Улаан-Үдулаан»үд», Үд гэсэн нь Үд голын нэрээс өгөгдсөн; Монголд Улаан-Үүд гэж андуурч бичих нь түгээмэл таардаг; Орост буриадаар Улаан-Үдэ; монгол бичгээр ᠣᠯᠠᠭᠠᠨ ᠦᠳ ᠡ; 1934 оноос урьдахыг кирилл монголд Дээд-Үд; кирилл буриадаар Дээдэ-Үдэ; оросоор 1775—1934 онд Верхнеудинск) — ОХУ-ын Бүгд Найрамдах Буриад Улс (БНБурУ)-ын нийслэл, дөрвөн бумаас олон хүнтэй хот юм. Байгал нуурын зүүн урагш 130 км зайнд Сэлэнгэ - Үд хоёрын бэлчирт байрладаг. Хотын эзлэх талбай — 347.6 км². 2011 оны байдлаар 404 мянган хүн оршин сууж байна. Орос улсын хэмжээнд харьцуулвал 45-рт орох хүн амтай хот юм.

Хот
Улаан-Үд
Орос: Улан-Удэ
бур. Улаан-Үдэ
Хотын төв
Далбаа Сүлд
Далбаа
Далбаа
Сүлд
Сүлд
Холбооны тойрог Сибирь
Бүгд Найрамдах Улс Буриад
Хотын тойрог Улаан-Үд
Тэргүүн Игорь Шутенков
Байгуулагдсан 1666 он
Урьдын нэр Удинское зимовье (1680 он хүртэл)
Удинский острог (1680–1690 он)
Удинск (1690–1735 он)
Верхнеудинск (1735–1934 он)
Хот 1775 оноос хойш
Нутаг дэвсгэр 377 км2
Хүн ам 404.426 оршин суугч
(Мэдээ: 14. 10-р сар 2010)[1]
Хүн амын нягтрал 1073 хүн/км²
Далайн түвшнээс дээш 530 м
Цагийн бүс UTC+8
Утасны код (+7)3012
Шуудангийн дугаар 670000–670051
ТХ-н улсын дугаар 03
ОКАТО 81 401
Цахим хуудас www.ulan-ude-eg.ru
Газар зүйн байршил
Солбицол 51° 50′ У, 107° 37′ ДКоординат: 51° 50′ 0″ У, 107° 37′ 0″ З
Улаан-Үд (Оросын Холбооны Улс)
Улаан-Үд (Оросын Холбооны Улс)
ОХУ-ын газрын зураг дээрх байршил
Улаан-Үд (Бүгд Найрамдах Буриад Улс)
Улаан-Үд (Бүгд Найрамдах Буриад Улс)
Бүс нутаг дахь байршил
Оросын хотын жагсаалт

Түүх Засварлах

Эртнээс нааш Монгол угсааны нүүдэлчид оршин сууж ирсэн тус нутаг 1206 онд байгуулагдсан Их Монгол Улсын бүрэлдэхүүнд багтаж байв.

1648 онд оросууд Баргажинд анхны шивээгээ барин нутгаа тэлэх бодлого явуулсаны үр дүнд Буриад Монголыг эзэлжээ. 1666 онд Үд голын хөндийд оросууд анхныхаа цайзыг барьж босгон “Дээд Үд“ буюу Верхне-Удинск хэмээн нэрлэсэн нь хожмын Улаан-Үд хот бөгөөд тэр үеэс тус бүс нутгийн төв болсон юм. 1689 онд Манж Чин гүрэн, Хаант Оросын хооронд байгуулсан Нерчинскийн гэрээ ёсоор албан ёсоор Оросын мэдэлд шилжсэн байна.

Засаг захиргааны хуваарь Засварлах

Улаан-Үд хот дотроо 3 дүүрэг (оросоор городской район) болж хуваагдана.

  • Зөвлөлт дүүрэг (оросоор Советский район)
  • Төмөрзамын дүүрэг (оросоор Железнодорожный район)
  • Октябрын дүүрэг (оросоор Октябрьский район)

Хүн ам Засварлах

Он Оршин суугч
1897 8.086
1926 33.713
1939 125.690
1959 175.172
1970 253.569
1979 300.370
1989 352.530
2002 359.391
2010 404.426

Тайлбар: Хүн амын тооллогын мэдээ

Газар зүй Засварлах

Уур амьсгал Засварлах

Улаан-Үд
Уур амьсгалын диаграмм
123456789101112
 
 
5
 
-18
-29
 
 
3
 
-13
-26
 
 
2
 
-1
-15
 
 
7
 
9
-5
 
 
13
 
18
3
 
 
40
 
24
9
 
 
72
 
26
13
 
 
59
 
23
11
 
 
27
 
16
4
 
 
8
 
6
-5
 
 
10
 
-6
-16
 
 
12
 
-15
-24
Температур °CТунадас мм
Эх сурвалж: Roshydromet
Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Улаан-Үд
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Маx. Температур (°C) −18.3 −12.9 −1.2 8.7 18.0 24.0 25.7 23.2 16.2 6.2 −5.8 −14.7 Ø 5.8
Мин. Температур (°C) −28.6 −26.1 −15.1 −4.6 2.5 9.4 13.3 11.1 3.7 −4.9 −15.6 −23.9 Ø −6.5
Тунадас (мм) 5 3 2 7 13 40 72 59 27 8 10 12 Σ 258
Бороотой өдөр (d) 1 1 1 2 3 6 9 7 5 2 3 3 Σ 43
Т
е
м
п
е
р
а
т
у
р
−18.3
−28.6
−12.9
−26.1
−1.2
−15.1
8.7
−4.6
18.0
2.5
24.0
9.4
25.7
13.3
23.2
11.1
16.2
3.7
6.2
−4.9
−5.8
−15.6
−14.7
−23.9
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Хур тунадас
Х
у
р

т
у
н
а
д
а
с
5
3
2
7
13
40
72
59
27
8
10
12
  1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Эх сурвалж: Roshydromet

Зургийн цомог Засварлах

Цахим холбоос Засварлах

  Commons: Улаан-Үд – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан
 
Wiktionary
Wiktionary: Улаан-Үд – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

Эшлэл Засварлах

  1. Itogi Vserossijskoj perepisi naselenija 2010 goda. Tom 1. Čislennostʹ i razmeščenie naselenija (Ergebnisse der allrussischen Volkszählung 2010. Band 1. Anzahl und Verteilung der Bevölkerung). Tabellen 5, S. 12–209; 11, S. 312–979 (Download von der Website des Föderalen Dienstes für staatliche Statistik der Russischen Föderation)