IX Луи

IX Луи- (1214 оны 4-р сарын 25-нд Пуасси хотод төрж, 1270 оны 8-р сарын 25-нд Тунисын Карфаген хотод нас барсан)- Францын Капетин угсааны хаан байсан бөгөөд 1226 оноос 1270 онд нас барах хүртлээ 43 жил хаан ширээнд суусан. Амьдралынхаа туршид гэгээнтэн гэж тооцогдож байсан түүнийг 1297 онд Католик Сүм бурханчилсан байна. Францын VIII Луи болон Кастилийн Бланка нарын хүү.

Намтар

Капетийн шууд угсааны Францын ес дэх хаан тэрээр "Арслан Луй" гэгддэг VIII Луи хаан болон Кастилийн хатан хаан Бланшийн тав дахь хүүхэд бөгөөд маш хатуу чанд сахил хүртэж бага наснаасаа сүсэг бишрэлтэй байсан.

Эцэг нь эрт нас барсан тул Луи дөнгөж 12 настайдаа хаан ширээнд суужээ.

Гэгээн Луи хаан

Өвөг эцэг II Филипп Огюст 1223 оны 7-р сарын 14-нд нас барахад Луи хүү есөн настай байсан. Тэр үед түүний эцэг VIII Луи "Арслан" хаан болсон боловч гурван жилийн дараа буюу 1226 оны 11-р сарын 8-нд нас барсан байна. 11-р сарын 3-нд буюу нас барахаасаа хэдхэн хоногийн өмнө VIII Луи хаан баронууд, туслахууд болон армийн чухал зүтгэлтнүүдийг өрөөндөө дуудаж, түүнийг нас бармагц хүүд нь хүндэтгэл үзүүлж, итгэл хүлээлгэнэ гэж ам авчээ. Тэд түүнийг аль болох хурдан хаан өргөмжлөөөд өөрийн хамгийн ойрын зөвлөхүүд болох Бартелеми де Ройе, Жан де Несле, Герин нарыг хүүхдүүдээ харж хандаж байхыг даалгажээ.

Луи-гийн эх Кастилийн Бланка нь ухаалаг, эрч хүчтэй хүсэл зоригтой, шашинлаг эмэгтэй байсан бөгөөд хүүдээ асар их нөлөө үзүүлж ирсэн байна. Нөхрөө нас барсны дараа тэрээр захирагч болж, хааны эрх мэдлийг бэхжүүлж чадсан юм. Царайлаг, дэгжин Луи залуу насандаа янз бүрийн баатарлаг зугаа цэнгэлийг сонирхдог байв. 1234 онд тэрээр Провансын гүн Рэймонд Беренгуэр IV-ийн охин Провансын Маргареттай гэрлэжээ.

Хаан засгийн газарт орсон нь засгийн газрын бодлогыг өөрчлөхөд бага ч болов: хааны эрх мэдэл аль хэдийн маш хүчтэй байсан тул Луи вассалуудын дунд эрх мэдлээ хадгалахад хэцүү байсангүй. Английн хаан III Хенри Плантагенет өвөг дээдсийнхээ эд хөрөнгийг (Гаронна дагуух бүс нутгийг) буцааж өгөхийг оролдсон боловч IX Луи хаан Таллибург (1242) -д ялалт байгуулсан юм. Шударга ёсны зарчмуудыг удирдлага болгон тэрээр ялалтаа ашиглаагүй бөгөөд зөвлөхүүдийнхээ нь санал бодлыг сөрж, II Филипп Августын удирдлаган дор Англиас булаан авсан газар нутгийн зарим хэсгийг Хенрид өгчээ.

Луи өөрийн вассалуудын эрхийг хүндэтгэдэг байсан ч тэрээр ижил эрхтэй хүмүүсийн дунд тэргүүнийх байхаа больж бүрэн эрхт эрх мэдэлтэй хаан байв. Шүүхийн шинэчлэлийн төлөө их зүйл хийсэн. Луи хаант улсад дээд шүүх байгуулахыг зөвшөөрдөггүй байсан феодалын тогтолцооны дутагдлыг арилгаж, хаан өөрийн харьяат хүмүүсийн хэрэгт оролцох эрхийг ерөнхий зарчим болгон тогтоожээ. Тэрээр шүүхийн маргаан болон жижиг хувийн дайныг хориглосон. Орон нутгийн шүүхийн шийдвэрт сэтгэл дундуур байгаа хүмүүс хааны шүүхэд давж заалдах эрхтээ болсон. Луи хэрхэн мөргөлийн дараа ордноос гарч, царс модны дор суугаад иргэдийн гомдол сонсдог байсан тухай түүхүүд байдаг.

Луи хааны үед хааны шүүх эрх мэдэл ихээхэн өргөжсөн. Пэр болон хуульчдаас бүрдсэн Парисын парламент шүүхийн төв байгууллага болжээ. Захиргааны бүх салбар Луи хааны хяналтан дор байв. Хуульчид асар их нөлөө үзүүлсэн бөгөөд тэдний үйл ажиллагаа нь хааны эрх мэдлийг өргөжүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан. Луигийн үед түүнийг нас барсны дараа 1272 онд ёс заншил, хууль тогтоомжийн багц зохицуулалтыг эмхэтгэж, "Гэгээн Луигийн суурь тогтолцоо" (франц. Établissements de Saint Louis) хэлбэрээр албан ёсоор гаргасан байна.

