоор задарснаар Орос улс дангаараа буюу Оросын Холбооны Улс (ОХУ) байгуулагдсан.

2022 оны 2-р сараас Орос-Украины дайн Украины эх газрыг хамарч, Орос Украины зүүн өмнөд хэсгийн ихэнх нутгийг өөртөө нэгтгэхээр дайтаж байна. Энэ дайныг дэлхийн бусад орнууд буруу шааж оросын эсрэг эдийн засгийн хориг арга хэмжээ аваад байна.

Төр засаг

засварлах

ОХУ-ын үндсэн хууль ёсоор, төр нь холбооны байгууламжт, хагас ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах засаглалт, ардчилсан дэглэмт улс юм. Улсын тэргүүн нь ерөнхийлөгч, засгийн газрын тэргүүн нь ерөнхий сайд. Төр нь төлөөллийн ардчилсан, олон намын тогтолцоотой ба эрх мэдэл нь 3 доорх гурван бүтцэд салбарлана.

Дээд танхим болох Холбооны Зөвлөл: Харъяат анги бүрээс 2 төлөөлөгчийн эрхтэй, нийт 166 гишүүнтэй. Холбооны хууль, дайн зарлах, олон улсын гэрээг батламжлах, ерөнхийлөгчид итгэл үзүүлэх эсэх шийдвэрлэдэг.
Доод танхим болох Төрийн Дум: Хувь тэнцүүлсэн (Пропорционал) саналын аргачлалт сонгуулаар сонгогдох 450 суудалтай хууль тогтоох байгууллага.
  • Гүйцэтгэх: Ерөнхийлөгч давамгай эрхтэй. 1991 онд сонгогдсон анхны ерөнхийлөгч нь Борис Ельцин, 2000 оноос Владимир Путин, 2008 оноос Дмитрий Медведев, 2012 оноос дахин Владимир Путин юм. ОХУ-ын Засгийн газар нь төрийн гүйцэтгэх дээд байгууллага. Засгийн газар нь дарга, тэргүүн дэд дарга, дэд дарга, холбооны сайд нараас бүрэлдэнэ. Засгийн газрын даргыг Ерөнхийлөгч Төрийн думтай зөвлөлдөж томилно. Ерөнхийлөгч үүргээ биелүүлж чадахгүй болсон нөхцөлд Засгийн газрын дарга Ерөнхийлөгчийн үүргийг гүйцэтгэнэ. Хэрэв Засгийн газрын даргад нэр дэвшсэн хүнийг Төрийн дум гурван удаа буцаавал Ерөнхийлөгч Засгийн газрыг томилж, Төрийн думыг тарааж, шинээр сонгууль явуулна.
  • Шүүх: Ерөнхийлөгчийн саналаар Үндсэн хуулийн цэц, Дээд шүүх, Хөндлөнгийн шүүхийн бүрэлдэхүүнийг Холбооны Зөвлөл баталдаг.

Орон нутаг

засварлах

1993 оны үндсэн хуулийн хүрээнд 2008 оны өөрчлөлтийн дараагаас 6 өөр зүйлийн 83 махбодоос Оросын холбоо бүрдэх болжээ. 2000 оноос хойш хэд хэдээр нь бүсчлэн холбооны 8 тойрог болгоод ерөнхийлөгчид давхар захируулсан байдаг. Орос улсад 367 хот байдаг бөгөөд 2010 оны судалгаагаар 387 болсон.


