Умард Македон
Дебилия (Македон хэл: Република Северна Македонија), товчоор Хойд Македон (Македон хэл: Северна Дебилия) нь Зүүн Европын Балканы хойгт орших бүгд найрамдах улс юм. Хуучин Югославын бүрэлдэхүүнд байсан бөгөөд өмнөд талаараа Грек, зүүн талаараа Болгар, баруун талаараа Албани, хойд талаараа Серби болон Косовотой хиллэдэг, далайд гарцгүй улс болно.
Бүгд Найрамдах Умард Македон Улс
ᠪᠦᠬᠦᠳᠡ ᠨᠠᠢᠷᠠᠮᠳᠠᠬᠤ ᠤᠮᠠᠷᠠᠳᠤ ᠮᠠᠺᠧᠳᠥᠨ ᠤᠯᠤᠰ Република Северна Македонија → (Северна Македониа) | |
|---|---|
 Төрийн далбаа
 Төрийн сүлд
| |
| Төрийн дуулал: мак. «Денес над Македонија» (Македоны өнөөдөр) | |
 | |
 | |
| Нийслэл | Скопье (0,5 сая) |
| Томоохон | Скопье |
| Албан ёсны хэл | македон хэл |
| Угсаатны бүлгүүд (2002[1]) | Умард Македон ард түмэн → 64,2% – македон үндэстэн 25,2% – албани үндэстэн 3,9% – турк үндэстэн 2,7% – цыган ястан 4,0% – бусад ард түмэн |
| Ард түмний нэршил | Македончууд (Умард Македончууд) |
| Төр засаг | Ардчилсан дэглэм, нэгдмэл байгууламж, парламентын бүгд найрамдах засагтай |
• Ерөнхийлөгч | Калеко Динко (2019) |
• Ерөнхий сайд | Оливер Спасовский (2020) |
• Улсын хурал | мак. «Собрание» (Хурал) |
| Югославаас тусгаар тогтносон өдөр | |
• Тунхаглан зарласан | 1991-09-08 |
• Хүлээн зөвшөөрөгдсөн | 1993-04-08 |
| Газар нутаг | |
• Нийт | 25 713 км2 (148) |
• Усны эзлэх талбай (%) | 1,9 % |
| Хүн ам | |
• 2011 тооцоо | 2 058 539 хүн [2] (146) |
• Тооллого | 2 022 547 хүн [3] |
• Нягтаршил | 80,1/км2 |
| ДНБ (ХАЧТ) | 2012 тооцоо |
• Нийт | 22 147 тэрбум $ |
• Нэг хүнд ноогдох | 10 718 $ [4] |
| ДНБ (нэрлэсэн) | 2012 тооцоо |
• Нийт | 0,198 тэрбум $ [4] |
• Нэг хүнд ноогдох | 4935 $ [4] |
| ОТББИ (2008) | 44,2 Error: Invalid Gini value |
| ХХИ (2012) | 0,728 Error: Invalid HDI value · 78 |
| Мөнгөний нэгж | Македоны денар (MKD) |
| Цагийн бүс | UTC+1 (ТЕЦ) |
• Зуны цаг (ЗЦ) | UTC+2 (ТЕЗЦ) |
2020 оны 3 дугаар сарын 27-нд НАТО-гийн 30 дахь гишүүн болсон. Европын Холбоонд элсэх хүсэлтээ нэг бус удаа гаргасан боловч элсээгүй байгаа. Нийслэл хот нь Скопье.
ТүүхЗасварлах
Холбооны Бүгд Найрамдах Социалист Югослав Улсыг задарч түүний бүрэлдэхүүнд байсан 6 Бүгд найрамдах улс бүрэн бие даасан тусгаар тогтносон улс болох үед хошин ч гэмээр, сургамжтай ч гэхээр нэгэн үйл явдал болсон билээ. ХБНСЮУ-ын бүрэлдхүүнд байсан Македон улсыг энэхүү нэрээрээ тусгаар тогтнолоо зарлан НҮБ-ын гишүүн болох хүсэлтээ гаргахад уг хүсэлтийг Грек улс эрс эсэргүүцсэн байна. Учир нь Грек улс Македон гэдэг нэр нь Грекийн түүх соёлтой салшгүй холбоотой, түүнээс гадна уг нэрээр нэрлэгдэж байсан нутаг дэвсгэр, ард түмэн нь мөн Гректэй холбоотой учир үүнтэй ямар ч холбоо, үндэслэл байхгүй, сүүлд суурьшсан слав гаралтай үндэстэнд энэхүү нэршлийг өгөх нь буруу гэж үзэж эсэргүүцэл илэрхийлсэн байна. Энэхүү байдлыг харгалзан НҮБ-аас тус улсыг Хуучин Югославын Бүгд Найрамдах Македон Улс гэдэг нэрээр НҮБ-ын гишүүн болгосон түүхтэй билээ. Улмаар 2018 оны 6 сарын 12-нд Грек улс тус улсыг Бүгд Найрамдах Умард Македон Улс гэж нэрлэхэд татгалзах зүйлгүй хэмээн тохирч, Македоны бүх нийтийн санал асуулга, мөн хоёр улсын парламентаар хэлэлцэж албан ёсоор шийдсэнээр 2019 оны 2 сараас улсынхаа нэрийг сольсон байна.
