Монголын улс төр

Монгол Улсын улс төрийн өнөөгийн системийг парламентын засаглалтай ардчилал гэж тодорхойлох бөгөөд энэ нь 1992 оны сүүлийн Монгол Улсын Үндсэн хуулинд тодорхой тусгагдсан байдаг. Монгол Улсын Үндсэн хууль нь Монгол Улсын иргэдийн үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх эрх, хүний үндсэн эрх, шашин шүтэх эрх зэргийг хуульчлан баталгаажуулдаг. Монголын мэдээллийн салбар нь хувийн болон нийтийн эзэмшлийн телевизийн сувгууд, цахим хуудас, сонин сэтгүүлүүдээс бүрддэг. Монголын олон улс төрийн намуудаас хоёр нь (МАН (хуучны МАХН) ба АН) улс төрийн хувьд хүчин чадал, нөлөө ихтэй. 1996 оны сонгууль хүртэл хуучин коммунист Монгол Ардын Хувьсгалт Нам зонхилох нам байжээ. МАХН төрийн эрхийг барьж ирсэн 2000-2008 онуудад гол сөрөг хүчин нь 1996 оноос 2000 он хүртэл төрийн эрхийг барьсан Ардчилсан Нам байв.

1992 онд шинэ Yндсэн хуулийг баталснаар, Улсын Их Хурлын сонгуулийг ардчилсан зарчмаар явуулж эхэлжээ.

1992 оны сонгуульд МАХН ялалт байгуулж, УИХ-д 70 суудлыг авчээ. 1996 онд Монголын Ардчилсан Xолбоо, Ардчилсан Намуудын эвсэл тус улсын эдийн засаг ба улс төрд шинэчлэлт, өөрчлөлтийг гүйцэтгэх шинэ хөтөлбөр боловсруулж оролцсоны дүнд сонгуульд онцгой ялалт байгуулсан. Энэ санал хураалтаар Улсын Их Хурлын 76 суудлын 50-ийг нь Ардчилсан Холбоо эвсэл, 25 суудлыг МАХН авсан байна. 2000 оны сонгуулиар МАХН 72, бусад нам эвсэл (АН, МАШСН, МИЗН) 4 суудал авсан юм. Харин 2004 оны сонгуулиар МАХН 38, Эх Орон-Ардчилал эвсэл 34, МБНН 1, бие даагчид 3 суудал авсан байна. 2008 оны парламентийн сонгуульд МАХН ялалт байгуулсан ч ард түмэн сонгуулийг шударга бус явагдсан хэмээн үзэж, эсэргүүцлийн жагсаал хийсэн нь сүүлдээ үймээн самуун болж хувирсан. Улс оронд үүссэн нөхцөл байдлын уламаас МАХН ба АН эвсэхээр шийдвэрлэж хамтарсан Засгийн газар байгуулжээ. 2010 оны 10 сард МАХН нь нэрээ сольж МАН /Монгол Ардын Нам/ болсон бөгөөд МУ-ын 3 дахь ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр шинээр нам байгуулж түүнийгээ МАХН хэмээн нэрлэжээ. 2012 оны Улсын Их Хурлын сонгууль анх удаа холимог тогтолцоогоор явагдаж, аль ч нам олонхи болж чадаагүй бөгөөд хамгийн олон суудал авсан Ардчилсан Нам Шударга ёс эвсэл, ИЗНН-тай хамтран эвслийн засгийн газар байгуулан ажиллаж байв. 2016, 2020 оны Улсын Их Хурлын сонгуулиуд мажоритар системээр явагдахад Монгол Ардын Нам 65, 62 суудал тус тус авч, үнэмлэхүй олонх болсноор өөрийн Засгийн газраа дангаараа байгуулан ажиллаж байна.

Ерөнхийлөгч

Үндсэн Хуульд зааснаар Ерөнхийлөгч нь Монгол Улсын төрийн тэргүүн бөгөөд ард түмний эв нэгдлийн илэрхийлэл болно. Ерөнхийлөгчийг 6 жил тутамд ард түмний шууд сонгуулиар сонгодог (2020 онд Үндсэн Хуульд өөрчлөлт оруулахаас өмнө 4 жил тутамд сонгодог байв).