Оросын холбооны наян гурван махбодын үндсэн танилцуулга
№ Туг, сүлд,
томъёо 		Холбооны махбодын
монгол бичгийн нэр 		Газар
нутаг[19] 		Хүн ам
(2013.1.1)[20] 		Нутгийн
төв 		Хэдэн
нутагтай 		Аль холбооны
тойргийнх вэ?
кирил худам км²   ↑↓  хүн   ↑↓ 
— Бүгд Найрамдах Улс (оросоор республика) буюу улсын цөөн тоот ард түмэн өөртөө засах тодорхой эрх эдлэх орон (21) —
1     01 Адыгей — 7,792 80 444,403 74 Майкоп 9 Өмнөд
2     04 Алтай altai oron 92,903 35 210,344 79 Горно-Алтайск 11 Сибирийн
3     15 Умард Осети — 7,987 79 706,123 68 Владикавказ 9 Хойд Кавказын
4     02 Башкортостан 142,947 27 4,060,957 7 Уфа 63 Ижилийн
5     03 Буриад buriyad oron 351,334 15 971,810 54 Улаан-Үд 23 Сибирийн
6     05 Дагестан — 50,270 52 2,946,035 13 Махачкала 52 Хойд Кавказын
7     06 Ингушет — 3,700 81 442,255 72 Магас 8 Хойд Кавказын
8     07 Кабардино-Балкари — 12,470 78 858,946 59 Нальчик 13 Хойд Кавказын
9     09 Карачай-Черкеси — 14,277 77 471,847 75 Черкесск 12 Хойд Кавказын
10      10 Бүгд Найрамдах Карель Улс — 180,520 18 636,932 67 Петрозаводск 18 Баруун Хойд
11     11 Коми — 416,774 13 880,639 54 Сыктывкар 20 Баруун Хойд
12      12 Мари Эл — 23,375 73 690,349 65 Йошкар-Ола 17 Ижилийн
13     13 Мордова — 26,128 68 818,566 62 Саранск 23 Ижилийн
14     14 Саха — 3,083,523 1 955,580 58 Якутск 36 Алс дорнодын
15     16 Татарстан 67,847 44 3,822,038 8 Казань 45 Ижилийн
16     17 Тува — 168,604 21 310,460 77 Кызыл 19 Сибирийн
17     18 Удмурт — 42,061 57 1,517,692 31 Ижевск 25 Ижилийн
18     08 Бүгд Найрамдах Халимаг Улс qalimaɣ oron 74,731 40 284,140 78 Элст 14 Өмнөд
19     19 Хакас — 61,569 46 533,025 71 Абакан 13 Сибирийн
20     20 Чечень — 15,647 75 1,324,767 38 Грозный 19 Хойд Кавказын
21     21 Чуваш — 18,343 74 1,243,431 41 Чебоксары 26 Ижилийн
— хязгаар (оросоор край) гэдэг нь үндсэндээ Оросууд байдаг боловч мужтай харьцуулахад зах хязгаар, сийрэг суурьшилт газар (9) —
22     22 Алтайн хязгаар — 167,996 22 2,398,751 22 Барнаул 23 Сибирийн
23     41 Камчаткын хязгаар — 464,275 10 320,549 76 Камчаткын
Петропавловск 		14 Алс дорнодын
24     23 Краснодарын хязгаар — 75,485 41 5,330,181 3 Краснодар 46 Өмнөд
25     24 Красноярскийн хязгаар — 2,366,797 2 2,846,475 14 Красноярск 61 Алс дорнодын
26     75 Өвөр Байгалын хязгаар — 431,892 12 1,095,169 47 Чит 34 Сибирийн
27       59 Пермийн хязгаар — 160,236 24 2,634,461 18 Пермь 48 Ижилийн
28     25 Приморийн хязгаар — 164,673 23 1,947,263 26 Владивосток 34 Алс дорнодын
29     26 Ставрополийн хязгаар — 66,160 45 2,790,785 15 Ставрополь 35 Хойд Кавказын
30     27 Хабаровскийн хязгаар — 787,633 4 1,342,083 35 Хабаровск 19 Алс дорнодын
