Википедиа

Арменичууд

(Армен үндэстэн-с чиглүүлэгдэв)

Арменичууд (Армени: հայեր, латин: hayer, [hɑˈjɛɾ]) Армений өндөрлөгт түүхэн явцдаа бүрэлдсэн угсаатаны нийтлэг ард түмэн юм. Тэд армени хэлээр (арм. հայեր, [hɑˈjɛɾ] гэж дуудагдана) ярьж бичдэг байна. Угсаатны зүйн хувьд арменичууд аугаа Кавказын арьсны өмнөд салбар дахь арменоид төрөлд багтдаг бөгөөд голчлон хэлээ өөрчилсөн Урартичуудын үр удам, мөн Хурри, Луви, прото-армен хэлээр ярьдаг хүмүүсийн удам юм.

Арменичууд
Հայեր (Армени)
Hayer (Латинчлал)
Дэлхий даяарх Арменийн диаспорагийн газрын зураг
Нийт хүн ам
ойр. 8 сая[1] – 11–16 сая[2]
Томоохон хүн амтай бүс нутаг
 Армени     2,961,514[3][4]
 Орос1,182,388[5]–2,900,000[6]
 АНУ1,000,366[7]–1,500,000[8]
 Турк60,000[9]
300,000–5,000,000 (Крипто Арменичууд)[10][11]
 Франц250,000[12]–750,000[13]
 Гүрж168,191[14]
  ∟  Абхаз41,907[15]
 Ливан150,000[16]
 Иран120,000[17]
 Украин[a]100,000 (2001)[18]
 Бразил100,000[19][20]
 Герман90,000–110,000[21]
 Грек80,000[22]
 Аргентин70,000[23]
 Канад68,855[24]
 Узбекистан50,000–70,000[25]
 Польш40,000–80,000[26][27][28]
 Бельги40,000[29]
 Испани40,000[30]
 Болгар30,000[31]
 Сири[b]25,000–30,000[32][33]
 Казахстан25,000[34]
 Австрали22,526[35]
 Нэгдсэн Хаант Улс18,000–20,000[36][37][38]
 Уругвай15,000–20,000[39]
 Ирак10,000 (2011)
 АНЭУ8,000–10,000[40]
 Нидерланд5,689–8,374 (2021)[41][42]
 Израил2,000–10,000[43][44]
 Румын1,361–10,000 (2011)
 Азербайжан50-1,000
Хэлнүүд
Армени хэл
Шашин
Голдуу Христийн шашин
(Апостол · Католик · Евангелийн · Ортодокс)
Цөөнх:
Шашингүй · Суннит Ислам · Арменийн паганизм (неопаганизм)
Холбоотой угсаатны бүлэг
Хайхурум · Хемшинчууд · Армени-Татууд · Черкесогай · Зокууд
^ n: хууль ёсны харьяалалаар
^ m: харъяалал, нутагшуулсан, удам угсаагаар

Арменийн шашинтнуудын дийлэнх нь Христийн шашныг хүлээн зөвшөөрдөг бөгөөд Арменийн Апостолын Сүмийн дагалдагчид юм. Христийн шашин 1-р зуунаас арменчуудын дунд тархаж эхэлсэн бөгөөд 4-р зууны эхэн үеэс Их Арменийн албан ёсны шашин болжээ.

20-р зууны эхэн үеийн арменичууд: - улбар шар-Оросын захиргаан дахь Армени буюу Зүүн Армени, ногоон-Османы эзэнт гүрний харъяаны Армени буюу Баруун Армени

2001 онд Армени улсын хүн амын 97.9% = 3,145,354 нь өгүүлэн буй Армени угсаатан байсан. Энэ нь бараг (95%-с их) нэгэн төрлийн хүн амаас бүрдсэн улсын тод жишээ юм.[45] Ямартаа ч тэр 3 сая гаран хүн Армени үндэстэн гэж нэрлэгдэх бүрэн эрхтэй.