Ерөнхийлөгч нь Их хурлын шийдвэрүүдийн хэрэгжилтэд хориг тавьж чадна. Энэ шийдвэрийг Улсын Их Хурал 2/3-с дээш хувийн саналаар эсэргүүцвэл ерөнхийлөгчийн хориг мөн хүчингүй болдог. Монгол улсын Үндсэн Хуулиар Ерөнхийлөгчийн албыг хаших хүнд гурван үндсэн шаардлага тавигддаг. Үүнд:

• Монгол улсын иргэн ба Монголд төрсөн байх
• Доод тал нь 50 настай байх
• Ерөнхийлөгчид нэр дэвшихээс өмнөх таван жилд Монголд байнга оршин суусан байх ёстой

Одоогийн Ерөнхийлөгч бол Ухнаагийн Хүрэлсүх юм.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч нар:

1. Пунсалмаагийн Очирбат
2. Нацагийн Багабанди
3. Намбарын Энхбаяр
4. Цахиагийн Элбэгдорж
5. Халтмаагийн Баттулга
6. Ухнаагийн Хүрэлсүх

Улсын Их Хурал

Улсын Их Хурлын танхим

Улсын Их Хурал нь 76 суудалтай ба УИХ-ын дарга хурлыг удирдана. Одоо мөрдөгдөж буй сонгуулийн хуулиар 21 аймаг ба нийслэлийн 9 дүүрэг нь нэг буюу олон мандаттай 26 тойрогт хуваагдаж 76 гишүүнийг сонгоно. УИХ-ын даргыг УИХ-ын гишүүд дундаасаа анхны чуулганаар сонгоно. Одоогийн УИХ-ын дарга бол Гомбожавын Занданшатар юм.

Монгол Улсын Ерөнхий Сайд

Ерөнхий сайд нь парламентад хамгийн олон суудал бүхий нам эвслээс Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөн санал болгосны дагуу Улсын Их Хурлаас томилогддог. Одоогийн Ерөнхий сайд бол Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ юм.

Засгийн газар

Засгийн газар нь 15 яам, 19 сайдаас (ерөнхий сайдыг оролцуулаад) бүрдэнэ.

Шүүх эрх мэдэл

Шүүх эрх мэдлийг гагцхүү шүүх хэрэгжүүлнэ. Монгол улсын шүүхийн дээд байгууллага нь Улсын Дээд Шүүх юм. Одоогийн Улсын Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч нь Дамдины Ганзориг Э.Дөлгөөн Э.Сугарбаяр

Гадаад харилцаа

1991 оноос хойш Монгол Улс нь АНУ, ОХУ, БНХАУ, Хойд ба Өмнөд Солонгос, Япон зэрэг олон орнуудтай найрсаг гадаад харилцаатай бөгөөд Засгийн газар гадаад худалдаа, хөрөнгө оруулалтыг ихэд дэмжиж нээлттэй гадаад бодлого хэрэгжүүлж ирсэн.

2023 оны байдлаар Монгол Улс Абу-Даби, Астана, Анкара, Бангкок, Берлин, Бишкек, Брюссель, Будапешт, Бээжин, Варшав, Вашингтон, Вена, Вьентьян, Хавана, Дели, Каир, Канберра, Кувейт, Лондон, Москва, Минск, Ром, Оттава, Парис, Пхеньян, Прага, Софи, Сөүл, Сингапур, Стокхолм, Токио, Ханой зэрэг 32 улсад Элчин сайдын яамтай бөгөөд Алматы, Истанбул, Эрхүү, Улаан-Үд, Кызыл, Хөх хот, Эрээн хот, Хонконг, Осака, Сан-Франциско, Чикаго хотуудад албан ёсоор Ерөнхий Консулын болон Консулын газартай юм. Нью-Йорк ба Женев хотуудад НҮБ-ын дэргэдэх Байнгын төлөөлөгчийн 2 газар ажилладаг. Дэлхийн 193 оронтой дипломат харилцаа тогтоосон байна.

1961 онд НҮБ-ын гишүүнээр элссэн.

2005 оны 11 сарын 21-нд Жорж Буш Монголд айлчилсан нь АНУ-ын анхны ерөнхийлөгч болсон. 2004 онд Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагыг Болгар улс толгойлж байх үед Монгол тус байгууллагын Азийн нэгэн хамтран ажиллагч болсон.

2016 оны 7 дугаар сарын 15-16-ны өдрүүдэд АСЕМ-ийн ээлжит 11 дүгээр дээд хэмжээний хурлыг Улаанбаатар хотноо хүлээн авч зохион байгуулсан.