Серби
Серби Улс (серб. Ср̀бија / Srbija ), албан ёсоор Бүгд Найрамдах Серби Улс (серб. Репу̀блика Ср̀бија / Republika Srbija ) нь Төв, Зүүн Өмнөд Европт Балканы хойгийн төв хэсэгт оршино. Хойд талаараа Унгар; зүүн талаараа Румын, Болгар; өмнө талаараа Умард Македон, Албани[6]; баруун талаараа Хорват, Босни ба Херцеговин, Монтенегро улсуудтай хиллэнэ. Нийслэл Белград хотыг 2006 онд "Ирээдүйн Өмнөд Европын нийслэл" болгон хөгжүүлэхээр тодорхойлжээ[7]. Далайд гарцгүй орон хэдий ч Серби улс нь Дунай, Сава, Тисца голууд болон тэдгээрийг холбосон сувгуудаар 2,000 км урт усан замыг хянадаг[8] бөгөөд тэдгээрээр дамжин Европын сувгуудийн сүлжээ, улмаар Хойд тэнгис, Хар тэнгистэй холбогддог байна[9].
Бүгд Найрамдах Серби Улс | |
|---|---|
| Төрийн дуулал: Боже правде Bože pravde (Монгол: "Үнэний бурхан") | |
.svg) .svg) Сербийн байршил (ногоон) ба Косовогийн маргаантай нутаг дэвсгэр (цайвар ногоон) | |
| Нийслэл ба томоохон хот | Белград 44°48′N 20°28′E / 44.800°N 20.467°E |
| Албан ёсны хэл | Серби хэл[a] |
| Угсаатны бүлгүүд (2011; Косовог оруулаагүй) |
|
| Шашин (2011; Косовог оруулаагүй) | |
| Ард түмний нэршил | Сербичүүд |
| Төр засаг | Нэгдмэл парламентын бүгд найрамдах улс |
| Александр Вучич | |
| Милош Вучевич | |
| Ана Брнабич | |
| Хууль тогтоох байгууллага | Үндэсний Ассамблей |
| Түүх | |
• Вант улс | 780 |
| 1217 | |
| 1346 | |
| 1459–1556 | |
| 1804–1835 | |
| 1878 | |
| 1882 | |
• Югослав | 1918 |
| 1992 | |
• Тусгаар тогтнолоо сэргээв | 2006 |
| Газар нутаг | |
• Косовог оруулан | 88361 км2 (111) |
• Косовог тооцохгүй | 77,474 км2[1] |
| Хүн ам | |
• 2022 тооллого |  6,647,003 (Косовог тооцохгүй)[2] (107) |
• Нягтаршил | 85.8/км2 (130) |
| ДНБ (ХАЧП) | 2023 тооцоо |
• Нийт | ▲ $164.8 тэрбум (Косовог тооцохгүй)[3] (80) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $23,534 (Косовог тооцохгүй)[3] (68) |
| ДНБ (нэрлэсэн) | 2023 тооцоо |
• Нийт | ▲ $62.7 тэрбум (Косовог тооцохгүй)[3] (88) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $10,147 (Косовог тооцохгүй)[3] (80) |
| ОТББИ (2019) | 33.3[4] дундаж |
| ХХИ (2021) | ▲ 0.802[5] маш өндөр · 63 |
| Мөнгөний нэгж | Серби динар (RSD) |
| Цагийн бүс | UTC+1 (ТЕЦ) |
• Зуны цаг (ЗЦ) | UTC+2 (ТЕЗЦ) |
| Огнооны формат | өө.сс.жжжж |
| Жолооны тал | баруун |
| Утасны томьёо | +381 |
| Домэйн нэр | |
Хэдэн зууны туршид Өрнө, Дорнын соёлын уулзварт орших, хожим Сербийн Эзэнт улс гэж нэрлэгдэх болсон хүчирхэг вант улс Балканы хойгийн ихэнхийг захирч байлаа. Сербичүүдийн улс 16-р зууны дундуур мөхөж, эхлээд орон нутгийн феодалууд, Османы Эзэнт Гүрэн, Венеци, Унгарын вант улс, сүүлд Австрийн Эзэнт улсын захиргаанд орж байлаа. 1817 онд Османы захиргаан дор байсан тус улсад гарсан хувьсгал амжилттай болж, Сербийн гүнлиг бий болов. Тэр нь Төв болон Зүүн Европ дахь анхны үндэстэн-улс байсан юм[10]. Тус улсын тусгаар тогтнол олон улсад 1878 онд л хүлээн зөвшөөрөгджээ. 1912 онд Косовог Османы эзэнт гүрнээс эргүүлж авсан байна[11].