Арменичууд европ гаралтай. Арменийн хилийн чанадад Армени угсаа, гарвалт 3 саяаас олон хүн амьдарч байна. Энэ нь түүхэн шалтгаантай. Армены өндөрлөгийг түүхэнд зүүн, баруунаар хуваан үздэг. Өнөөгийн Армени нь түүхэн дэх XVI зуунаас Персэд, XIX зуунаас Орост, XX зуунаас Зөвлөлт Холбоот Улсад харьяалагдаж явсан Зүүн Арменийн үргэлжлэл юм. Харин XVI зуунаас Османы мэдэлд байсан Баруун Армени нь өнөөгийн Туркийн нутгийн дорнод хэсгийг хамарч байв. 1915 онд Османы төрөөс Арменичуудыг аймаглан устгасан явдал (1.5 сая хүн гэж тооцоолдог) баруун арменичууд бүрмөсөн устжээ. Баруун Армениас амьд үлдсэн нь дайжсан бол Зүүн Армениас хуучин ЗХУ-ын улс орнуудад олноор тархан сууцгаажээ.

Цахим холбоос

засварлах
  Commons: Арменичууд – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан
 
Wiktionary
 Wiktionary: Арменичууд – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

Тэмдэглэл

засварлах
  1. ↑ Украины арменичуудын тоо дайнаас өмнөх үеийнх тул Оросын Украин руу хийсэн довтолгоотой холбоотойгоор үүнээс хамаагүй бага гэсэн тооцоо бий.
  2. ↑ Сирийн иргэний дайны улмаас Сирийн Арменичуудын тоог тооцоолоход хэцүү. Олонх нь Ливан, Армени, Барууны улсууд руу дүрвэсэн.