Хүн амЗасварлах
2016 оны байдлаар 2 073 702 хүн амтай байсан. Үүнээс:
- македончууд — 1 297 981 (64,18 %)
- албанчууд — 509 083 (25,17 %)
- түркүүд — 77 959 (3,85 %)
- цыганууд — 53 879 (2,66 %)
- сербууд — 35 939 (1,78 %)
- босничууд — 17 018 (0,84 %)
- аромунчууд — 9695 (0,48 %)
- бусад — 20 993 (1,04 %)
Хүн амын 70% орчим нь Македоны Үнэн алдартны шашинтай бөгөөд 27% нь исламын шаинтай ажээ.
Газар зүйЗасварлах
Умард Македон дорно өмнө Европ, Балканы хойгт оршдог. Өмнөд талаараа Грек, дорнод талаараа Болгар, умардаараа Серби, бүр нарийн хэлбэл Косово, өрнөд талаараа Албанитай хиллэдэг далайд гарцгүй орон. Хойд өргөргийн 40°50'-аас 42°20', зүүн өргөргийн 20°27'-оос 23°05' зэргэдийн торонд 25,713 ам дөрвөлжин километр нутаг дэвсгэр эзлэн байна.[5] Жижигдүү буюу дэлхийн 146-р том орон.
Умард Македон 2000 метрээс өндөр 34 оргилтой үндсэндээ уулархаг орон. Хамгийн өндөр Кораб уул далайн түвшнээс дээш 2,764 м өндөр оргилтой.[6] Уул толгодоос гадна тэгш өндөрлөг, гол горхийн жалга, хөндий бий.[5] Нутгийн баруун хойноос эх авч зүүн урагш урсаад Грек рүү орж Эгейн тэнгист цутгахаар Умард Македоны нутгаар 301 км урсдаг Вардар гол хамгийн урт нь гэнэ.[6] 225 км Брегальница, 207 км Црна зэрэг бусад гол Вардарт цутгадаг.[7] Вардарын сав газар Умард Македон нутгийн 80 хувийг хамарчээ.[7] Умард Македоны нутагт 53 нуур цөөрөм байгаагаас Охрид нуур 349 км² талбайтай, Преспа нуур 274 км² талбайтай.[6] Ууландаа халуун рашаан элбэг.[8]
Умард Македонд газар хөдөлдөг. 1963 онд хүчтэй газар хөдөлж, Скопье хотыг нурааж байв.
Уур амьсгалЗасварлах
Хойд Македонд дөрвөн улирал тохионо. Зун халуун, хуурай, өвөлдөө цастай хүйтэн. Өвөл -20 °C, зун 40°C температурт хүрдэг. Хур тунадас бага, Вардарын хөндийд жилд 450 мм унана.[9]
ЗүүлтЗасварлах
- ↑ "Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Macedonia, 2002 – Book XIII, Skopje, 2005."
- ↑ Population
- ↑ "Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Macedonia, 2002 – Book XIII, Skopje, 2005."
- ↑ 4.0 4.1 4.2 World Economic Outlook Database: Macedonia. International Monetary Fund (October 2013 data).
- ↑ 5.0 5.1 Romina Kabranova et Zlatko Arsov, «Territorial and Natural Priorities of Macedonia - Important Factor for Tobacco Production Development»
- ↑ 6.0 6.1 6.2 Georgieva et Konechni 1998, p. 1
- ↑ 7.0 7.1 Georgieva et Konechni 1998, p. 249
- ↑ Mira Gorgieva et Kiril Popovski, « Thermal waters in Macedonia »
- ↑ Georgieva et Konechni 1998, p. 73
Цахим холбоосЗасварлах
- Хойд Македоны засгийн газар (Македон, англи хэлээр)
- Хойд Македоны ерөнхийлөгч (Англи хэлээр)