Адыгей

Улс	Орос (ОХУ)
Холбооны тойрог	Өмнөд ХТ
Эдийн засгийн бүс	Хойд Кавказын ЭЗБ
Засаг захиргааны нэгж	Бүгд Найрамдах Улс
Нийслэл	Майкоп
Нутгийн хуваарь	9 = 2 хот + 7 район
Газар нутаг	7,792 км² (80-р том)
Хүн ам (2016)	451,480 хүн (76-р олон)
Нягт сийрэг	57.9 хүн/км²
Адыгейчууд	орос үндэстэн (64%); адыг ястан (26%); бусад ард түмэн (10%)
Албан хэл бичиг	адыг, орос
Орны тэргүүн	Аслан Тхакушинов
Хууль тогтоох газар	«Хасэ»; (Төрийн зөвлөл)
Түүхэн он цаг	1922-07-06 — ЧерӨЗМ; 1922-08-24 — АдыӨЗМ; 1992-03-23 — БНАдыУ
Цагийн бүс	ГЦ+4
Нутгийн томъёо	01 / 79 / RU-AD
Цахим газар	adygheya.ru (орос.)

Адыгей (орос. Адыгея; адыг. Адыгэ) — Орос улсын харьяат орон юм.

Адыгей 7.8 мянган км² талбайт нутагтай, 451 мянган хүн амтай.

1992 оноос хойш Бүгд Найрамдах Адыгей Улс (БНАдыУ) хэмээх бүтэн нэртэй болсон.

ОХУ-ын Өмнөд холбооны тойрог, Хойд Кавказын эдийн засгийн бүст харьяалагдана.

Улсын хэрэгцээний орос хэлний хамтаар тус орны онцлох адыг хэлийг албанд хэрэглэнэ.

Хүн амын 64% орос үндэстэн, 26% адыг буюу черкес ястан, 10%-ийг бусад ард түмэн бүрдүүлнэ.

Бүх талаараа Краснодарын хязгаартай хиллэсэн. Нийслэл Майкоп хот 150 мянган хүнтэй.

Газар зүйЗасварлах

Физик газар зүйн зураг

Хөдөө хээр

Адыгейн хойд нутаг нам доор газар бол өмнөд нутаг Их Кавказын нурууны уул, уулын ар бэл болно. Нутгийн 40% ой.

Өвөл I сард дунджаар −2 °C, зуны VII сард дунджаар +28 °C температуртай. Жилийн дундаж хур тунадас 700 мм.

Чугуш (3238 м), Фишт (2868 м) зэрэг өндөр уул сүндэрлэсэн.

Адыгей орны нутгаар Кубань, Лаба, Белая зэрэг гол урсдаг.

Нуургүй боловч Краснодарын, Чичитийн гэх мэт хиймэл усан сангуудтай.

Адыг орон Хар тэнгисээс хамгийн ойр хэсгээрээ 150 км зайтай.

Хүн ам зүйЗасварлах

Адыгей оронд 2016 оны тооцоогоор 451,480 хүн амьдарч байна.

Ард түмэнЗасварлах

Хүн амын газрын зураг

Черкес ардын
хувцастай хүүхдүүд

Тоолсон он	1979^[1]	2010^[2]
Орны хүн ам	404 390	439 996
Яс үндсээ тодорхойлсон	404 390 (100 %)	425 386 (100 %)
Орос үндэстэн	285 626 (70,6 %)	270 714 (63,6 %)
Адыг ястан (черкес)	86 561 (21,4 %)	109 699 (25,8 %)
Армен үндэстэн	6 359 (1,6 %)	15 561 (3,7 %)
Украйн үндэстэн	12 078 (3,0 %)	5 856 (1,4 %)
Курд үндэстэн	2 (0,0 %)	4 528 (1,1 %)
Татар үндэстэн	2 415 (0,6 %)	2 571 (0,6 %)
Цыган ястан	1 109 (0,3 %)	2 364 (0,6 %)
Азербайжан үндэстэн	274 (0,1 %)	1 758 (0,4 %)
Грек үндэстэн	1 021 (0,3 %)	1 385 (0,3 %)
Белорус үндэстэн	2 244 (0,6 %)	1 253 (0,3 %)
Бусад яс үндэстэй	6 701 (1,7 %)	9 697 (2,3 %)
Яс үндсээ тодорхойлсонгүй	0	14 610

Шашин шүтлэгЗасварлах

2012 оны судалгаанд хүн амын 35% христийн шашин буюу үнэн алдартан, 13% ислам, 3% христийн бусад урсгалыг шүтдэг, 9% шашин шүтдэггүй гэж хариулсан бол, 9% нь ямар нэгэн хариулт хэлээгүй. Харин 30% нь шашингүй гэхдээ газар, уул ус, бөөгийн мэт шүтлэгтэн гэж хариулжээ.

