Перс хэл

Перс хэл
Перс хэл
فارسی (fārsī)
	Перс уран бичлэгээр бичсэн Фарси үг (Насталик)
Өөрийн нэр	[fɒːɾˈsiː] ⓘ
Тархалт	Иран; Афганистан (Дари); Тажикистан (Тажик); Узбекистан (Тажик); Ирак; Туркменистан; Азербайжан (Тат хэл); Орос (Дагестан; Тат); Кувейт;
Ярилцагчид	Төрөлх: 72 сая (2017–2021); Хоёрдогч: 38 сая (2021–2022); Нийт: 130 сая
Хэлний ангилал	Энэтхэг-Европ Энэтхэг-Иран Иран Баруун Иран Баруун өмнөд Иран Перс хэл; ; ; ; ;
Эрт хэлбэр	Хуучин Перс Дундад Перс Эрт Шинэ Перс ; ;
Хэв ёсны	Ираны Перс хэл; Афган Перс; Тажик Перс;
Аялга	Ираны/Баруун; Дари/Зүүн; Тажик; Бухар; Пахлавани; Хазара; Аймак; Еврей-Перс; Еврей-Тат; Кавказын Тат; Армени-Тат; Мадаклашт; Кувейт Перс; Систани;
Бичгийн систем	Перс цагаан толгой (Иран болон Афганистан); Тажик цагаан толгой (Тажикистан); Эртний Персийн шаантаг бичиг (МЭӨ 525 – МЭӨ 330); Пехлави бичиг (МЭӨ 2-р зуунаас МЭ 7-р зуун хүртэл); Перс брайл үсэг;
Албан ёсны хэрэглээ
Улс	Иран; Афганистан (Дари); Тажикистан (Тажик); Орос Дагестан (Тат);
Тохируулагч; байгууллага	Перс хэл, уран зохиолын академи (Иран); Афганистаны Шинжлэх Ухааны Академи (Афганистан); Рудакийн нэрэмжит хэл, уран зохиолын хүрээлэн (Тажикистан);
Томьёолбор
ISO 639-1	fa
ISO 639-2	per (B) ; fas (T)
ISO 639-3	fas – багтаасан код; Бие даасан кодууд:; pes – Ираны Перс; prs – Дари; tgk – Тажик хэл; aiq – Аймак аялга; bhh – Бухар хэл; haz – Хазара аялга; jpr – Еврей-Перс; phv – Пахлавани; jdt – Еврей-Тат; ttt – Кавказын Тат
Глоттолог	fars1254
Linguasphere	58-AAC (Өргөн Перс); > 58-AAC-c (Төв Перс)
	Төрөлх перс хэлтэй хүмүүсийн нэлээд олон тоотой бүс нутаг (аялгыг тооцон)
	Перс хэлний ертөнц: Албан ёсны хэл 1,000,000-аас их ярилцагч 500,000-1,000,000 ярилцагч 100,000-500,000 ярилцагч 25,000-100,000 ярилцагч
	IPA авианы тэмдэгт орсон болно. Тохиромжтой үзүүлэх дэмжлэггүйгээр та Юникод тэмдэгтүүдийн оронд асуултын тэмдэг, хайрцаг эсвэл бусад тэмдэгтүүдийг харах магадлалтай.

Перс хэл (персээр урьд нь پارسی [pɒːɾˈsiː] паарси, одоо цагт فارسی [fɒːɾˈsiː] фаарси буюу фарси) нь Иран төрөл олон хэлний голлох нэгэн юм. Хэлний төрөл зүйн ангиллаар Энэтхэг-Европ язгуур, Энэтхэг-Иран салбар, Иран бүлэг, Өрнөд Иран дэд бүлгийн баруун урд хэсэгт харьяалагддаг.

Олон хэв маяг

Орчин цагт Нэг хэвэнд орсон Перс хэлний гурван янз маяг байдаг.

