Эрдэнэт
Эрдэнэт, ᠡᠷᠳᠡᠨᠢᠲᠤ — Монгол Улсын Орхон аймгийн төв, улсдаа Улаанбаатарын дараа орох 2 дахь том хот юм. Улаанбаатар хотоос ойролцоогоор 380 км зайд орших бөгөөд засмал болон төмөр замаар нийслэл хоттой холбогдсон байдаг.
Эрдэнэт
ᠡᠷᠳᠡᠨᠢᠲᠦ | |
|---|---|
| Баян-Өндөр сум ᠪᠠᠶ᠋ᠠᠨᠥᠨᠳᠦᠷᠰᠤᠮᠤ | |
 | |
 Тамга | |
  Эрдэнэт | |
| Улс |  Монгол |
| Аймаг |  Орхон |
| Байгуулагдсан | 1974 |
| Газар нутаг | |
| • Нийт | 208.0 км2 (80.3 бээр2) |
| Өндөр | 1,280 м (4,200 фут) |
| Хүн ам (2022) | |
| • Нийт | ▼ 101,976 [1] |
| Цагийн бүс | UTC+8 (UTC + 8) |
| Бүсийн дугаар | +976 7035 (7039) |
| Улсын дугаар | OP_ ( _ янз бүр) |
| Уур амьсгал | Dwc |
| Вэб сайт | www |
Түүх
засварлах1975 оны 12-р сарын 11-нд БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн тогтоолоор Булган аймгийн Эрдэнэт хороог Эрдэнэт хот болгох шийдвэр гаргасан түүхтэй.
Эрдэнэт хотын шавыг Эрдэнэтийн овооны арын сайхан хөндийд 1973 онд тавьж, 1974 оноос Булган аймгийн Эрдэнэт хороо нэртэйгээр засаг захиргааны нэгжийн хувьд үүсгэн байгуулжээ. Хурдан тэлж, хүн ам нь огцом өссөн тул хороог 1976 онд Эрдэнэт хот болгон зохион байгуулснаар Монгол Улсын гурав дахь том хот болж, хөгжлийнх нь шинэ үе эхэлсэн юм. Нутаг дэвсгэр, засаг захиргааны нэгжийн өөрчлөлтөөр 1994 онд Орхон аймаг болжээ. Зууны манлай бүтээн байгуулалт Эрдэнэт хот нь 1976 оноос эдүгээ хүртэл хүн амын тоо, эдийн засагт оруулах хувь нэмрээрээ Монгол Улсын хоёр дахь том хот болтлоо дэвжин хөгжжээ.
Эрдэнэт хотын Ардын Хурлын Тэргүүлэгчдийн 1994 оны 6 дугаар сарын 13-ны өдрийн 8 дугаар тогтоолоор Баян-Өндөр сум нь Засаг захиргааны анхан шатны нэгж болох 13 багтай 58460 хүн амтай анх байгуулагдсаж байсан бол эдүгээ 26 багтай 100 гаруй мянган хүн амтай болж 30 жилийн түүхийг ардаа үдэж өдгөө Монголын хамгийн олон хүн амтай, газар нутаг багатай онцлог сум болон өргөжин хөгжин тэлсээр байна.
Газар зүй
засварлахУур амьсгал
засварлах| Эрдэнэт | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Уур амьсгалын диаграмм | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Эрдэнэт
Эх сурвалж: WMO
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Аж үйлдвэр
засварлахЖилдээ 26 сая тонн зэс, молибдений баяжмал, уурхайн тэсэлгээний бодис үйлдвэрлэх болон зэсийн хүдэр бутлах ган бөмбөлөгний үйлдвэр ажилладаг. Мөн өнгөт металлын, хүнсний, мод боловсруулах, хивсний зэрэг хөнгөн үйлдвэрүүдтэй, соёл урлаг, боловсрол, эмнэлэг, үйлчилгээний газруудтай томоохон хэмжээний аж үйлдвэрийн хот юм.
Баян-Өндөр суманд 900 гаруй аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас зэс молибдены хүдрийн олборлолт, баяжуулалтаараа Ази тивд төдийгүй дэлхийд томоохонд тооцогддог “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ, Хивс үйлдвэрлэлийн дотоодын хэрэгцээний дийлэнх хувийг бүрдүүлэгч, Монгол хонины ноосны чанар онцлогийг дэлхийн 20 гаруй оронд таниулж бүтээгдэхүүнээ экпортлож буй “Эрдэнэт хивс” компани, Жилд 2,5 тонн цэвэр зэс үйлдвэрлэж, зэс утас, цахилгааны утас үйлдвэрлэдэг Монгол-Америкийн хамтарсан “Эрдмин” ХХК, жилд 10 мянган тонн катодын зэсийг гидрометаллургийн аргаар ялгах хүчин чадалтай “Ачит-Ихт” ХХК, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн “Очир төв”, Монголын анхны лед гэрлийн үйлдвэр “Анд-Энерги” ХК зэрэг томоохон үйлдвэрүүд үйл ажиллагаа явуулж жилд дунджаар сум, аймаг, улсын төсөвт тодорхой хэмжээний төсөв төвлөрүүлдэг томоохон сум юм.
