Сорхон шар
Сорхон шар (бас Сорган-Шира, Соркан-Ширэ, Сорган-Ширай, Торган Шира, Шорканшира гэх мэтээр бичсэн нь бий) - Чингис хааны хамгийн ойрын хамтран зүтгэгчид болох есөн нөхрийн нэг, сүлдүс овгийн мянгатын ноён, монголын хаанд алба хаахаасаа өмнө тайчуудын удирдагчдын нэг Тодойн Гиртэгийн (Төдөгэн Гиртэ) доорх хөлсний зарц барлаг байсан.
Намтар
засварлахСорхон шар анх "Монголын нууц товчоо"-д Тэмүжин тайчуудын олзноос зугтах үед гардаг. Сорхон шар хажуугаар нь өнгөрч явахдаа голын буланд (усны хариг) нуугдсан залууг олж харсан ч барьж өгөхгүй хэмээн амлаж тайвшруулав. Сорхон шар хэд хэдэн удаа мөрдөгчдөд оргодлыг өөр газраас хайж олохыг ятгасан.
Тайчууд нар тармагц Тэмүжин цаашдын тусламжинд нь найдаж аврагчийнхаа гэрт очив. Сорхон шар илчлэгдэхвий хэмээн айж Тэмүжинг хөөх гэж байсан ч түүний хөвгүүд Чимбай, Чулуун нар залуугийн талд зогссон. Тэд Тэмүжинийг хорьсон байсан дөнгийг салгаж шатаагаад, түүнийг овоолсон хонины ноосонд нууж, охин дүү Хадаандаа оргодлыг харж хандахыг захижээ.
Гурав дахь өдөр тайчууд нар өөрсдийнхнөөс нь хэн нэгэн Тэмүжинийг нууж байгаа гэж үзэн овгийнхноосоо хайж эхлэв; Сорхон шарын ээлж ирсэн. Эрэл хайгуул хийж байсан хүмүүс Тэмүжиний нуугдсан хонины ноосыг ялгаж эхлэхэд Сорхон шар тэднийг эрлээ зогсоохыг хүсэн дахин ятгаж ийм халуунд ноосон дор суух боломжгүй гэж тайлбарлав. Тайчууд нар зарцын үгэнд итгээд явж одсон. Эрлийн ажиллагаа дууссаны дараа Сорхон шар Тэмүжинийг хооллож, түүнд морь, зэвсэг өгөөд гэр рүү нь явуулжээ.
1201 онд Тэмүжин (тэр үед аль хэдийн "Чингис хаан" цолыг авсан байсан) тайчуудын эсрэг хөдлөв. Тулалдааны дараа маргааш өдөр нь тайчуудын цэргүүд дунд нь Сорхон шар гэр бүлтэйгээ байсан олон хүнийг орхин зугтсан. Харваач Зургаадайтай (хожим алдарт цэргийн жанжин Зэв болсон) хамт Сорхон шар Чингис хаанд иржээ. Тайчууд нарыг мөрдөн хөөх үйл ажиллагаа зохион байгуулсан; Рашид ад-Дины хэлснээр Сорхон шарын хүү Чулуун энэ үеэр тайчуудын удирдагч Таргудай Хирилтугийг жадаар нэвт хатгаж алжээ.
Монголын эзэнт гүрэн байгуулагдсаныг зарлан тунхагласан 1206 оны бүх Монголын хуралдай дээр Чингис хаанаас мянгатын ноёны албан тушаал олгосон ерэн таван хүний тоонд Сорхон шар орсон. Хожим нь Сорхон шар болон түүний хөвгүүдэд өөрсдийнх нь гавьяаны төлөөх талархал болгон дайн тулаан юм уу ан гөрөөнөөс олсон бүх олзоо өөрсдөө хэрэглэх зөвшөөрөл өгсөн байна.
Сорхон шарын хөвгүүд Чимбай, Чулуун нар Чингис хааны хувийн харуул болох хишигтэн цэргийн захирагчид байв. Чулууны үр удам Чобаныхны угсаа залгамжлалыг үндэслэж, төлөөлөгчид нь Хүлэгүгийн улсад өндөр албан тушаал хашиж, улмаар Ираны Азербайжаны нутаг дэвсгэр дээр өөрсдийн улсыг байгуулжээ.
Дүрслэл
засварлахУран зохиол
засварлах- "Хар чоно" ("Der Schwarze Wolf") - немецийн зохиолч Курт Давидын роман (1966);
- "Догшин жаран" ("Жестокий век") - зөвлөлтийн зохиолч И.К.Калашниковын роман (1978);
- "Тал нутгийн чоно" ("Wolf of the Plains") - английн зохиолч Конн Иггульденийн роман (2007).