Финланд
Финланд, албан ёсоор Бүгд Найрамдах Финланд Улс (фин. Suomi, Suomen tasavalta, Швед хэл: Finland) нь хойд Европын Фенноскандиа бүсэд орших Скандинавын орон юм. Баруун талаараа Швед улстай, зүүн талаараа Оросын Холбооны Улстай, хойд талаараа Норвеги улстай, өмнөд талаараа Финийн булангаар Эстони улстай тус тус хиллэдэг. Нийслэл хот нь Хельсинки, хоёр дахь том хот нь Тампере юм.
Бүгд Найрамдах Финланд Улс | |
|---|---|
| Төрийн дуулал: Maamme (Фин) Vårt land (Швед) (Монгол: "Манай нутаг") | |
.svg)  Финланд улсын байршил (хар ногоон) – Европ (ногоон & хар саарал) | |
| Нийслэл ба томоохон хот | Хельсинки 60°10′15″N 24°56′15″E / 60.17083°N 24.93750°E |
| Албан ёсны хэл | |
| Хүлээн зөвшөөрөгдсөн үндэсний хэл | |
| Угсаатны бүлгүүд | |
| Шашин (2021)[3] | |
| Ард түмний нэршил | |
| Төр засаг | Нэгдмэл парламентын бүгд найрамдах улс[4] |
| Саули Нийнистө | |
| Петтери Орпо | |
| Юсси Халла-ахо | |
| Хууль тогтоох байгууллага | Парламент |
| Тусгаар тогтнол (Оросоос) | |
| 3 сарын 29, 1809 он | |
| 12 сарын 6, 1917 он | |
| 1918 оны 1 – 5 сар | |
| 7 сарын 17, 1919 он | |
| 30 November 1939 – 13 March 1940 | |
| 1941 оны 6 сарын 25 – 1944 оны 9 сарын 19 | |
| 1 сарын 1, 1995он | |
• НАТО-д нэгдэв | 4 сарын 4, 2023 он |
| Газар нутаг | |
• Нийт | 338,455 км2 (65) |
• Усны эзлэх талбай (%) | 9.71 (2015)[5] |
| Хүн ам | |
• 2023 тооцоо |  5,614,571[6] (114) |
• Нягтаршил | 16.4/км2 (213) |
| ДНБ (ХАЧП) | 2022 тооцоо |
• Нийт | ▲ $321.2 тэрбум[7] (60) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $58,010[7] (21) |
| ДНБ (нэрлэсэн) | 2022 тооцоо |
• Нийт | ▲ $267.61 тэрбум[7] (46) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $53,745[7] (16) |
| ОТББИ (2021) | 25.7[8] бага |
| ХХИ (2021) | ▲ 0.940[9] маш өндөр · 11 |
| Мөнгөний нэгж | Евро (€) (EUR) |
| Цагийн бүс | UTC+2 (ЗЕЦ) |
• Зуны цаг (ЗЦ) | UTC+3 (ЗЕЗЦ) |
| Огнооны формат | өө.сс.жжжж[10] |
| Жолооны тал | баруун |
| Утасны томьёо | +358 |
| Домэйн нэр | .fi, .axa, .eub |
| |
Финландад 2023 оны байдлаар 5.6 орчим сая хүн амьдардаг бөгөөд үүний дийлэнх хэсэг нь төв болон өмнөд хэсэгт амьдардаг байна.[11] Газар нутгийн хувьд Европын найм дахь том орон, Европын Холбооны хамгийн нягтшил багатай орон юм. Хүн амын дийлэнхийн эх хэл нь Угро-Фин хэлний бүлэгт хамаарагдах, Эстон хэлтэй төстэй Фин хэл бөгөөд энэ нь Энэтхэг-Европ хэлний аймагт хамааралгүй Европын Холбооны 4 хэлний нэг болно. Хоёр дахь албан ёсны хэл болох швед хэлээр хүн амын 5.5 хувийн цөөнх ярьдаг.[12] Финланд нь ардчилсан, парламентийн засаглалтай бүгд найрамдах улс бөгөөд засгийн газар нь Хельсинкид төвлөрдөг. 415 хотод орон нутгийн засгийн газрууд байна. Хельсинки, Эспоо, Вантаа, Каунианенээс тогтох Их Хельсинкид сая орчим хүн оршин суудаг бөгөөд нийт ДНБ-ийн гуравны нэг нь тэнд үүсгэгддэг. Эдгээрээс гадна Тампере, Турку, Оулу гэх зэрэг томоохон хотуудтай.