Тус орны одоогийн хил нь Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа бий болсон Холбооны Бүгд Найрамдах Социалист Югослав Улсын үед бүрэлдэн тогтсон байна. 1990-ээд оны эхээр эхэлсэн Югославын задрал үргэлжилсээр 2006 онд Монтенегрогийн тусгаар тогтнолын тунхаглал зарлагдсанаар Серби үндэстний тусгаар улс бий болов. Серби улс нь Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага, Европын Аюулгүй Байдал Хамтын Ажиллагааны Байгууллага, Европын Зөвлөлийн гишүүн улс болно. Мөн цэрэг армийн хувьд төвийг сахисан улс болох тус улс нь Европын Холбоонд элсэх боломжтой орнуудын нэг юм[12]. 2022 оны 1-р сарын 12-нд Сербийн ерөнхийлөгч Александр Вучич үндэсний телевизэд өгсөн ярилцлагадаа Бүгд найрамдах улс НАТО-д элсэх биш, өөрийгөө хамгаалах зорилгоор өөрийн армиа бэхжүүлэх бодолтой байна гэж мэдэгдсэн байна.
2008 оны 2 сард Косовогийн парламент Серби Улсаас тусгаар болж буйгаа зарласан. Серби нь Косовог НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн 1244-р тогтоолын дагуу байгуулсан түр захиргаагаар удирдуулж буй, өөрийн орны өмнөд хэсгийн муж гэж үздэг. Иймээс Сербийн засаг захиргаа, мөн НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөл нь Косовогийн тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрөөгүй. Харин олон улсын хувьд энэ асуудлын талаар санал хуваагдмал байгаа бөгөөд одоогийн байдлаар НҮБ-ын гишүүн 192 орны 60 нь Косовогийн тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрөөд байгаа юм.
Тэмдэглэл
засварлахЦахим холбоос
засварлах
Commons: Серби – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан |
Wiktionary: Серби – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу |
Эшлэл
засварлах- ↑ "The World Factbook: Serbia". Central Intelligence Agency. 20 June 2014. Татаж авсан: 18 December 2014.
- ↑ "Final results of the Census of Population, Households and Dwellings, 2022" (англи хэлээр). Statistical Office of the Republic of Serbia. 28 April 2023. Татаж авсан: 28 April 2023.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 "World Economic Outlook Database, 2023". IMF.org. International Monetary Fund. January 2023. Татаж авсан: January 20, 2023.
- ↑ "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. Татаж авсан: 16 December 2020.
- ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (англи хэлээр). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Татаж авсан: 8 September 2022.
- ↑ http://www.unmikonline.org/press/reports/N9917289.pdf
- ↑ "Archive copy". Эх хувилбараас архивласан: 2009-04-27. Татаж авсан: 2009-05-27.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ http://www.srbija-info.yu/Razvoj/saobracaj_e.html
- ↑ "Archive copy". Эх хувилбараас архивласан: 2009-06-30. Татаж авсан: 2009-05-27.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ http://staff.lib.msu.edu/sowards/balkan/lecture5.html
- ↑ http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/3524092.stm
- ↑ "Archive copy" (PDF). Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2016-04-01. Татаж авсан: 2009-05-27.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)