Эх сурвалж

засварлах
  1. ↑ Өөр өөр эх сурвалжууд:
    • Деннис Ж.Д.Сандол (2007-01-24). Peace and Security in the Postmodern World: The OSCE and Conflict Resolution. Routledge. p. 182. ISBN 9781134145713. Армени дахь 3 сая шахам арменичууд (мөн дэлхий даяарх арменийн диаспора дахь 3-4 сая хүн) Азербайжан дахь 8 сая орчим азербайжанчуудыг 'түркүүд' гэж 'үздэг'.
    • Макголдрик, Моника; Жордано, Жо; Гарсиа-Прето, Нидиа, eds. (2005-08-18). Ethnicity and Family Therapy, Third Edition (3 ed.). Guilford Press. p. 439. ISBN 9781606237946. Одоогийн байдлаар дэлхий даяар 6 сая орчим хүнтэй бүлэгт ийм аймшигт үзэгдлийн нөлөөллийг тооцох аргагүй юм.
    • Саркисян, Геворг; Балабанян, Ани; Хэнкинсон, Дензел (2006). From Crisis to Stability in the Armenian Power Sector: Lessons Learned from Armenia's Energy Reform Experience (illustrated ed.). Дэлхийн банкны хэвлэлүүд. p. 18. ISBN 9780821365908. Тус улсын ойролцоогоор 3-6 сая диаспора нь тус улсын гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын гол эх үүсвэр болдог.
    • Артур Г. Шарп (2011-09-15). The Everything Guide to the Middle East: Understand the people, the politics, and the culture of this conflicted region. Adams Media. p. 137. ISBN 9781440529122. 1991 онд шинээр тусгаар тогтносон Бүгд Найрамдах Армени Улс тунхаглагдсанаас хойш дэлхийн 6 сая гаруй арменичуудын 4 сая орчим нь Ойрх Дорнодын эх орны зүүн хязгаарт амьдарч байна.
  2. ↑ өөр өөр эх сурвалж:
    • Фон Восс, Хуберта (2007). Portraits of Hope: Armenians in the Contemporary World. Нью-Йорк: Berghahn Books. p. xxv. ISBN 9781845452575. ...дэлхий дээр 8 сая орчим арменичууд байдаг...
    • Фридман, Жери (2008). The Armenian genocide. Нью-Йорк: Rosen Publishing Group. p. 52. ISBN 9781404218253. 3.2 сая хүн амтайгаас ялгаатай нь 8 сая орчим арменичууд дэлхийн бусад орнуудад, тэр дундаа Америк, Оросын томоохон нийгэмлэгүүдийг тооцон.
    • Гунтрам Х. Херб, Дэвид Х. Каплан (2008). Nations and Nationalism: A Global Historical Overview: A Global Historical Overview. Санта-Барбара, Калиф.: ABC-CLIO. p. 1705. ISBN 9781851099085. 8 сая орчим хүн амтай, тэдний 3 сая орчим нь Зөвлөлт Холбоот Улсаас хойш тусгаар тогтносон улсад амьдардаг арменичууд өөрсдийн өвөрмөц соёл, өвөрмөц байдал, шинээр байгуулагдсан төрт улсаа алдахгүйн төлөө байнга тэмцсээр байна.
    • Роберт А. Сондерс; Влад Струков (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Ланхам, МД: Scarecrow Press. p. 50. ISBN 9780810854758.
    • Филандр, С. Жорж (2008). Encyclopedia of global warming and climate change. Los Angeles: SAGE. p. 77. ISBN 9781412958783. Дэлхий дээрх нийт 8 сая арменичуудын 60 орчим хувь нь гадаадад амьдардаг...
    • Роберт А. Сондерс; Влад Струков (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Ланхам, МД: Scarecrow Press. p. 51. ISBN 9780810874602. Дэлхий даяар 8 сая гаруй арменичууд байдаг; Бүгд Найрамдах Армени Улсад 3.2 сая хүн оршин суудаг.
  3. ↑ [1] Архивлагдсан 2018-11-21 at the Wayback Machine հոկտեմբերի 12-21-ը Հայաստանի Հանրապետությունում անցկացված մարդահամարի արդյունքները (Бүгд Найрамдах Армени Улсад 2011 оны 10 сард явуулсан хүн амын тооллогын үр дүн). х. 6–7. (Армени хэлээр)
  4. ↑ Арменийн Соёлын яам "The ethnic minorities in Armenia. Brief information" (Memento 10. Аравдугаар сар 2017 цахим архивт) Архивлагдсан 2017-10-10 at the Wayback Machine. As per the most recent census in 2011. "National minority" Архивлагдсан 2017-02-16 at the Wayback Machine.
