Хорват
Хорватын Бүгд Найрамдах Улс (хор. Republika Hrvatska) буюу Хорват нь Зүүн Европын Балканы хойгт орших Бүгд Найрамдах Улс юм. Баруун талаараа Словени, хойд талаараа Унгар, зүүн талаараа Босни ба Херцеговина, Серби улсуудтай хиллэнэ. Өмнө талд нь Адриатын тэнгис орших бөгөөд Дубровник нь зүүн талаараа Монтенегротой хиллэдэг. Нийслэл нь Загреб.
Бүгд Найрамдах Хорват Улс | |
|---|---|
| Төрийн дуулал: "Lijepa naša domovino" ("Манай сайхан орон") | |
.png)  Хорват улсын байршил (хар ногоон) – Европ (ногоон & хар саарал) | |
| Нийслэл ба томоохон хот | Загреб 45°48′N 16°0′E / 45.800°N 16.000°E |
| Албан ёсны хэл | Хорват хэл[b] |
| Бичгийн систем | Латин[c] |
| Угсаатны бүлгүүд (2021) |
|
| Шашин (2021) | |
| Ард түмний нэршил | |
| Төр засаг | Нэгдмэл парламентын бүгд найрамдах улс |
| Зоран Миланович | |
| Андрей Пленкович | |
| Гордан Яндрокович | |
| Хууль тогтоох байгууллага | Хурал |
| Түүх | |
• Гүнлиг | 7-р зуун |
| 925 | |
| 1102 | |
• Хабсбургийн эзэнт гүрэнд нэгдэв | 1 сарын 1, 1527 |
• Австри-Унгараас тусгаар тогтнов | 10 сарын 29, 1918 |
| 12 сарын 4, 1918 | |
| 6 сарын 25, 1991[5] | |
| 22 May 1992 | |
| 11 сарын 12, 1995 | |
| 4 сарын 1, 2009 | |
| 7 сарын 1, 2013 | |
| Газар нутаг | |
• Нийт | 56,594 км2 (124) |
• Усны эзлэх талбай (%) | 1.09 |
| Хүн ам | |
• 2021 тооллого |  3,871,833[6] (128) |
• Нягтаршил | 68.4/км2 (152) |
| ДНБ (ХАЧТ) | 2023 тооцоо |
• Нийт | ▲ $163 тэрбум[7] (77) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $42,530[7] (45) |
| ДНБ (нэрлэсэн) | 2023 тооцоо |
• Нийт | ▲ $78 тэрбум[7] (77) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $20,537[7] (49) |
| ОТББИ (2020) | 28.3[8] бага |
| ХХИ (2021) | ▲ 0.858[9] маш өндөр · 40 |
| Мөнгөний нэгж | Евро (€) (EUR) |
| Цагийн бүс | UTC+1 (ТЕЦ) |
• Зуны цаг (ЗЦ) | UTC+2 (ТЕЗЦ) |
| Огнооны формат | өө. сс. жжжж. (МЭ) |
| Жолооны тал | баруун |
| Утасны томьёо | +385 |
| Домэйн нэр | |
1991 онд Югославын бүрэлдэхүүнээс гарч тусгаар тогтнолоо зарласан улс юм.
Түүх засварлах
7-р зуунд хорватууд одоогийн нутагтаа суурьшжээ. Тэр үеэс 2 гүнлиг оршин тогтнож байсан юм. 9-р зуунд хойд, баруун талаасаа Франк, өмнө, зүүн талаараа Византын довтолгоонд өртөх болсон бөгөөд Их Карлын аян дайнаар нэг хэсэг Франкийн эзэнт гүрний бүрэлдэхүүнд орж, католик шашинг хүлээн авсан байна. Тус улсын анхны хаан Томислав I Хорватыг нэгтгэж, хаант улс болгосон юм. Хорватын хаант улс нь 2 зууны турш тусгаар тогтнолоо хадгалан оршин тогтнож, Петар Крешимир IV, Звонимир хаадын үед хөгжил цэцэглэлтийн оргилдоо хүрч байжээ.
1102 онд Хорват, Далматийн хаан ширээнд Унгарын хаан Ласло I заларч, Хорват нь Унгарын холбоонд нэгдэв.
1526 онд Хорватын парламент Хабсбургийн удмын Фердинандыг хаан ширээнд өргөмжилсөн. Харин Адриатын тэнгисийн эрэгт орших Далмати нь 10-р зууны сүүлээс Венецийн бүгд найрамдах улсын харьяанд байж, 1815 онд Венийн хэлэлцээрээр Австрийн Хаант Улсад нэгтгэгдсэн байна.
