Википедиа

Цагадайн хэл

Цагадайн хэл нь (өөрийн нэршил нь جغتای Jağatāy эсвэл چەغەتاي Turkī) зүүн түрэгийн хэл байсан бөгөөд өнөөдөр төв азид узбек болон уйгур хэл болон цаашаа хэрэглэгдэж яваа хэл юм. Энэхүү хэл нь 15-р зууны эхнээс 20-р зууны[1] эхэн хүртэл төв азийн исламчуудын орчуулга- болон уран зохиолд[2] томоохон байр суурийг эзэлж байснаас гадна евразийн нэлээд хэсэгт өргөн тарxсан[3] хэл байжээ. Цагадайн хэл гэдэгт Цагадайн Улсын хэл гэж ойлгож болох[4] ба 15-р зууны дунд үеэс ойролцоогоор 1600 он хүртэл Төмөрийн улс болон түүний дараа оршин тогтнож байсан улсуудад хэрэглэж иржээ.[5]

Хэлний гарал үүсэл засварлах

Цагадайн хэл (چغتای Tschaghatāy) гэдэг нь Чингис хааны хоёрдугаар хүү Цагадайн нэрнээс гаралтай[2] юм. Монголчууд 13-р зууны эхээр дундад азийг эзлэн Алтайн нуруунаас Арал тэнгис хүртэлх газар нутаг нь Цагаадайн улсыг үүсгэн байгуулаад, байгуулсан улсдаа Цагадай хаан шинээр бичгийн хэлийг бий болгон хөгжүүлжээ.

Ном зохиол засварлах

  • András J. E. Bodrogligeti: A Grammar of Chagatay. – München : Lincom Europa, 2001 (Languages of the world : Materials ; 155). – ISBN 3-89586-563-X.
  • Hendrik Boeschoten, Marc Vandamme: Chaghatay, in: The Turkic languages. Ed. by Lars Johanson et al. – London [u. a.] : Routledge, 1998. – (Routledge language family descriptions) – S. 166–178. - ISBN 0-415-08200-5.
  • Carl Brockelmann: Osttürkische Grammatik der islamischen Literatursprachen Mittelasiens. - Leiden : Brill, 1954.
  • Abel Pavet de Courteille: El-Lugat ül-Neva'iye. Dictionnaire Turk-Oriental. Paris : Imprimerie Impériale, 1870. pdf-Version
  • Gerhard Doerfer: Chaghatay Language and Literature, in: Encyclopaedia Iranica. Ed. by Ehsan Yarshater. - Vol. 5 : Carpets - Coffee. - Costa Mesa, Calif. : Mazda, 1992. - S. 339–343. - ISBN 0-939214-79-2.
  • János Eckmann: Chagatay manual. - Richmond : Curzon Press, 1966 (Indiana University Uralic and Altaic series ; 60). - Reprint. Richmond : Curzon Press, 1997. - ISBN 0-7007-0380-2.
  • János Eckmann: Das Tschagataische, in: Philologiae Turcicae Fundamenta : Bd. I. Ed. Jean Deny et al. - Wiesbaden 1959. - S. 138–160.
  • János Eckmann: Zur Charakteristik der islamischen mittelasiatisch-türkischen Literatursprache, in: Studia altaica : Festschrift für Nikolaus Poppe zum 60. Geburtstag am 8. August 1957. - Wiesbaden : Harrassowitz, 1957. - (Ural-altaische Bibliothek ; 5) - S. 51–59.
  • The encyclopaedia of Islam = Encyclopédie de l'Islam. Prepared by a number of leading orientalists. - New ed. - Vol. 10 : T - U. Ed. by P. J. Bearman et al. - Leiden : Brill, 2000. - s.v. Turks, S. 686–736. - ISBN 90-04-11211-1.
  • Aftandil Erkinov: Persian-Chaghatay Bilingualism in the Intellectual Circles of Central Asia during the 15th-18th Centuries (the case of poetical anthologies, bayāz). In: International Journal of Central Asian Studies, Vol.12, 2008, S. 57-82. pdf-Version
  • Martin Hartmann: Čaghataisches, Die Grammatik ussi lisāni turkī des Mehemed Sadiq, in: Materialien zu einer Geschichte der Sprachen und Litteraturen des Vorderen Orients, Heft 2, Heidelberg, 1902. pdf-Version
  • Metzler Lexikon Sprache. Hrsg. von Helmut Glück. 3., neubearb. Aufl. Stuttgart [u.a.]: Metzler, 2005. ISBN 3-476-02056-8.
  • https://vtvestnik.kz/languages.html[permanent dead link]

Эшлэл засварлах

  1. ↑ Metzler Lexikon Sprache, ibid.; The encyclopaedia of Islam. New ed. Vol. 10, 2000, s.v. Turks, S. 686–736: S. 708–710.
  2. ↑ 2.0 2.1 Metzler Lexikon Sprache. 3., neubearb. Aufl., 2005, S. 697.
  3. ↑ The encyclopaedia of Islam. New ed. Vol. 10, 2000, s.v. Turks, ibid.; Hendrik Boeschoten, Marc Vandamme: Chaghatay, in: The Turkic languages, London, 1998, S. 166–178: S. 166–169.
  4. ↑ Boeschoten / Vandamme: Chaghatay, S. 166.
  5. ↑ Boeschoten / Vandamme: Chaghatay, ibid.; The encyclopaedia of Islam. New ed. Vol. 10, 2000, s.v. Turks, S. 708.
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Цагадайн_хэл&oldid=744594"-с авсан