Кызыл («улаан» гэсэн утгатай тува үгээр 1926 оноос нэрийдсэн, [кезийл] гэж дуудна, үүнээс гадна Кизил [кизийл]) бол Оросын Холбооны Улсын Бүгд Найрамдах Тува Улсын нийслэл, Тува орны доор ямар нэгэн хошуунд харъяалагддаггүй арван нэгэн түмэн хүнтэй хот юм.

Хот
Кызыл
"Азийн төв" хөшөө
Далбаа Сүлд
Далбаа
Далбаа
Сүлд
Сүлд
Холбооны тойрог Сибирь
Бүгд Найрамдах Улс Тува Улс
Хотын тойрог Кызыл
Байгуулагдсан 1914 он
Урьдын нэр Белоцарск, Хем-Бельдир
Хот 1914 оноос хойш
Нутаг дэвсгэр 112 км2
Хүн ам 109.918 оршин суугч
(Мэдээ: 14. 10-р сар 2010)[1]
Хүн амын нягтрал 981 хүн/км²
Далайн түвшнээс дээш 631 м
Цагийн бүс UTC+7
Утасны код (+7) 39422
Шуудангийн дугаар 66700x
ТХ-н улсын дугаар 17
ОКАТО 93 401
Цахим хуудас www.mkyzyl.ru
Газар зүйн байршил
Солбицол 51° 43′ У, 94° 27′ ДКоординат: 51° 43′ 0″ У, 94° 27′ 0″ З
Кызыл (Оросын Холбооны Улс)
Кызыл (Оросын Холбооны Улс)
ОХУ-ын газрын зураг дээрх байршил
Кызыл (Бүгд Найрамдах Тува Улс)
Кызыл (Бүгд Найрамдах Тува Улс)
Бүс нутаг дахь байршил
Оросын хотын жагсаалт

Монгол Улсын Ерөнхий Консулын газар 2001 оноос хойш үйл ажиллагаагаа тус хотод явуулж байна.

Түүх, нэр засварлах

Хаант Орос 1914 онд Тагнын Урианхайг ивээн эзэрхэж Белоцарск («цагаан хааны хот» гэсэн утгат орос үг) нэрээр тулгуур суурин үүсгэсэн. Орост хаант засаг унасны дараа 1918 онд Хем-Бельдир («голын бэлчир» хэмээх утгатай тува үг) нэртэй болов. Дараа нь цагаан армийг улаан арми ялсны дараа 1922 оны нэгэн хуралд оросууд «Красный городок» гэж байжээ. Эцэстээ 1926 онд «улаан» буюу Кызыл хэмээх тува түрэг үгээр нэрийдсэн нь ерээд жилийг туулж явна. 1921-1944 онуудад Бүгд найрамдах Тува Ард Улсын нийслэл хот байсан. Монгол улсад «Кызыл», «Кизил» гэж хоёр янзаар бичиж болно.[2][3]

Хүн ам засварлах

2010 онд 109 мянга 986 хүн оршин суугчтай байв. Үүнээс тувачууд 68,09 % (72 804 хүн), оросууд - 28,42 % (30 388 хүн), бусад нь -3,49 % байсан.

Хүн амын тоо
1959 1970 1979 1989 2002 2010[4]
34,462 51,683 66,027 84,641 104,105 109,986

Радио засварлах

Давтамж Нэр RDS


67,10 МГц «Радио России»
69,08 МГц «Маяк»
101,9 МГц «Авторадио»
102,5 МГц «Голос Азии»
103,8 МГц «Русское радио»
105,9 МГц «Ретро FM»
106,4 МГц «Европа Плюс»

Кызыл хотод 1931 онд 30 хэрэглэгчтэй телефон утасны станцтай байжээ.