— муж (оросоор область) гэдэг нь Орос үндэстэн анхнаасаа давамгай оршин сууж ирсэн, улсын засаг захиргааны үндсэн нэгж (46) —
31     28 Амар муж amur muji 361,913 14 816,910 61 Благовещенск 28 Алс дорнодын
32     29 Архангельск муж — 589,913 8 1,202,295 41 Архангельск 26 Баруун Хойд
33        30 Астрахань муж — 49,024 55 1,013,840 56 Астрахань 13 Өмнөд
34 Белгород муж — Белгород 22
35 Брянск муж — Брянск 34
36 Владимир муж — Владимир 21
37 Волгоград муж — Волгоград 39
38 Вологда муж — Вологда 28
39 Воронеж муж — Воронеж 34
40 Иваново муж — Иваново 27
41 Калининград муж — Калининград 21
42 Калуга муж — Калуга 26
43 Кемерово муж — Кемерово 44
44 Киров муж — Киров 45
45 Кострома муж — Кострома 30
46 Курган муж — Курган 26
47 Курск муж — Курск 33
48     44 Ленинград муж — 83,908 39 1,892,711 27 Санкт-Петербург 18 Баруун Хойд
49 Липецк муж — Липецк 20
50 Магадан муж — Магадан 9
51 Москва муж — Москва 72
52 Мурманск муж — Мурманск 19
53 Нижегород муж — Доод Новгород 52
54     53 Новгород муж — 54,501 49 592,415 70 Их Новгород 22 Баруун Хойд
55 Новосибирск муж — Новосибирск 35
56 Омск муж — Омск 33
57 Оренбург муж — Оренбург 48
58 Орёл муж — Орёл 35
59 Пенза муж — Пенза 33
60 Псков муж — Псков 26
61 Ростов муж — Донын Ростов 57
62 Рязань муж — Рязань 29
63 Самара муж — Самар 37
64 Саратов муж — Саратов 42
65 Сахалин муж — Өмнөд Сахалинск 19
66 Свердловск муж — Екатеринбург 72
67 Смоленск муж — Смоленск 27
68 Тамбов муж — Тамбов 32
69 Тверь муж — Тверь 43
70 Томск муж — Томск 20
71 Тула муж — Тула 26
72 Тюмень муж — Тюмень 26
73 Ульяновск муж — Ульяновск 25
74     74 Челябинск муж — 88,529 36 3,485,272 9 Челябинск 43 Уралын
75     38 Эрхүү муж — 774,846 5 2,422,026 21 Эрхүү 36 Сибирийн
76 Ярославль муж — Ярославль 20
— холбооны ач холбогдолтой хот (оросоор город федерального значения) гэдэг нь аль нэг мужид хамааруулмааргүй их хот (2) —
77     77 Москва хот — 2,511 82 11,979,529 1 Москва 125 Төв
78     78 Санкт-Петербург хот — 1,399 83 5,028,313 4 Санкт-Петербург 111 Баруун Хойд
— өөртөө засах муж (оросоор автономная область) буюу бүгд найрамдах улс болоход мөчиддөх цөөн тоот ардын суугуул нутаг (1) —
79     79 Еврейн ӨЗМ — 36,266 60 172,671 80 Биробижан 6 Алс дорнодын
— өөртөө засах тойрог (оросоор автономный округ) гэдэг нь муж, хязгаарын мэдэл дэх хэт цөөн тоот ард түмний өлгий нутаг (4) —
80     83 Ненецийн ӨЗТ — 176,810 20 42,789 83 Нарьян-Мар 2 Баруун Хойд
81     86 Ханты-Мансийн ӨЗТ — 534,801 9 1,584,063 28 Ханты-Мансийск 22 Уралын
82     87 Чукоткын ӨЗТ — 721,481 7 50,780 82 Анадырь 9 Алс дорнодын
83     89 Ямало-Ненецийн ӨЗТ — 769,250 6 541,612 71 Салехард 9 Уралын