Луи хаан Ромын санаархалын эсрэг Францын эрх ашгийг амжилттай хамгаалдаг байсан. Францын лам нар Папын хаан ширээ гэхээсээ илүү Луи хааны болон иргэний эрх ашгийн төлөө зогсож байжээ. 1269 оны 3-р сард Луи Францын сүмийн Ромоос тусгаар тогтнох явдлыг хамгаалсан "Прагматик хориг арга хэмжээ"-ийг тунхаглав, мөнгөний татвар, Ромын шүүхэд төлөх шимтгэлийг устгасан гэх мэт. II Фредерик Штауфен, IV Иннокент хоёрын тэмцлийн үеэр Луи хаан папын үйлдлийг илт буруушааж байсан юм.

IX Луи хаан болон Монголчууд

1245 оноос хойш Христийн шашинтнууд Монголын Их хааныг өөрийн шашиндаа оруулах, эсвэл ядаж түүнийг лалын шашинтнуудын эсрэг Христэд итгэгчидтэй эвсэхийг ятгана гэж найдаж байв. Тиймээс Пап лам IV Иннокент Гүюг хаан руу гурван удаа Элч илгээсэн юм. Доминиканчууд Андре де Лонжумо, Аскелин де Ломбарди, Симон де Сент-Квентин нарыг илгээж, Франциск Жан де Плано Карпини нь Богеми, Польш, Ижил мөрний доод хэсгийг дайран өнгөрч, түүнийг албан тушаалд нь оруулсан байна. Гэгээн IX Луи хаан эдгээр элчүүдийн аялалыг маш их сонирхож ач холбогдол өгдөг байжээ.

1248 онд Францын хааныг Кипрт байхад нь Армен, Перс улсад амьдарч байсан монголын цэргийн жанжин Илжигдэйгийн элчин нар иржээ. Илжигдэй Луи ханыг "Гүюг хаан түүнд ариун газар нутгийг байлдан дагуулж, Иерусалимыг сараценчуудын гараас чөлөөлөхөд нь туслахад бэлэн байна" гэдгийг сануулж, Сараценчүүдийг Египет, Сирийг өөртөө нэгтгэхээс сэргийлэхийн тулд Багдад руу дайрах үеэр түүнийг Египет рүү хүчээ нэгтгэн дайрахыг урьжээ. Дараа нь хаан Их хаанд хоёр номлогч, тэр дундаа Андре де Лонжумо, мөн Христийн шашны үндэс суурийг илтгэсэн "зураг" бүхий маш тансаг час улаан майханыг илгээсэн юм.

Гэсэн хэдий ч Гүюг хаан Элчин сайдыг ирэхээс өмнө нас барсан байв. Улсыг захирч байсан хатан хаан Огул Каймиш саналыг эелдгээр хүлээн аваагүй байна. 1249 онд Луи хаан Сартак христийн шашинд орж, баптисм хүртсэнийг мэдсэн. Дараа нь тэрээр доромжлолоос зайлсхийхийн тулд албан ёсны Элчин сайд бусаар Франциск Гийом де Рубрукийг түүн рүү илгээсэн байна. Сартак нь үнэндээ Христийн шашинтан боловч Францискуудыг Хархорум дахь агуу хаан Мөнх хаан (1251-1259) руу явахыг зөвлөсөн байна. Гэсэн хэдий ч Рубрук 1255 онд Кипр рүү буцаж ирж, аялал амжилтанд хүрээгүй юм.

1259 онд Алтан Ордбн хаан Беркэ Францын хааныг дагаар оруулахыг шаарджээ. Нөгөөтэйгүүр, 1262 оны 4-р сарын 10-нд Хүлэгү ханаас амар амгалан, тусламж хүссэн захидал хүлээн авчээ. Тэрээр өөрийгөө "урвагч Сарацены ард түмнийг устгагч" гэж танилцуулж, эзэнт гүрнийх нь Христэд итгэгчдийн төлөөх нинжин сэтгэлээ нотлон харуулж, эзлэн авсан улс орныхоо шоронгоос эсвэл боолчлолоос бүгдийг нь чөлөөлсөн гэдгээ тунхагласан байна. Усан онгоц дутмаг байсан тул тэрээр Луи хаанаас Египет рүү довтлохын тулд нэг хөлөг онгоц зээлдүүлэхийг хүсч, Иерусалимын хаант улсыг Христэд итгэгчдэд буцааж өгөхөө амласан байдаг.

Гэвч Пап лам бол зөвхөн оюун санааны буюу шашны удирдагч, Христийн шашны ертөнцийн хамгийн хүчирхэг хаан нь үнэн хэрэгтээ Францын хаан гэдгийг ойлгоогүй Хүлэгү энэ захидалдаа Их хааны бүрэн эрхт эрх мэдлийг дэлхий дахинд эзэмшиж байсныг Гэгээн Луи хаанд сануулжээ. Энэ шалтгааны улмаас Францын хаан түүний хүсэлтэд хариу өгөхөөс татгалзаж, Ром руу элчин сайдын яамаа илгээж улмаар Пап лам хэдэн жилийн турш хэлэлцээ хийсээр эцэст нь бүтэлгүйтсэн байна.