Цагадайн хэл
Цагадайн хэл нь (өөрийн нэршил нь جغتای Jağatāy [Жагатāй] эсвэл Turkī [Түркий]) зүүн түрэгийн хэл байсан бөгөөд өнөөдөр төв азид узбек болон уйгур хэл болон цаашаа хэрэглэгдэж яваа хэл юм. Энэхүү хэл нь 15-р зууны эхнээс 20-р зууны[1] эхэн хүртэл төв азийн исламчуудын орчуулга- болон уран зохиолд[2] томоохон байр суурийг эзэлж байснаас гадна евразийн нэлээд хэсэгт өргөн тарxсан[3] хэл байжээ. Цагадайн хэл гэдэгт Цагадайн Улсын хэл гэж ойлгож болох[4] ба 15-р зууны дунд үеэс ойролцоогоор 1600 он хүртэл Төмөрийн улс болон түүний дараа оршин тогтнож байсан улсуудад хэрэглэж иржээ.[5]
Хэлний гарал үүсэл
засварлахЦагадайн хэл (چغتای تىلى [t͡ʃaɣataj tili] Чағатай тили) гэдэг нь Чингис хааны хоёрдугаар хүү Цагадайн нэрнээс гаралтай[2] юм. Монголчууд 13-р зууны эхээр дундад азийг эзлэн Алтайн нуруунаас Арал тэнгис хүртэлх газар нутаг нь Цагаадайн улсыг үүсгэн байгуулаад, байгуулсан улсдаа Цагадай хаан шинээр бичгийн хэлийг бий болгон хөгжүүлжээ.
Ном зохиол
засварлах- András J. E. Bodrogligeti: A Grammar of Chagatay. – München : Lincom Europa, 2001 (Languages of the world : Materials ; 155). – ISBN 3-89586-563-X.
- Hendrik Boeschoten, Marc Vandamme: Chaghatay, in: The Turkic languages. Ed. by Lars Johanson et al. – London [u. a.] : Routledge, 1998. – (Routledge language family descriptions) – S. 166–178. - ISBN 0-415-08200-5.
- Carl Brockelmann: Osttürkische Grammatik der islamischen Literatursprachen Mittelasiens. - Leiden : Brill, 1954.
- Abel Pavet de Courteille: El-Lugat ül-Neva'iye. Dictionnaire Turk-Oriental. Paris : Imprimerie Impériale, 1870. pdf-Version
- Gerhard Doerfer: Chaghatay Language and Literature, in: Encyclopaedia Iranica. Ed. by Ehsan Yarshater. - Vol. 5 : Carpets - Coffee. - Costa Mesa, Calif. : Mazda, 1992. - S. 339–343. - ISBN 0-939214-79-2.
- János Eckmann: Chagatay manual. - Richmond : Curzon Press, 1966 (Indiana University Uralic and Altaic series ; 60). - Reprint. Richmond : Curzon Press, 1997. - ISBN 0-7007-0380-2.
- János Eckmann: Das Tschagataische, in: Philologiae Turcicae Fundamenta : Bd. I. Ed. Jean Deny et al. - Wiesbaden 1959. - S. 138–160.
- János Eckmann: Zur Charakteristik der islamischen mittelasiatisch-türkischen Literatursprache, in: Studia altaica : Festschrift für Nikolaus Poppe zum 60. Geburtstag am 8. August 1957. - Wiesbaden : Harrassowitz, 1957. - (Ural-altaische Bibliothek ; 5) - S. 51–59.
- The encyclopaedia of Islam = Encyclopédie de l'Islam. Prepared by a number of leading orientalists. - New ed. - Vol. 10 : T - U. Ed. by P. J. Bearman et al. - Leiden : Brill, 2000. - s.v. Turks, S. 686–736. - ISBN 90-04-11211-1.
- Aftandil Erkinov: Persian-Chaghatay Bilingualism in the Intellectual Circles of Central Asia during the 15th-18th Centuries (the case of poetical anthologies, bayāz). In: International Journal of Central Asian Studies, Vol.12, 2008, S. 57-82. pdf-Version
- Martin Hartmann: Čaghataisches, Die Grammatik ussi lisāni turkī des Mehemed Sadiq, in: Materialien zu einer Geschichte der Sprachen und Litteraturen des Vorderen Orients, Heft 2, Heidelberg, 1902. pdf-Version
- Metzler Lexikon Sprache. Hrsg. von Helmut Glück. 3., neubearb. Aufl. Stuttgart [u.a.]: Metzler, 2005. ISBN 3-476-02056-8.
- https://vtvestnik.kz/languages.html[permanent dead link]
Эшлэл
засварлах- ↑ Metzler Lexikon Sprache, ibid.; The encyclopaedia of Islam. New ed. Vol. 10, 2000, s.v. Turks, S. 686–736: S. 708–710.
- ↑ 2.0 2.1 Metzler Lexikon Sprache. 3., neubearb. Aufl., 2005, S. 697.
- ↑ The encyclopaedia of Islam. New ed. Vol. 10, 2000, s.v. Turks, ibid.; Hendrik Boeschoten, Marc Vandamme: Chaghatay, in: The Turkic languages, London, 1998, S. 166–178: S. 166–169.
- ↑ Boeschoten / Vandamme: Chaghatay, S. 166.
- ↑ Boeschoten / Vandamme: Chaghatay, ibid.; The encyclopaedia of Islam. New ed. Vol. 10, 2000, s.v. Turks, S. 708.