Азербайжан хэл

Азербайжан хэл
Азербайжан хэл
Azərbaycan dili, آذربایجان دیلی, Азәрбајҹан дили
Өөрийн нэр	[ɑːzæɾbɑjˈdʒɑn diˈli]
Тархалт	Азербайжан; Иран; ; Орос; Турк; Ирак ; Гүрж;
Бүс нутаг	Ираны Азербайжан, Өмнөд Кавказ
Угсаатан	Азербайжанчууд
Төрөлх хэлтэн	24 сая (2022)
Хэлний ангилал	Түрэг Нийтлэг Түрэг Огуз Баруун Огуз Азербайжан хэл; ; ; ;
Эрт хэлбэр	Хуучин Анатолийн Турк Дундад Азербайжан ;
Хэв ёсны	Ширван (Азербайжан Улсын Умард Азербайжан хэлбэр); Табриз (Ираны Азербайжаны Өмнөд Азербайжан хэлбэр);
Аялга	Янз бүр;
Бичгийн систем	Азербайжанд: Латин бичиг (Азербайжаны латин цагаан толгой); Иранд: Перс-Араб бичиг (Азербайжаны араб цагаан толгой); Оросод: Кирилл бичиг; Гүржид: Гүрж бичиг (хоьор);
Албан ёсны хэрэглээ
Улс	Азербайжан; Дагестан (Орос); Түрэг улсуудын байгууллага
Тохируулагч; байгууллага	Азербайжаны Үндэсний шинжлэх ухааны академи (Умард Азербайжан); Тохируулагч биетгүй (Өмнөд Азербайжан);
Томьёолбор
ISO 639-1	az
ISO 639-2	aze
ISO 639-3	aze – багтаасан код; Бие даасан кодууд:; azj – Умард Азербайжан; azb – Өмнөд Азербайжан
Глоттолог	azer1255 Төв Огуз
Linguasphere	44-AAB-a нэг хэсэг
	Азербайжан хэлээр ярьдаг бүс нутгууд Азербайжан хэлний олонх Нэлээд цөөнх
	IPA авианы тэмдэгт орсон болно. Тохиромжтой үзүүлэх дэмжлэггүйгээр та Юникод тэмдэгтүүдийн оронд асуултын тэмдэг, хайрцаг эсвэл бусад тэмдэгтүүдийг харах магадлалтай.

Азербайжан хэл — азербайжан үндэстний төрөлх, түрэг салбарын огуз бүлгийн хэл.

Азербайжан хэл төрөл гарлаараа турк, кашкай, туркмен, крымын татар хэлтэй дөхүү байна.^[6]

Хэрэглээ

Азербайжан хэлтэн Азербайжан, Иранд олноор аж төрдөг. Ираны баруун хойд нутгаар байна. Бас Гүрж, Орос, Турк, Ирак зэрэг эргэн тойрны оронд байна. Азербайжан хэл Азербайжан улсын цор ганц албан ёсны хэл болдог бол Оросын Даг орны албан хэрэглээний арваад хэлний нэг гэдэг. 25–35 сая хүний төрөлх хэл болно.

Аялга

Азербайжан хэл эргэн тойрны түрэг төрлийн хэлтэй тодорхой өндөр хувиар ойлголцдог. Тиймдээ турк хэлний нэг янз гэх үзэл ч дэлгэрсэн. Харин дотор нь умард, өмнөд аялга болгон үндсэн хоёр бүлэгт хуваадаг. ISO 639-3 кодоор:

azj – Умард азербайжан — Азербайжан, Гүрж, Оросын 8 сая хүний аялга. Азербайжан улсын албанд хэрэглэгддэг. Ширван аялгыг үндсэн аялгаа болгосон. 1992 оноос латин үсгээр бичиж байгаа.
azb – Өмнөд азербайжан — Иран, Ирак, Сирийн 16 сая хүний аялгуу. Иранд персээр торки, азербайжанаар түркү гэж нэрийддэг. Эртнээсээ араб үсгээр бичдэг.