Уур амьсгал засварлах

 
Кызылын нисэх буудал

Кызыл нь маш өндөр газарт, харьцангуй өндөр өргөрөгт, ямар ч эргээс хэдэн зуун километр зайтай оршдог зэрэг шалтгаанаас болж дэлхийн хамгийн хүйтэн нийслэлд тооцогддог. Жилийн дундаж температур нь -1.3 °C. Жилийн дундаж хур тунадас нь 242.7 мм, дундаж чийгшилт нь 69%

Кызыл
Уур амьсгалын диаграмм
123456789101112
 
 
9
 
-25
-35
 
 
4
 
-19
-32
 
 
3
 
-5
-19
 
 
5
 
11
-3
 
 
14
 
20
4
 
 
45
 
25
11
 
 
47
 
27
13
 
 
44
 
24
11
 
 
22
 
18
4
 
 
8
 
7
-6
 
 
10
 
-10
-20
 
 
12
 
-22
-31
Температур °CТунадас мм
Эх сурвалж: Roshydromet
Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Кызыл
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Маx. Температур (°C) −25.2 −19.2 −5.0 10.7 19.9 25.4 26.6 24.3 17.8 7.4 −9.9 −22.3 Ø 4.3
Мин. Температур (°C) −35.0 −32.0 −19.2 −2.9 4.4 10.7 13.2 10.7 3.8 −5.6 −19.7 −31.1 Ø −8.5
Тунадас (мм) 9 4 3 5 14 45 47 44 22 8 10 12 Σ 223
Бороотой өдөр (d) 3 2 1 1 4 6 7 8 5 2 3 4 Σ 46
Т
е
м
п
е
р
а
т
у
р
−25.2
−35.0
−19.2
−32.0
−5.0
−19.2
10.7
−2.9
19.9
4.4
25.4
10.7
26.6
13.2
24.3
10.7
17.8
3.8
7.4
−5.6
−9.9
−19.7
−22.3
−31.1
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Хур тунадас
Х
у
р

т
у
н
а
д
а
с
9
4
3
5
14
45
47
44
22
8
10
12
  1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Эх сурвалж: Roshydromet

Дэд бүтэц засварлах

Кызылын нисэх буудал засварлах

Кызылын нисэх буудал (Орос: Аэропорт "Кызыл") - нь Бүгд Найрамдах Тува Улсын нийслэл Кызыл хотын нисэх онгоцны буудал юм. Тус буудал нь Тувагийн хамгийн том нисэх онгоцны буудал бөгөөд олон улсын хэмжээний цорын ганц буудал билээ. Оросын агаарын тээврийн компани болох Новосибирск Авиа нь "Кызыл" олон улсын нисэх онгоцны буудлыг голчлон ашигладаг.

Зургийн цомог засварлах

Арат талбай засварлах

 
Арат талбай, Кызыл

Арат талбай (Орос: Площадь Арата) - нь Бүгд Найрамдах Тува Улсын нийслэл Кызыл хотын төв талбай юм.

Нийслэл хотын захиргаа зэрэг барилга, албан байгууллагууд байрлана.

Цагийн бүс засварлах

  Тус хот нь Красноярскийн цагийн бүс буюу UTC+8 бүст оршино.

Aх дүү хотууд засварлах

Мөн үзэх засварлах

Цахим холбоос засварлах

  Commons: Кызыл – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Эшлэл засварлах

  1. Itogi Vserossijskoj perepisi naselenija 2010 goda. Tom 1. Čislennostʹ i razmeščenie naselenija (Ergebnisse der allrussischen Volkszählung 2010. Band 1. Anzahl und Verteilung der Bevölkerung). Tabellen 5, S. 12–209; 11, S. 312–979 (Download von der Website des Föderalen Dienstes für staatliche Statistik der Russischen Föderation)
  2. Ц. Дамдинсүрэн нарын зохиосон "Кирилл монгол бичгийн дүрэм"
  3. Ц. Дамдинсүрэн нарын зохиосон "Орос-Монгол толь" (1982)
  4. Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1.01.2010 г.
  5. "Столица штата Гавайи Гонолулу стал городом-побратимом столицы Тувы Кызылом Подробности: http://www.regnum.ru/news/239092.html#ixzz1PpQ4uywP Любое использование материалов допускается только при наличии гиперссылки на ИА REGNUM". Regnum. 30 марта 2004. Retrieved 2011-06-20. {{cite news}}: Check date values in: |date= (help); External link in |title= (help)