2024 онд 128,9 тэрбум төгрөгийг татварын болон татварын бус орлогоос бүрдүүлж, аймгийн төсөвт 114,4 тэрбум төгрөгийг хуваарийн дагуу төвлөрүүлэхээс 2024 оны 04-р сарын байдлаар нийт 47,4 тэрбум төгрөг төвлөрүүлж аймагт 30 тэрбум төгрөгийг хуваарийн дагуу олгоод байна.
Баян-Өндөр сум 2 сантай бөгөөд 2024 онд Орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгө оруулалтаар 151 төсөл, арга хэмжээг 10,7 тэрбум төгрөгөөр хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна.
Ажил олгогчид
засварлах- Эрдэнэт уулын баяжуулах үйлдвэр ТӨХК
- Цахилгаан дамжуулах үндэсний сүлжээ ТӨХК-ний Хангайн бүсийн салбар
- Эрдэнэтийн дулааны цахилгаан станц ТӨХК
- Эрдэнэт Булганы цахилгаан түгээх сүлжээ ТӨХК
- Эрдэнэт хотын захиргаа
- Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгүүд
- Орхон аймгийн захиргаа
- Баян-Өндөр сумын захиргаа
- Эрдэнэт Хивс ХК
- Эрдмин ХХК
- Анд энерги ХК
Уулын баяжуулах Эрдэнэт үйлдвэр нь зэс, молибдений хүдрийн олборлолт, баяжуулалтаар Ази тивдээ томоохонд тооцогддог үйлдвэр юм. 1978 онд Монгол, ЗХУ хоёр орны засгийн газар хоорондын гэрээний дагуу "Эрдэнэтийн овоо"-ны орд газарт байгуулагдсан бөгөөд 2016 онд ОХУ-ын эзэмшлийн 49 хувийг Монголын зэс корпораци худалдан авчээ. Орд газар нь улсын нийслэл Улаанбаатар хотоос баруун хойд зүгт 340 км, Дархан хотоос баруун зүгт 180 км, Булган аймгийн төвөөс хойд зүгт 60 км, мөн Оросын Холбооны Улсын хилээс 140 км-т тус тус байрладаг. Дорнод-Сибирийн төмөр замын сүлжээтэй Наушки өртөө, Хятадын төмөр замын сүлжээтэй Эрээн хотоор дамжин холбогдож үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
"Эрдэнэт" үйлдвэр Финландын "Оутокүмпү", Австралийн "Бэйтмэн Инженеринг", "Пэсифик Оур Техноложи", Их Британийн "Брүк Хант", АНУ-ын "Фелпс Дож" корпораци, "Кей-Ди Инженеринг" компани, Өмнєд Солонгосын "Самсунг" корпораци зэрэг уул уурхай, өнгөт металлургийн салбарын манлайлагч нартай түншийн нягт холбоотой хамтран ажиллаж байна.
"Эрдэнэт" үйлдвэрийн дүрмийн сангийн 51 хувийг Монгол Улсын Засгийн газар, 49 хувийг Монголын зэс корпораци эзэмшдэг. Жилд 25 сая тонн хүдэр боловсруулж, 530.0 орчим мянган тонн зэсийн баяжмал, 3.0 орчим мянган тонн молибдены баяжмал vйлдвэрлэдэг. Уулын баяжуулах үйлдвэр нь Монгол улсын төсвийн 30 орчим хувийг бүрдүүлдэг.
Боловсрол
засварлахТус аймагт "Эрдэнэт үйлдвэр" ТӨҮГ-ын харьяа, ШУТИС-ийн харьяа, Ш.Отгонбилэгийн нэрэмжит "Эрдэнэт цогцолбор" дээд сургууль, 2 МСҮТ, аймгийн хэмжээнд 25 Ерөнхий боловсролын сургууль болон хувийн хэвшлийн Эрдмийн сан,Билигт Ѳргѳѳ, Орхон Эмпати сургуулиуд үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Баян-Өндөр сумын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй улсын болон хувийн хэвшлийн 26 Ерөнхий боловсролын сургууль, “Эрдэнэт үйлдвэр” ТӨҮГ-ын дэргэдэх “Эрдэнэт цогцолбор” их, дээд сургууль боловсролын чиглэлээр үйлчилгээ үзүүлж байгаа ба СӨБ-ийн улсын болон хувийн хэвшлийн 40 цэцэрлэг үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Мөн орон нутгийн хэмжээнд нийт ЕБС-д суралцагчдын тоо 25842 хүүхэд суралцаж 1214 багш ажилчид ажилладаг бол СӨБ-д 9241 хүүхэд сургуулийн өмнөх боловсрол эзэмшиж 378 багш сурган хүмүүжүүлэгч ажиллаж байна. Мөн Баян-Өндөр сумын ЕБС-дад 6 автобус 7 чиглэлд 16 сургуулийн 1720 орчим хүүхдэд үйлчилгээ үзүүлж байна.