Өрнө Перс (Ираны Перс, яг Перс гэх) нь Иран улсын албан ёсны хэл. Ирак болон ойр орчимд бас тархсан. Араб үсгээр бичдэг.
Дари Перс (Дари, Афганы Перс) нь Афганистанд тархсан. Афганистаны албан ёсны 2 хэлний нэг. Араб үсгээр бичдэг.
Тажик Перс (Тажик) нь Дундад Азийн өмнөд хэсгээр тархсан. Тажикистаны албан ёсны хэл. Кирилл үсгээр бичдэг.

Эдгээр гурван үндсэн хэв маягаас үл ялиг ялгаатай Хазара, Тегераны, Хератын, Дарвазын г.м хэдэн аялгуу байдаг. Эдгээр олон хэлбэр, аялгуу нь үгсийн сан, дуудлага, хэл зүйн ялгаа бага, хоорондоо бараг адил, сайн ойлголцож чаддаг. Иранд байдаг Лори хэл/аялгуунууд бас л дөхөж очдог.

Зүүлт

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 Самади, Хабибэ; Ник Перкинс (2012). Мартин Болл; Дэвид Кристал; Пол Флетчер (eds.). Дүрмийн үнэлгээ: Ларсын хэл. Multilingual Matters. p. 169. ISBN 978-1-84769-637-3.
↑ Фолц, Ричард (1996). "Узбекистаны Тажикууд". Төв Азийн судалгаа. 15 (2): 213–216. doi:10.1080/02634939608400946. ISSN 0263-4937.
↑ "IRAQ", Encyclopædia Iranica, <https://iranicaonline.org/articles/iraq> (retrieved on 2024-10-06)
↑ Акинер, Ширин (1986). ЗХУ-ын лалын шашинт ард түмэн. Лондон: Routledge. p. 362. ISBN 0-7103-0188-X.
↑ ^5.0 ^5.1 Windfuhr, Gernot: The Iranian Languages, Routledge 2009, p. 417–418.
↑ "Кувейт Перс". ЮНЕСКО.
↑ ^7.0 ^7.1 Перс хэл at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
Ираны Перс at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
Дари at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
Тажик хэл at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
Аймак аялга at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
Бухар хэл at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
(Additional references under 'Language codes' in the information box)
↑ ^8.0 ^8.1 ^8.2 ^8.3 Виндфур, Герно: Иран хэлний бүлэг, Routledge 2009, х. 418.
↑ Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улсын Үндсэн хууль: II бүлэг, 15 дугаар зүйл: "Иран улсын албан ёсны хэл, бичиг үсэг болон ард түмний хэл нь перс хэл юм. Албан бичиг, захидал, бичвэр, сурах бичиг нь энэ хэл, бичгээр байх ёстой."
↑ Бүгд Найрамдах Дагестан Улсын Үндсэн хууль:I бүлэг, 11 дүгээр зүйл: "Бүгд Найрамдах Дагестан Улсын төрийн хэл нь орос хэл ба Дагестаны ард түмний хэл юм."

[Samadi-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 Самади, Хабибэ; Ник Перкинс (2012). Мартин Болл; Дэвид Кристал; Пол Флетчер (eds.). Дүрмийн үнэлгээ: Ларсын хэл. Multilingual Matters. p. 169. ISBN 978-1-84769-637-3.

[2] Фолц, Ричард (1996). "Узбекистаны Тажикууд". Төв Азийн судалгаа. 15 (2): 213–216. doi:10.1080/02634939608400946. ISSN 0263-4937.

[3] "IRAQ", Encyclopædia Iranica, <https://iranicaonline.org/articles/iraq> (retrieved on 2024-10-06)

[4] Акинер, Ширин (1986). ЗХУ-ын лалын шашинт ард түмэн. Лондон: Routledge. p. 362. ISBN 0-7103-0188-X.

[Windfuhr417418-5] 5.0 ^5.1 Windfuhr, Gernot: The Iranian Languages, Routledge 2009, p. 417–418.

[unesco-6] "Кувейт Перс". ЮНЕСКО.

[e27-7] 7.0 ^7.1 Перс хэл at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
Ираны Перс at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
Дари at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
Тажик хэл at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
Аймак аялга at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
Бухар хэл at Ethnologue (27th ed., 2024) Загвар:Closed access
(Additional references under 'Language codes' in the information box)

[Windfuhr418-8] 8.0 ^8.1 ^8.2 ^8.3 Виндфур, Герно: Иран хэлний бүлэг, Routledge 2009, х. 418.