Авиа зүй

Гийгүүлэгч


	уруулын		шүдний Alveolar		Postalveolar		тагнайн		нармайн		Glottal
хамрын	m		n̪
хамжих	p	b	t̪	d̪	t͡ʃ	d͡ʒ	c	ɟ	k	ɡ
шүргэх	f	v	s̪	z̪	ʃ	ʒ			x	ɣ	h
Approximant			l				j
Tap			ɾ

Эгшиг


	хэлний урдуур		хэлний хойгуур
	Unrounded	Rounded	Unrounded	Rounded
уйтан	i	y	ɯ	u
дунд	Error: {{IPA}}: unrecognized language tag: e̞	Error: {{IPA}}: unrecognized language tag: ø̞		Error: {{IPA}}: unrecognized language tag: o̞
уужим	æ		ɑ

Үсэг бичиг

19-р зууны азербайжан бичиг

1992 оноос Азербайжан улсад хэрэглэж буй 32 үсэгтэй латин цагаан толгой:

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	Ə ə
F f	G g	Ğ ğ	H h	X x	I ı	İ i
J j	K k	Q q	L l	M m	N n	O o
Ö ö	P p	R r	S s	Ş ş	T t	U u
Ü ü	V v	Y y	Z z

Тэмдэглэл

↑ Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Азербайжан Улсад хэрэглэгдэж байсан хуучин кирилл үсэглэл.

↑
- Иракийн туркменчүүдын бичгийн хэл нь орчин үеийн турк цагаан толгойг ашиглан Истанбулын Турк хэл дээр суурилдаг.
- Профессор Кристиане Булут Азербайжаны хэвлэлүүд Иракийн туркмен аялгууг "улс төрийн агуулгатай" дүрслэхдээ "Иракийн азербайжан (аялга)" эсвэл "Өмнөд Азербайжан" гэх мэт хэллэгийг ихэвчлэн ашигладаг гэж маргажээ; гэхдээ түрэг судлалын уран зохиолд Турк, Ирак дахь хоорондоо нягт холбоотой аялгыг ерөнхийд нь "зүүн Анатолийн" эсвэл "Ирак-Турк/-Туркман" аялга гэж нэрлэдэг.^[1]

Эх сурвалж

↑ Булут, Кристиане (2018b), "Ираны түрэг төрлүүд", in Хайг, Жеффри; Хан, Жеффри (eds.), Баруун Азийн хэл ба хэл шинжлэл: бүс нутгийн хэтийн төлөв, Walter de Gruyter, p. 398, ISBN 978-3-11-042168-2
↑ Загвар:E25
↑ ^3.0 ^3.1 "Умард Азербайжанчууд". Ethnologue. Archived from the original on 2019-06-05. Татаж авсан: 2024-10-15.
↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Ethnologue 22 AZB
↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :0
↑ Lars Johanson (1998) The History of Turkic. In Lars Johanson & Éva Ágnes Csató (eds) The Turkic Languages. London, New York: Routledge, 81-125. Archive copy (Memento 8. Дөрөвдүгээр сар 2011 цахим архивт)

[1] Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Азербайжан Улсад хэрэглэгдэж байсан хуучин кирилл үсэглэл.

[3] 
Иракийн туркменчүүдын бичгийн хэл нь орчин үеийн турк цагаан толгойг ашиглан Истанбулын Турк хэл дээр суурилдаг.

Профессор Кристиане Булут Азербайжаны хэвлэлүүд Иракийн туркмен аялгууг "улс төрийн агуулгатай" дүрслэхдээ "Иракийн азербайжан (аялга)" эсвэл "Өмнөд Азербайжан" гэх мэт хэллэгийг ихэвчлэн ашигладаг гэж маргажээ; гэхдээ түрэг судлалын уран зохиолд Турк, Ирак дахь хоорондоо нягт холбоотой аялгыг ерөнхийд нь "зүүн Анатолийн" эсвэл "Ирак-Турк/-Туркман" аялга гэж нэрлэдэг.^[1]

[3] Иракийн туркменчүүдын бичгийн хэл нь орчин үеийн турк цагаан толгойг ашиглан Истанбулын Турк хэл дээр суурилдаг.