1918 онд дэлхийн нэгдүгээр дайнд ялагдсан Австри-Унгарын эзэнт улс унахад бүрэлдэхүүнээс нь гарсан Хорват өмнөд Славын үндэстнүүдийн холбоо байгуулах гэсэн Сербийн Хант Улсын саналыг хүлээн авч Серби-Хорват-Словенийн хаант улс байгуулагдсан бөгөөд 1929 онд улсынхаа нэрийг Югослав болгон өөрчилжээ. Гэвч төрийн эрхийг Сербүүд атгаж байгаад эгдүүцсэн Хорватууд тэмцсээр 1939 онд автономит эрхтэй болсон байна. Гэхдээ үүнд ханалгүй, Анте Павеличаар удирдуулсан үндсэрхэг үзэлтнүүдийн байгууллага болох Усташи байгуулагдаж, 1941 онд Нацист Герман тус улсад халдан ороход тэдний талд орж, Хорват, Далмати, Славони, мөн Войводина, Босни ба Херцеговинын нэг хэсгийг багтаасан Хорватын тусгаар улс гэгчийг байгуулсан байна. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа социалист дэглэмтэй болсон Югослав нь удирдагч Иосиф Броз Титогийн тэнцвэртэй удирдлагын үрээр хэлбэрээ хадгалж байсан ч түүнийг нас барсны дараа 1980-аад онд хорватуудын үндэсний үзэл эргэж сэргэв.
1990 онд Югослав улс олон намын системд шилжиж, анхны чөлөөт ардчилсан сонгууль явуулахад Хорватыг Югославаас тусгаарлах бодлого баримталдаг Степан Месичийн удирдсан нам Хорватын төрийн эрхэнд гарч, тусгаар тогтнох үйл явц эхлэв.
1991 оны 6 сарын 19-нд тусгаар тогтнох талаар бүх ард түмний санал хураалт явуулж, ард түмний 78% нь дэмжсэн тул 6 сарын 25-нд тусгаар тогтнолоо зарласан байна.
Хорватад сербичүүд олноор оршин суудаг тул Югославын тал Сербийн Краина автономит тойрог дахь сербичүүдээ хамгаалах нэрээр Хорватын нутагт халдаж, Хорватын тусгаар тогтнолын дайн эхэлсэн билээ. 1995 онд дайн тус улсын ялалтаар өндөрлөсөн байна.
Тэмдэглэл засварлах
- ↑ Хүлээн зөвшөөрөгдсөн Хорватын цөөнхийн хэлнүүд болон хамгийн яригддаг хоёрдахь хэлнүүд дээр:
- ↑ Хорват хэлээс гадна, мужууд засгийн газрын албан ёсны бизнес болон арилжааны зорилгоор ашиглагддаг албан ёсны бүс нутгийн хэлтэй байдаг. Истри мужид цөөнх нь итали хэлээр ярьдаг[1][2] бол Сербитэй хиллэдэг мужуудад стандарт Сербиэр ярьдаг.[3] Бусад илүү бага ашиглагддаг цөөнхийн хэлнүүд нь Чех, Унгар, болон Словак хэл юм.
- ↑ Хорватын бичгийн системийг хуулиар Хорватын Парламент хамгаалдаг. Олон улсын хууль тогтоомжийн дагуу цөөнхийн бичгийг орон нутагт хүлээн зөвшөөрөх оролдлого нь үндсэрхэг үзэлтнүүдийн эсэргүүцэлтэй тулгарсан.
Зүүлт, тайлбар засварлах
- ↑ "Europska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima" (in хорват). Ministry of Justice and Public Administration (Croatia). 4 November 2011. Archived from the original on 27 December 2013. Retrieved 1 December 2018.
- ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedCensus-2011-languages - ↑ "Is Serbo-Croatian a language?". The Economist (in англи). 10 April 2017. Retrieved 1 December 2018.
- ↑ "Share of Croats in Croatia increases as census results published". 22 September 2022.
- ↑ "Zakon o blagdanima, spomendanima i neradnim danima u Republici Hrvatskoj" [Law of Holidays, Memorial Days and Non-Working Days in the Republic of Croatia]. Narodne Novine (in хорват). 15 November 2019. Retrieved 31 May 2021.
- ↑ "Census of population, households and dwellings in 2021 - Population by towns/municipalities". Croatian Bureau of Statistics. 7 October 2022. Archived from the original on 9 December 2022. Retrieved 24 October 2022.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 IMF. "Report for Selected Countries and Subjects".
- ↑ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. Retrieved 9 August 2021.
- ↑ Human Development Report 2021-22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 8 September 2022. pp. 272–276. ISBN 978-9-211-26451-7. Archived (PDF) from the original on 8 September 2022. Retrieved 8 September 2022.
- ↑ "Hrvatski sabor – Povijest". Archived from the original on 6 March 2018. Retrieved 10 March 2018.
Цахим холбоос засварлах
Commons: Хорват Улс – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан |
Wiktionary: Хорват – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу |