Шаньюй

Шаньюй — Хүннүгийн хааны цол.

"Шаньюйгаас тэнгэр буудаг" гэсэн хятад бичээс сийлсэн ваар, Өвөр Монголын музей

Хятад бичгийн сурвалжнаа «單于» чаньюй гэсэн, хүннүгийн өөрийн сурвалж олдоогүй.

Хятад сурвалжнаа шаньюйг ихэвчлэн «улсын ван» (хятадаар 王), зарим онд «хаан» (хятадаар хуанди) цолтой дүйцүүлжээ.

Лев Гумилев «насан туршийн удирдагч» гэсэн утга болов уу хэмээн тайлсан. Бас Өвөр Монголын профессор Учралт "Хүннү хэлний судлал" гэх номдоо "шаньюй" гэж эзэн богд Чингис хааны "Чингис"-ийн язгуур бүхий "Чингь (Чинги)" хэмээх үгийн эртний хятад хэлээр тэмдэглэсэн авиа мөн гэж бичжээ.

Анхны нэр нь тодорсон шаньюй бол Түмэн (НТӨ 220-209), хамгийн алдартай цуутай нь Модун (НТӨ 209-174) байв.

Хүннүгийн Шаньюй нар

1. Түмэн шаньюй (НТӨ 220 оны орчим - НТ 209 он)
2. Модун шаньюй (НТӨ 209-174)
3. Лаошан шаньюй (НТӨ 174-160)
4. Жюнчэн шаньюй (НТӨ 161-126)
5. Ичиси шаньюй (НТӨ 126-114)
6. Увэй шаньюй (НТӨ 114-104)
7. Үшилү шаньюй (НТӨ 104-102)
8. Гоулихү шаньюй (НТӨ 102-101)
9. Чедихөү шаньюй (НТӨ 101-96)
10. Хүлүгү шаньюй (НТӨ 96-85)
11. Хуяньди шаньюй (НТӨ 85-68)
12. Шюйлюйчюаньчюй шаньюй (НТӨ 68-60)
13. Уяньгюйди шаньюй (НТӨ 60-58)
14. Хуханье шаньюй (НТӨ 58-31)
15. Жижи шаньюй (НТӨ 58-36)
16. Фүжүлэй шаньюй (НТӨ 31-20)
17. Соусе шаньюй (НТӨ 20-12)
18. Чөяа шаньюй (НТӨ 12-8)
19. Үжүлюй шаньюй (НТӨ 8 - НТ 13)
20. Үлэй шаньюй (НТ 13-18)
21. Юй шаньюй (НТ 18-46)
22. Удадихоу шаньюй (НТ 46-46)

1.1 Умард Хүннү (НТ 46-93 он)

Умард Хүннү одоогийн Монгол улс болон Төв Азийн нутаг дэвсгэрт

1. Пүнү шаньюй (НТ 46 - ?)
2. Ёулю шаньюй (НТ ? - 87)
3. Умардын шаньюй (НТ 88-91)
4. Юйчужянь шаньюй (НТ 91-93)

1.2 Өмнөд Хүннү (НТ 48-216)

Өмнөх Хүннү нь одоогийн Өвөр Монголын нутагт оршдог бөгөөд Хань улсын вассал улс юм

1. Би шаньюй (НТ 48-56)
2. Чюфү ёоуди шаньюй (НТ 56-57)
3. Ифа Юлүти шаньюй (НТ 57-59)
4. Шитун Шижү Хоуди шаньюй (НТ 59-63)
5. Чючү Жюлинди шаньюй (НТ 63)
6. Хүсе Шижү Хоуди шаньюй (НТ 63-85)
7. Итү Юлүти шаньюй (НТ 85-88)
8. Түньтүхэ шаньюй (НТ 88-93)
9. Аньгүо шаньюй (НТ 93-94)
10. Шизи шаньюй (НТ 94-98)
11. Тань шаньюй (НТ 98-124)
12. Ба шаньюй (НТ 124-128)
13. Шюли шаньюй (НТ 128-142)
14. Чэнью шаньюй (НТ 142-143)
15. Доулоучү шаньюй (НТ 143-147)
16. Жюйчөр шаньюй (НТ 147-172)
17. Түтө Руоши Жүжю шаньюй (НТ 172-178)
18. Хүжөн шаньюй (НТ 178-179)
19. Чянчү шаньюй (НТ 179-188)
20. Юфүлуо шаньюй (НТ 188-195)
21. Хүчүчюань шаньюй (НТ 195-216)

Холбоотой өгүүлэл

• Хаан
• Ван