Түүх
засварлахФинланд нь түүхийнхээ хувьд Шведийн хэсэг байсан бөгөөд 1809 оноос Оросын Хаант Улсын автономит вант улс болсон. 1917 онд Оросоос тусгаарласны дараа иргэний дайн, ЗХУ-ын эсрэг дайн, Нацист Германы эсрэг дайн болж, Хүйтэн дайны үеэр албан ёсоор төвийг сахисан байр суурьтай байжээ. 1955 оны НҮБ-д, 1995 оны Европын Холбоонд элссэн ба Еврог хэрэглэгч орнуудын холбоо-Еврозонд оролцдог. Улсын нийгэм, эдийн засаг, улс төр, цэрэг армийн үзүүлэлтүүдийг авч үзсэн судалгаагаар Финланд нь зөвхөн Норвегийн дараа дэлхийн хоёр дахь тогтвортой орноор тодорчээ.[13]
1952 онд Финландын нийслэл Хельсинки хотод зуны Олимпийн наадам болсон.
1956 онд Урхо Кекконен Финландын Ерөнхийлөгчөөр сонгогдов. Түүний ерөнхийлөгчөөр ажилласан 25 жил (1956-1981) нь ухаалаг, тэнцвэртэй байдлаар тодорхойлогддог: Кекконен улс орны дотоод байдлыг сайн зохицуулдаг байсан; ЗХУ-аас холдохгүйгээр барууны орнуудтай харилцаагаа бэхжүүлж чадсан юм.
ЗХУ задран унаснаар эдийн засгийн харилцаа тасарсан нь 1991-1994 онд Финландын хувьд маш хүнд эдийн засгийн хямралд хүргэсэн. Финлянд улс 1995 оны 1-р сарын 1-нд Европын холбоонд нэгдсэн. 2023 оны 4-р сарын 4-нд тус улс НАТО-д элсэв.
Өндөр технологи бүхий аж үйлдвэр, нийтийн боловсрол, ДНБ-ий өсөлтийн хурд, иргэний эрхийн хамгаалалт зэргийн олон улсын харьцуулалтаар маш өндөр үнэлгээ авдаг.[14]
Хүн ам
засварлах| 1950 | 1960 | 1961 | 1962 | 1963 | 1964 | 1965 | 1966 | 1967 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 4 029 803 | ↗4 429 634 | ↗4 461 005 | ↗4 491 443 | ↗4 523 309 | ↗4 548 543 | ↗4 563 732 | ↗4 580 869 | ↗4 605 744 |
| 1968 | 1969 | 1970 | 1971 | 1972 | 1973 | 1974 | 1975 | 1976 |
| ↗4 626 469 | ↘4 623 785 | ↘4 606 307 | ↗4 612 124 | ↗4 639 657 | ↗4 666 081 | ↗4 690 574 | ↗4 711 440 | ↗4 725 664 |
| 1977 | 1978 | 1979 | 1980 | 1981 | 1982 | 1983 | 1984 | 1985 |
| ↗4 738 902 | ↗4 752 528 | ↗4 764 690 | ↗4 779 535 | ↗4 799 964 | ↗4 826 933 | ↗4 855 787 | ↗4 881 803 | ↗4 902 206 |
| 1986 | 1987 | 1988 | 1989 | 1990 | 1991 | 1992 | 1993 | 1994 |
| ↗4 918 154 | ↗4 932 123 | ↗4 946 481 | ↗4 964 371 | ↗4 986 431 | ↗5 013 740 | ↗5 041 992 | ↗5 066 447 | ↗5 088 333 |
| 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 |
| ↗5 107 790 | ↗5 124 573 | ↗5 139 835 | ↗5 153 498 | ↗5 165 474 | ↗5 176 209 | ↗5 188 008 | ↗5 200 598 | ↗5 213 014 |
| 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 |
| ↗5 228 172 | ↗5 246 096 | ↗5 266 268 | ↗5 288 720 | ↗5 313 399 | ↗5 338 871 | ↗5 363 352 | ↗5 388 272 | ↗5 413 971 |
| 2013 | 2014 | 2016 | 2017 | 2022 | 2024 | |||
| ↗5 438 972 | ↗5 470 437 | ↗5 501 043 | ↗5 516 224 | ↗5 563 970 | ↗5 608 218 |
Төрийн тогтолцоо
засварлахТөрийн тэргүүн нь ард түмнээс 2 үе шаттайгаар 6 жилийн хугацаагаар сонгогддог ерөнхийлөгч, хууль тогтоох байгууллага нь олон мандаттай тойргоос пропорциональ тогтолцоогоор ард түмнээс сонгогддог Сейм (фин. Eduskunta, швед. Riksdag) юм. d'Odta аргын дагуу 4 жилийн хугацаатай гүйцэтгэх байгууллага нь Төрийн сайд, сайд нараас бүрдсэн Төрийн Зөвлөл бөгөөд Ерөнхийлөгч томилдог бөгөөд Сеймийн өмнө хариуцлага хүлээдэг. Парламентын гишүүд иргэний санаачилгын үеэр дэмжигдсэн хуулийн төслүүдийг хэлэлцэхээр хүлээж авч байгаа бөгөөд үүнд тус улсын иргэдийн дор хаяж 50 мянган гарын үсэг цуглуулах шаардлагатай байна.