[Iran_Constitution-9] Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улсын Үндсэн хууль: II бүлэг, 15 дугаар зүйл: "Иран улсын албан ёсны хэл, бичиг үсэг болон ард түмний хэл нь перс хэл юм. Албан бичиг, захидал, бичвэр, сурах бичиг нь энэ хэл, бичгээр байх ёстой."

[10] Бүгд Найрамдах Дагестан Улсын Үндсэн хууль:I бүлэг, 11 дүгээр зүйл: "Бүгд Найрамдах Дагестан Улсын төрийн хэл нь орос хэл ба Дагестаны ард түмний хэл юм."

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Перс хэл
فارسی (fārsī)
Перс уран бичлэгээр бичсэн Фарси үг (Насталик)
Өөрийн нэр	[fɒːɾˈsiː] ^ⓘ
Тархалт	Иран^[1] Афганистан^[1] (Дари) Тажикистан^[1] (Тажик) Узбекистан (Тажик)^[2] Ирак^[3] Туркменистан^[4] Азербайжан (Тат хэл)^[5] Орос (Дагестан; Тат)^[5] Кувейт^[6]
Ярилцагчид	Төрөлх: 72 сая (2017–2021)^[7] Хоёрдогч: 38 сая (2021–2022)^[7] Нийт: 130 сая^[8]
Хэлний ангилал	Энэтхэг-Европ Энэтхэг-Иран Иран Баруун Иран Баруун өмнөд Иран Перс хэл
Эрт хэлбэр	Хуучин Перс Дундад Перс Эрт Шинэ Перс
Хэв ёсны	Ираны Перс хэл Афган Перс Тажик Перс
Аялга	Ираны/Баруун Дари/Зүүн Тажик Бухар Пахлавани Хазара Аймак Еврей-Перс Еврей-Тат^[8] Кавказын Тат^[8] Армени-Тат^[8] Мадаклашт Кувейт Перс Систани
Бичгийн систем	Перс цагаан толгой (Иран болон Афганистан) Тажик цагаан толгой (Тажикистан) Эртний Персийн шаантаг бичиг (МЭӨ 525 – МЭӨ 330) Пехлави бичиг (МЭӨ 2-р зуунаас МЭ 7-р зуун хүртэл) Перс брайл үсэг
Албан ёсны хэрэглээ
Улс	Иран^[9] Афганистан (Дари) Тажикистан (Тажик) Орос Дагестан (Тат)^[10]
Тохируулагч байгууллага	Перс хэл, уран зохиолын академи (Иран) Афганистаны Шинжлэх Ухааны Академи (Афганистан) Рудакийн нэрэмжит хэл, уран зохиолын хүрээлэн (Тажикистан)
Томьёолбор
ISO 639-1	`fa`
ISO 639-2	`per (B)` `fas (T)`
ISO 639-3	`fas` – багтаасан код Бие даасан кодууд: `pes` – Ираны Перс `prs` – Дари `tgk` – Тажик хэл `aiq` – Аймак аялга `bhh` – Бухар хэл `haz` – Хазара аялга `jpr` – Еврей-Перс `phv` – Пахлавани `jdt` – Еврей-Тат `ttt` – Кавказын Тат
Глоттолог	`fars1254`
Linguasphere	`58-AAC (Өргөн Перс) > 58-AAC-c (Төв Перс)`
Төрөлх перс хэлтэй хүмүүсийн нэлээд олон тоотой бүс нутаг (аялгыг тооцон)
Перс хэлний ертөнц: Албан ёсны хэл 1,000,000-аас их ярилцагч 500,000-1,000,000 ярилцагч 100,000-500,000 ярилцагч 25,000-100,000 ярилцагч
IPA авианы тэмдэгт орсон болно. Тохиромжтой үзүүлэх дэмжлэггүйгээр та Юникод тэмдэгтүүдийн оронд асуултын тэмдэг, хайрцаг эсвэл бусад тэмдэгтүүдийг харах магадлалтай.