[4] Профессор Кристиане Булут Азербайжаны хэвлэлүүд Иракийн туркмен аялгууг "улс төрийн агуулгатай" дүрслэхдээ "Иракийн азербайжан (аялга)" эсвэл "Өмнөд Азербайжан" гэх мэт хэллэгийг ихэвчлэн ашигладаг гэж маргажээ; гэхдээ түрэг судлалын уран зохиолд Турк, Ирак дахь хоорондоо нягт холбоотой аялгыг ерөнхийд нь "зүүн Анатолийн" эсвэл "Ирак-Турк/-Туркман" аялга гэж нэрлэдэг.^[1]

[Bulut_2018b_loc=354-2] Булут, Кристиане (2018b), "Ираны түрэг төрлүүд", in Хайг, Жеффри; Хан, Жеффри (eds.), Баруун Азийн хэл ба хэл шинжлэл: бүс нутгийн хэтийн төлөв, Walter de Gruyter, p. 398, ISBN 978-3-11-042168-2

[4] Загвар:E25

[Ethnologue_22_AZJ-5] 3.0 ^3.1 "Умард Азербайжанчууд". Ethnologue. Archived from the original on 2019-06-05. Татаж авсан: 2024-10-15.

[Ethnologue_22_AZB-6] Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Ethnologue 22 AZB

[:0-7] Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :0

[8] Lars Johanson (1998) The History of Turkic. In Lars Johanson & Éva Ágnes Csató (eds) The Turkic Languages. London, New York: Routledge, 81-125. Archive copy (Memento 8. Дөрөвдүгээр сар 2011 цахим архивт)

[note 1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

Азербайжан хэл
Azərbaycan dili, آذربایجان دیلی, Азәрбајҹан дили^{[note 1]}

Өөрийн нэр	[ɑːzæɾbɑjˈdʒɑn diˈli]
Тархалт	Азербайжан Иран Орос Турк Ирак^[a] Гүрж
Бүс нутаг	Ираны Азербайжан, Өмнөд Кавказ
Угсаатан	Азербайжанчууд
Төрөлх хэлтэн	24 сая (2022)^[2]
Хэлний ангилал	Түрэг Нийтлэг Түрэг Огуз Баруун Огуз Азербайжан хэл
Эрт хэлбэр	Хуучин Анатолийн Турк Дундад Азербайжан
Хэв ёсны	Ширван (Азербайжан Улсын Умард Азербайжан хэлбэр) Табриз (Ираны Азербайжаны Өмнөд Азербайжан хэлбэр)
Аялга	Янз бүр
Бичгийн систем	Азербайжанд: Латин бичиг^[3] (Азербайжаны латин цагаан толгой) Иранд: Перс-Араб бичиг^[4] (Азербайжаны араб цагаан толгой)^[5] Оросод: Кирилл бичиг^[3] Гүржид: Гүрж бичиг (хоьор)
Албан ёсны хэрэглээ
Улс	Азербайжан Дагестан (Орос) Түрэг улсуудын байгууллага
Тохируулагч байгууллага	Азербайжаны Үндэсний шинжлэх ухааны академи (Умард Азербайжан) Тохируулагч биетгүй (Өмнөд Азербайжан)
Томьёолбор
ISO 639-1	`az`
ISO 639-2	`aze`
ISO 639-3	`aze` – багтаасан код Бие даасан кодууд: `azj` – Умард Азербайжан `azb` – Өмнөд Азербайжан
Глоттолог	`azer1255` Төв Огуз
Linguasphere	`44-AAB-a нэг хэсэг`
Азербайжан хэлээр ярьдаг бүс нутгууд Азербайжан хэлний олонх Нэлээд цөөнх
IPA авианы тэмдэгт орсон болно. Тохиромжтой үзүүлэх дэмжлэггүйгээр та Юникод тэмдэгтүүдийн оронд асуултын тэмдэг, хайрцаг эсвэл бусад тэмдэгтүүдийг харах магадлалтай.