Зураг

засварлах
  •  
    Оросын засаг захиргааны хуваарь-орос хэлээр
  •  
    Оросын баруун хэсэг
  •  
    Орос- улс төр, газарзүйн атлас
  •  
    Орос-улс төрийн атлас-англи хэлээр
  •  
    Зүүн Сибирь, Алс Дорнод
  •  
    Зүүн Европын тэгш өндөрлөг

Мөн үзэх

засварлах

Тэмдэглэл

засварлах
  1. ↑ 2014 онд Орос эзэлсэн Крым нь олон улсад Украины нэг хэсэг гэж зөвшөөрөгдсөн хэвээрээ.[1] 2022 онд хэсэгчлэн эзлэгдсэн ч Орос өөртөө нэгтгэсэн Донецк, Луганск, Херсон, Запорожье мужууд нь, олон улс мөн Украины нэг хэсэг гэж хүлээн зөвшөөрч байна. Хамгийн өмнөд Курилийн арлууд нь дэлхийн хоёрдугаар дайны төгсгөлд ЗХУ-д эзлэгдсэнээс хойш Япон улстай газар нутгийн маргаантай байсаар ирсэн.[2]
  2. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named ArenaAtlasIslam

Цахим холбоос

засварлах
  •   Commons: Орос – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан
Засгийн газар
Ерөнхий мэдээлэл
  • Russia at UCB Libraries GovPubs
Бусад

Бөбөчин Зүүлтийн тайлбар

засварлах


Эшлэл

засварлах
  1. ↑ Pifer, Steven (17 March 2020). "Crimea: Six years after illegal annexation". Brookings Institute. Татаж авсан: 30 November 2021.
  2. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named chapple-2019
  3. ↑ Chevalier, Joan F. (2006). "Russian as the National Language: An Overview of Language Planning in the Russian Federation". Russian Language Journal. American Councils for International Education ACTR / ACCELS. 56: 25–36. JSTOR 43669126.
  4. ↑ "Национальный состав населения". Federal State Statistics Service. Татаж авсан: 30 December 2022.
  5. ↑ 5.0 5.1 https://www.state.gov/reports/2020-report-on-international-religious-freedom/russia/
  6. ↑ Shevchenko, Nikolay (February 21, 2018). "Check out Russia's Kalmykia: The only region in Europe where Buddhism rules the roost". Russia Beyond. Татаж авсан: February 11, 2023.
  7. ↑ "Арена: Атлас религий и национальностей" [Arena: Atlas of Religions and Nationalities] (PDF). Среда (Sreda). 2012. See also the results' main interactive mapping and the static mappings: Загвар:Cite map The Sreda Arena Atlas was realised in cooperation with the All-Russia Population Census 2010 (Всероссийской переписи населения 2010), the Russian Ministry of Justice (Минюста РФ), the Public Opinion Foundation (Фонда Общественного Мнения) and presented among others by the Analytical Department of the Synodal Information Department of the Russian Orthodox Church. See: "Проект АРЕНА: Атлас религий и национальностей" [Project ARENA: Atlas of religions and nationalities]. Russian Journal. 10 December 2012. Archived from the original on 24 Хоёрдугаар сар 2021. Татаж авсан: 4 Хоёрдугаар сар 2024.
  8. ↑ Martin Krzywdzinski (2020). Consent and Control in the Authoritarian Workplace: Russia and China Compared. Oxford University Press. pp. 252–. ISBN 978-0-19-252902-2. OCLC 1026492383. officially a democratic state with the rule of law, in practice an authoritarian dictatorship
  9. ↑ "Russia: Freedom in the World 2023 Country Report". Freedom House. 2019-07-20. Татаж авсан: 2023-04-17.
  10. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cia
  11. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named authoritarianness
  12. ↑ "World Statistics Pocketbook 2016 edition" (PDF). United Nations Department of Economic and Social Affairs. Statistics Division. Татаж авсан: 24 April 2018.
  13. ↑ "The Russian federation: general characteristics". Federal State Statistics Service. Archived from the original on 28 July 2011. Татаж авсан: 5 April 2008.
  14. ↑ Including 2,482,450 people living on the annexed Crimean Peninsula Том 1. Численность и размещение населения. Russian Federal State Statistics Service (орос хэлээр). Archived from the original on 24 Нэгдүгээр сар 2020. Татаж авсан: 3 September 2022.
  15. ↑ 15.0 15.1 Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2022 года и в среднем за 2021 год [Preliminary estimated population as of 1 January 2022 and on the average for 2021]. Russian Federal State Statistics Service (орос хэлээр). Archived from the original (XLS) on 24 Гуравдугаар сар 2022. Татаж авсан: 30 January 2022.
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 "World Economic Outlook Database, April 2023". International Monetary Fund.
  17. ↑ "GINI index (World Bank estimate) – Russian Federation". World Bank. Татаж авсан: 23 June 2022.
  18. ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (англи хэлээр). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Татаж авсан: 8 September 2022.
  19. ↑ Административно-территориальное деление по субъектам Российской Федерации на 1 января 2010 года. Росстат (14 июля 2010).xls
  20. ↑ "Оценка численности постоянного населения РФ на 1 января 2013 г." Archived from the original on 2014-02-04. (xls)
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Орос&oldid=798384"-с авсан