  5. ↑ "Национальный состав населения Российской Федерации" [ОХУ-ын хүн амын үндэсний бүтэц] (Excel) (орос хэлээр). ОХУ-ын Холбооны улсын статистикийн алба. Архивласан огноо 2016-01-05. Татаж авсан: 2025-06-04.
  6. ↑ Роберт А. Сондерс; Влад Струков (2010). Historical dictionary of the Russian Federation. Ланхам, МД.: Scarecrow Press. p. 50. ISBN 978-0-8108-5475-8.
  7. ↑ Total ancestry categories tallied for people with one or more ancestry categories reported 2011 American Community Survey 1-Year Estimates. АНУ-ын хүн амын тооллогын товчоо. Татаж авсан: 2025-06-04.
  8. ↑
  9. ↑ "Foreign Ministry: 89,000 minorities live in Turkey". Today's Zaman. 2008-12-15. Архивласан огноо 2011-05-20. Татаж авсан: 2025-06-04.
  10. ↑ Басюрт, Эрхан (26 Арванхоёрдугаар сар 2005). "Anneannem bir Ermeni'ymiş! [Миний эмээ Армени хүн]". Aksiyon (турк хэлээр). Эх хувилбараас архивласан: 10 Арваннэгдүгээр сар 2013. Татаж авсан: 4 Зургаадугаар сар 2025. 300 bin rakamının abartılı olduğunu düşünmüyorum. Bence daha da fazladır. Ama, bu konu maalesef akademik bir çabaya dönüşmemiş. Keşke akademisyen olsaydım ve sırf bu konu üzerinde bir çalışma yapsaydım.
  11. ↑ Даниелян, Диана (1 Долоодугаар сар 2011). ""Azg": Is the awakening of Islamized Armenians in Turkey possible?". Hayern Aysor. Эх хувилбараас архивласан: 10 Арваннэгдүгээр сар 2013. Татаж авсан: 4 Зургаадугаар сар 2025. Дагч хэлэхдээ, янз бүрийн тооцоогоор Туркэд 3-5 сая лалжсан армени байдаг
  12. ↑ Тон, Каролин (2012). Armenians in Hamburg: an ethnographic exploration into the relationship between diaspora and success. Берлин: LIT Verlag Münster. p. 25. ISBN 978-3-643-90226-9.
  13. ↑ Тейлор, Тони (2008). Denial: history betrayed. Карлтон, Викториа: Мельбурны их сургуулийн хэвлэлийн газар. p. 4. ISBN 978-0-522-85482-4.
  14. ↑ "Гүржийн Үндэсний статистикийн хороо" (PDF). Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 2017-02-05. Татаж авсан: 2025-06-04.
  15. ↑ "Абхазын хүн ам". www.ethno-kavkaz.narod.ru (орос хэлээр). Эх хувилбараас архивласан: 2021-10-26. Татаж авсан: 2025-06-04.
  16. ↑ Гибни, Мэттью Ж. (2005). Immigration and asylum: from 1900 to the present. Санта Барбара, Калифорни: ABC-CLIO. p. 13. ISBN 978-1-57607-796-2.
  17. ↑ Варданян, Тамара (2007-06-21). Իրանահայ համայնք. ճամպրուկային տրամադրություններ [Иран-Армени нийгэмлэг] (армен хэлээр). Noravank Foundation. Архивласан огноо 2020-05-19. Татаж авсан: 2025-06-04.
  18. ↑ The distribution of the population by nationality and mother tongue, Киев: Украины Улсын статистикийн хороо, 2001, Эх хувилбараас архивласан: 2007-03-15, Татаж авсан: 2025-06-04
  19. ↑ Comunidade armênia prospera no Brasil, mas não abandona luta pela memória do massacre Архивлагдсан 2016-06-10 at the Wayback Machine. By Breno Salvador. O Globo, 2015-04-24
  20. ↑ "Federal Senate of Brazil Recognizes Armenian Genocide". Armenian Weekly. 2015-06-03. Архивласан огноо 2015-07-14. Татаж авсан: 2025-06-04.
  21. ↑ Саргсян, Бабкен (2012-12-08). "Գերմանիաիի հայ համայնքը [Германы Арменийн нийгэмлэг]" (армен хэлээр). Архивласан огноо 2016-03-03. Татаж авсан: 2025-06-04.
  22. ↑ Бедевян, Астгик (2011-01-18). "Հունաստանի հայ համայնքը պատրաստվում է Հայաստանի նախագահի հետ հանդիպմանը [Грекийн Арменийн нийгэмлэг Арменийн ерөнхийлөгчтэй уулзахаар бэлтгэж байна]" (армен хэлээр). Radio Free Europe/Radio Liberty Armenian Service. Архивласан огноо 2016-03-03. Татаж авсан: 2025-06-04.