Хүн ам
засварлахЭрдэнэт хот анх байгуулагдаж байх үедээ 1655 өрхийн 7.8 мянган хүн амтай байсан бол өдгөө 2023 оны байдлаар Орхон аймгийн хүн ам 103.600 гаруй болжээ. Энэ үзүүлэлтээрээ улсынхаа хэмжээнд Улаанбаатарын дараа хоёрдугаарт ордог байна. Хүн амын жилийн дундаж өсөлт 2,2 хувь бөгөөд нийт хүн амын 63,9 хувийг залуучууд эзэлдэг. Аймгийн хүн амын 64,0 хувь нь хөдөлмөрийн насных бөгөөд эдийн засгийн идэвхтэй хүн амын 95,2 хувь нь хөдөлмөр эрхэлдэг аж. Нийт иргэдийн 53,0 орчим хувь нь долоон бичил хороололд буюу орчин үеийн тохилог орон сууцанд амьдарч байна.
Хүн амын жилийн дундаж өсөлт 1 хувь. Нийт хүн амын 48.5% нь 19-55 насны идэр залуу насныхан, 35,7% нь 18 хүртэлх насны хүүхдүүд, 14,3% нь 55-аас дээш өндөр настнууд юм. Манай суманд тохилог орон сууц 117 байдаг. Орон сууцанд 13154 өрхийн 46039 хүн, монгол гэрт 4628 өрхийн 16198 хүн, бие даасан хувийн орон сууцанд 378 өрхийн 1323 хүн тус тус амьдарч байна.
2022 оноос хойш алслагдсан баг бүхий Шанд, Даваат багт Аялал жуулчлалын яамнаас 2,2 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий 1000 айлд Эко 00 барих ажлыг эхлүүлсэн ба 100% хүлээлгэн өгсөн. Мөн 2023 онд Байгаль хамгаалах сангийн зардлаар 12 багийн 45 өрхийн нүхэн жорлонг стандартын шаардлагад нийцсэн ариун цэврийн байгууламж болгон шинэчилсэн.
Мал аж ахуй
Баян-Өндөр суманд 2023 оны жилийн эцсийн мал тооллогоор10 аж ахуйн нэгж, 530 малчин, 313 мал бүхий нийт 843 өрхийн 98183 толгой мал тоологдсоноос тэмээ 37, адуу 13318, үхэр 19263, хонь 38874, ямаа 26691 тус тус тоологдсон нь өмнөх оны мөн үеэс 10,14 хувиар өссөн үзүүлэлт юм.
Эрүүл мэндийн төв
Баян-Өндөр сумын хэмжээнд эрүүл мэндийн 78 байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас өрхийн эрүүл мэндийн төв 8, хувийн эмнэлэг стационар, амбулатори үйлчилгээ үзүүлдэг 70 эмнэлэг байна. Эдгээрт 448 их эмч, 503 сувилагч ажиллаж байна.
Сумын хэмжээнд 10000 хүн тутамд 44 их эмч, 50 сувилагч, 95 ор, нэг их эмчид 227 хүн, нэг сувилагчид 202 хүн тус тус ноогдож байгаа юм. Баян-Өндөр суманд Орхон аймагтаа төдийгүй бүсийн хэмжээнд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг үзүүлдэг БОЭТ, “Эрдэнэт Үйлдвэр” ТӨҮГ-ийн “Эрдэнэт медикал” эмнэлэг, Баян-Өндөр мед зэрэг сүүлийн үеийн өндөр хүчин чадалтай тоног төхөөрөмж бүхий клиник эмнэлгүүд хүн амд эрүүл мэндийн чанартай тусламж үйлчилгээ үзүүлэх боломжийг бүрдүүлэн ажиллаж байна.
| 1975 тооц. |
1979 тоол. |
1981 тооц. |
1985 тооц. |
1989 тоол. |
1994 тооц. |
2000 тоол. |
2003 тооц. |
2006 тооц. |
2008 тооц. |
2011 тооц. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 4,100 | 31,900 | 38,700 | 45,400 | 56,100 | 63,000 | 68,310 | 78,882 | 83,160 | 86,866 | 92,000 |
Засаг захиргаа
засварлах
Зургийн цомог
засварлах
Мөн үзэх
засварлахЭшлэл
засварлах- ↑ "Türklerin tarihî başkenti: Ötüken - Avrasya'dan - Haber".
- ↑ National Statistical Office[1]
- ↑ National Economy of the Mongolian People's Republic (1921 - 1981), Ulaanbaatar 1981
- ↑ , GeoHive: Global Statistics, [2]
- ↑ Population Statistics: historical demography [3]
- ↑ Mongolia City Development Strategies for Secondary Cities [4]
Цахим холбоос
засварлах- Баян-Өндөр сайт