Орхоны хөндийн соёлын дурсгал
Энэ өгүүллийг Орхоны хөндий өгүүлэлтэй нэгтгэх хэрэгтэй байна (Хэлэлц) |
Орхоны хөндийн соёлын дурсгал нь Улаанбаатар хотоос 360 орчим километр алслагдсан, Монгол Улсын төв хэсгээр урсах Орхон голын эрэг дагуу сунан байршсан байдаг. ЮНЕСКО 2004 онд 28-р чуулганаараа энэхүү газрыг Дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэн авсан. Орхон голын хөндий нь Төв Азийн хоёр мянга гаруй жилийн турш нүүдэлчдийн соёл иргэншил хэрхэн хувьсан өөрчлөгдөж байсныг илтгэх хосгүй нандин дурсгалуудыг агуулдаг байна.
| Орхоны хөндий | ||
|---|---|---|
 | ||
| Нутгийн байрлал | Хархорин, Монгол Улс | |
| Ус зүй | Орхон гол | |
| Газар зүйн байрлал | 47° 33′ 24″ У, 102° 49′ 53″ З | |
| ||
| Өндөр | 1500 - 2600 м | |
| Талбай | 121.967 км² | |
| Онцлог | Ази дахь дэлхийн өв | |
| Орхоны хөндийн соёлын дурсгал* | |
|---|---|
| ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өв | |
| Орхон гол | |
| Улс | Монгол |
| Төрөл | Соёлын |
| Шалгуур | ii, iii, iv |
| Дугаар | 1081 |
| Бүс** | Ази дахь дэлхийн өв |
| Бүртгэсэн түүх | |
| Бүртгэсэн | 2004 (28-р чуулган) |
| * Нэр нь Дэлхийн өвийн жагсаалтад бүртгэгдсэний дагуу. ** Бүс нь ЮНЕСКО-гийн тогтоосны дагуу. | |
Дэлхийн өвийн II, III, IV шалгууруудыг хангасан тул 1081 дэх байршлаар бүртгэн, Ази-Номхон далайн бүс нутгийн өвд оруулсан байна.
Олон зууны турш Орхон мөрний хөндий нь тал нутгийн нүүдэлчдийн хүчирхэг эзэнт улсуудын төв болсоор иржээ. Үүний хамгийн эртний нотолгоо нь 8-р зууны үед тогтнож байсан Хөх Түрэгийн эзэнт гүрний Билгэ хаанд зориулсан Руни бичээс бүхий чулуун хөшөө юм. Уг хөшөөнөөс хойш 25 км зайд нүүдэлчдийн нийслэл Орд балгасын туурь байдаг. Түрэгийн улсуудын үед Орхон голын хөндийд орших Этүгэн уул сүсэг бишрэл, улс төрийн төв болж байсан ажээ. Киданчуудын ноёрхлын үед тэдний сүр хүчийг илтгэсэн 3 хэлээр бичигдсэн олон тооний чулуун хөшөөнүүд бий болжээ.
Орхон мөрний хөндийд орших зарим дурсгалууд
засварлах- 8-р зууны эхэн үед Хөх Түрэгийн Билгэ хаан, Куль Тегин нарт зориулан босгосон Орхоны бичээс бүхий хөшөөнүүд. Эдгээрийг Оросын археологичид 1889-1893 оны малталтаараа нээсэн байна.
- Хар балгасын туурь. 8-р зууны үеийн Уйгурын эзэнт улсын нийслэл хот нь ордон, сүм, дуган, дэлгүүр гэх мэт маш олон тооны сүрлэг байгууламжуудтай 50 хавтгай дөрвөлжин км нутаг дэвсгэрийг хамран оршиж байжээ.
- Монголын Эзэнт Гүрний нийслэл Хархорум хотын туурь уг хөндийд оршдог.
- Эрдэнэ зуу хийд. Монгол оронд Түвдийн Бурхны шашин дэлгэрсний бэлэгдэл, анхны буддын сүм. Уг сүмийн зарим хэсгийг коммунист дэглэмийн үед 1930-1940 оны орчимд устгасан байна.
- Төвхөн хийд. Даянч ламын агуй болох Төвхөн нь өвөрмөц, хосгүй сүм юм. Далайн түвшнээс дээш 2600 метр өргөгдсөн уулын дээр орших уг хийдийг коммунист дэглэмийн үед нураасан байна.
- Өгэдэй хааны амьдарч асан 13-14-р зууны үеийн Монгол хааны ордны туурь