  23. ↑ Ayvazyan 2003, p. 100.
  24. ↑ Canada National Household Survey, Канадын статистикийн газар, 2021, Архивласан огноо 2022-12-21, Татаж авсан: 2025-06-04. Тэдгээрийн 38,010 нь цор ганц, 30,835 нь холимог армени гаралтай гэж мэдээлсэн.
  25. ↑ Харутюнян, Гагик (2009). ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ՌԵՍՈՒՐՍՆԵՐԸ ՀԵՏԽՈՐՀՐԴԱՅԻՆ ԵՐԿՐՆԵՐՈՒՄ (PDF). Noravankʻ. p. 117. ISBN 9789939900070. Архивласан (PDF) огноо 2019-08-18. Татаж авсан: 2025-06-04.
  26. ↑ "Diaspora – Poland". diaspora.gov.am. Архивласан огноо 2023-04-21. Татаж авсан: 2025-06-04.
  27. ↑ "About Community". poland.mfa.am. Архивласан огноо 2023-04-24. Татаж авсан: 2025-06-04.
  28. ↑ "Poland is going to establish trilateral business contacts with Armenia and Iran. – Free Online Library". www.thefreelibrary.com. Архивласан огноо 2023-04-25. Татаж авсан: 2025-06-04.
  29. ↑ "Բելգիայում հայերի ներկայությունն անփոխարինելի է. Բրյուսելի քաղաքապետ". 1lurer. 2020-02-22. Татаж авсан: 2025-06-05.[permanent dead link]
  30. ↑ "Armenian Diaspora in Spain". Армениас Испанид суугаа элчин сайдын яам. Арменийн Гадаад хэргийн яам. Эх хувилбараас архивласан: 2016-03-31. Татаж авсан: 2025-06-05.
  31. ↑ "Bulgaria". Диаспорын асуудал эрхэлсэн дээд комиссарын газар. Архивласан огноо 2023-06-21. Татаж авсан: 2025-06-05.
  32. ↑ Налбандян, Найра (2019-08-26). "Սիրիայում մոտ 25–28 հազար հայ է մնացել, առաջնահերթ են սոցիալական խնդիրները․ դեսպան". «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» Ռադիոկայան (Армени хэлээр). Эх хувилбараас архивласан: 2019-08-29. Татаж авсан: 2025-06-05.{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  33. ↑ "Сири". Диаспорын асуудал эрхэлсэн дээд комиссарын газар. Архивласан огноо 2023-06-21. Татаж авсан: 2025-06-05.
  34. ↑ "Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2020 года". Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. Эх хувилбараас архивласан: 2020-05-27. Татаж авсан: 2025-06-05.
  35. ↑ "Ancestry | Australia | Community profile". profile.id.com.au. Архивласан огноо 2023-03-26. Татаж авсан: 2025-06-05.
  36. ↑ "Нийгэмлэг / Համայնքի". НХУ-ын Арменчуудын нийгэмлэгийн зөвлөл. Архивласан огноо 2023-06-21. Татаж авсан: 2025-06-05.
  37. ↑ "Ahmed Iqbal Ullah Education Trust supports Armenian exhibition". Манчестерийн их сургууль. 2019-05-20. Архивласан огноо 2023-06-21. Татаж авсан: 2025-06-05.
  38. ↑ "Нэгдсэн Хаант УЛс". Диаспорын асуудал эрхэлсэн дээд комиссарын газар. Архивласан огноо 2023-06-21. Татаж авсан: 2025-06-05.
  39. ↑ AGBU – AGBU XVIII World Games Takes Montevideo by Storm, 1,000 People Participate (Memento 5. Арванхоёрдугаар сар 2010 цахим архивт) Архивлагдсан 2010-12-05 at the Wayback Machine
  40. ↑ "Diaspora – United Arab Emirates".
  41. ↑ "CBS Statline". Архивласан огноо 2019-05-28. Татаж авсан: 2025-06-05.
  42. ↑ "Bevolking; geslacht, leeftijd, generatie en migratieachtergrond, 1 januari" (нидерланд хэлээр). Статистикийн төв товчоо (CBS). 2021-07-22. Архивласан огноо 2019-05-28. Татаж авсан: 2025-06-05.
  43. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Jewish Virtual Library
  44. ↑ "Israel". Диаспорын асуудал эрхэлсэн дээд комиссарын газар. Архивласан огноо 2023-05-05. Татаж авсан: 2025-06-05.
  45. ↑ 2001 Official Armenian Census statistics. (Memento 5. Хоёрдугаар сар 2012 цахим архивт) Загвар:WebCite
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Арменичууд&oldid=820907"-с авсан