Томиоохон улс төрийн намууд:
засварлах- Финландын Социал-демократ нам (Suomen Sosiaalidemokraattinen Puolue, Finlands Socialdemokratiska Parti) — Дэвшилтэд альянсын гишүүн;
- Үндэсний эв нэгдэл (Kansallinen Kokoomus, Samlingspartiet) — Европын ардын намын гишүүн;
- Жинхэнэ финнүүд (Perussuomalaiset, Sannfinländarna) ;
- Зүүний холбоо (Vasemmistoliitto, Vänsterförbundet) ;
- Финландын төв (Suomen Keskusta, Centern i Finland) — Либерал интернационалын гишүүн;
- Шведын Ардын нам (Ruotsalainen kansanpuolue, Svenska folkpartiet,) — Либерал интернационалын гишүүн;
- Христианы ардчилагчид (Kristillisdemokraatit, Christdemokraten) — ;
- Ногоон холбоо (Vihreä liitto, Gröna förbundet).
Эдийн засаг
засварлахФинланд улс нэг хүнд ногдох ДНБ-ий хэмжээгээрээ дэлхийд тэргүүлдэг орнуудын нэг буюу 44,492 ам.доллар юм.
Финландын ган хайлшийн үйлдвэрүүд (Outokumpu, FNsteel) дэлхийд зэвэрдэггүй ган үйлдвэрлэлээр тэргүүлдэг.
2005 онд цахилгаан эрчим хүчний 20 орчим хувийг Ловиса, Олкилуото атомын цахилгаан станцуудад үйлдвэрлэжээ. 2017 онд Финландын атомын цахилгаан станцуудад үйлдвэрлэсэн цахилгаан эрчим хүчний эзлэх хувь тус улсын нийт цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний 33.18 хувийг эзэлж, 22.6 тэрбум кВт.ц цахилгаан үйлдвэрлэсэн байна.
2015 онд Дэлхийн эдийн засгийн форумын судалгаагаар Финланд улс гар утасны интернет холболтын тоогоор тэргүүлжээ (зуун хүн амд 125 холболт; Япон - 116; Унгар - 33); Финландын Эдийн засгийн судалгааны Etla хүрээлэнгээс гаргасан үнэлгээгээр 2016 онд тус улс Европын 22 орны дунд дижиталжуулалтаараа тэргүүлэгч болсон байна.
2013 онд Финландын 75-89 насны таван иргэн тутмын нэг нь л интернет ашигладаг, Финландын 300,000 орчим тэтгэвэрийнхэн компьютергүй, 40,000 тэтгэвэрийнхэн гар утасгүй байжээ.
Тэмдэглэл
засварлах- ↑ Финланд-Шведүүд, Цыган болон Сами үндэстэн зэргийг багтаасан.
Эшлэл
засварлах- ↑ "11rv – Origin and background country by sex, by municipality, 1990–2020". Statistics Finland. Эх хувилбараас архивласан: 1 June 2022. Татаж авсан: 21 August 2021.
- ↑ "United Nations Population Division | Department of Economic and Social Affairs". United Nations. Татаж авсан: 29 June 2018.
- ↑ "Population". Statistics Finland. Татаж авсан: 5 April 2021.
- ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedParliamentary - ↑ "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Татаж авсан: 11 October 2020.
- ↑ "2023 population estimate". Татаж авсан: 8 April 2023.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 "World Economic Outlook Database April 2022". IMF.org. International Monetary Fund. Татаж авсан: 19 June 2022.
- ↑ "Gini coefficient of equivalised disposable income". Eurostat. Татаж авсан: 7 August 2022.
- ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (англи хэлээр). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Татаж авсан: 8 September 2022.
- ↑ Ajanilmaukset Архивлагдсан 20 Аравдугаар сар 2017 at the Wayback Machine Kielikello 2/2006. Institute for the Languages of Finland. Retrieved 20 October 2017
- ↑ "The current population of Finland". Population Register Center. Эх хувилбараас архивласан: 2009-04-15. Татаж авсан: 2007-08-16.
- ↑ "The population of Finland in 2006". Statistics Finland. 2006-12-31. Татаж авсан: 2007-09-04.
{{cite web}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ "The Failed States Index 2008". Эх хувилбараас архивласан: 2008-07-14. Татаж авсан: 2008-09-25.
- ↑ "Finland: World Audit Democracy Profile". WorldAudit.org. Татаж авсан: 2007-06-11.
Цахим холбоос
засварлах
Commons: Финланд – Викимедиа дуу дүрсний сан