Хот сууринЗасварлах

Майкопийн их сүм

Майкоп — 144,055 хүнтэй
Яблоновский — 32,039
Энем — 19,091
Гиагинская — 13,788
Адыгейск — 12,689

ТүүхЗасварлах

ЗХУ-ын үеийн Адыг орны газар нутгийн тэлэлт. Умард, нам доор адыг нутгийг уулархаг өмнөд, оросжуу нутагтай нэгтгэв.

Адыг орны тэргүүн Аслан Тхакушинов (2010 он)

Эрт дээр үеЗасварлах

Эрт үед энэ нутагт зихи хэмээх адыгын өвөг дээдэс амьдарч байв.

1763—1864 оны Орос-Кавказын дайны үр дүнд Оросын эзэнт гүрний харьяат нутаг болсон. Дайн дажинаас черкесийн олон хүн Осман руу дүрвэжээ. Үлдсэн хүмүүс Кубань голын зүүн эргийн нам доор газраар төвхнөсөн.

Өөртөө засах мужЗасварлах

ЗХУ тогтсоны дараа 1922 оны 7 сарын 27-нд Черкесийн өөртөө засах муж Краснодарт төвлөн байгуулагдав. Тэгэхдээ Краснодар тус нутгийн бүрэлдэхүүн биш байсан. Харин 1936 онд тус нутгийн засаг захиргааны төвөөр Майкоп хотыг болгов.

1922 оны 8-р сараас мужийн нэр Адыгейн өөртөө засах муж болж өөрчлөгдөв. Тус муж нь 1924 оноос Ар Кавказын хязгаар, 1934 оноос Азов-Черноморийн хязгаар, 1937 оноос Краснодарын хязгаарт харьяалагдаж байлаа. 1936, 1962 онд нутаг тэлсэн.

Бүгд найрамдах улсЗасварлах

ОХУ байгуулагдах үе шатанд Адыгейн байр суурь дээшлэв. 1990 оны 10-р сард Адыгей Краснодарын хязгаарын харьяанаас гарч Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Адыгей Улс гэсэн нэр зэрэг олов.

1992 оны 3 сарын 23-нд Бүгд Найрамдах Адыг Улс (БНАдыУ) гэсэн одоогийн нэрийг олж ОХУ-ын нэгдүгээр дэс буюу Бүгд Найрамдах Улсын зэрэгтэй болсон. Адыг хэл орос хэлний хамтаар албан бичигт хэрэглэгдэх эрх хүртсэн.

1992 онд улсын хурал - Төлөөлөгчдийн хурал (нутгийн хэлээр Хасэ)-тай болов. 1995 онд Төрийн зөвлөл - Хасэ хэмээв.

1992 онд БНУ-ын анхны ерөнхийлөгчөөр Аслан Жаримов сонгогдов. 2007 оноос өнөөг хүртэл Аслан Тхакушинов ажиллаж байна. 2010 оноос хойш «ерөнхийлөгч» гэхээ байж «тэргүүн» гэдэг болсон.

Нутгийн хуваарьЗасварлах

9 нутаг

Адыг орон дотроо 2 хот, 7 район болж хуваагдана.

Нэгж	Оросоор	Тоо	Нутгийн нэр
хот	городской округ	2	Адыгейск \| Майкоп
район	муниципальный район	7	Гиагинская \| Кошехабль \| Красногвардейское \| Майкоп \| Тахтамукай \| Теужеч \| Шовгенов

Эдийн засагЗасварлах

Адыгейд хөдөө аж ахуй зонхилно. Түүнийг дагасан хүнс, хөнгөн үйлдвэртэй.

Адыгей газрын тос, шатдаг хийн нөөцтэй, уурхайтай.

БоловсролЗасварлах

Тус орны хоёр гол их сургууль:

Адыгейн улсын их сургууль
Майкопийн улсын технологийн их сургууль

Лавлах холбоосЗасварлах

Гадаад холбоосЗасварлах

Commons: Adygea – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан

Засгийн мэдээний цахим талбар (орос.)
Google Maps дахь Адыгын газрын зураг (орос.) (англ.)
Trouble on the Horizon? Ethnic Unrest in Adygea (англ.)

[1] Всесоюзная перепись населения 1979 года

[2] Всероссийская перепись населения 2010 года. Национальный состав и владение языками, гражданство. Население по национальности и владению русским языком по субъектам Российской Федерации

[1]

[2]