Мазаалай

Мазаалай
	;
Ховордолтын зэрэглэл
	; Нэн ховор (ОУБХХ)
Биологийн ангилал
Аймаг:	Амьтан;
Хүрээ:	Хөвчтөн;
Дэд хүрээ:	Сээр нуруутан;
Анги:	Хөхтөн;
Баг:	Мах идэштэн;
Овог:	Баавгайнхан;
Төрөл:	Ursus;
Зүйл:	Хүрэн баавгай;
Дэд зүйл:	Мазаалай;
Латин нэр
	Ursus arctos gobiensis; Соколов ба Орлов, 1992

Мазаалай (латин. Ursus arctos gobiensis, англи. Gobi bear ) Монголын говь цөлөөр тархсан хүрэн баавгайн дэд зүйл. Монголын улаан номд орсон. Ерөнхий төрх ойн хүрэн баавгайтай адил боловч биеэр бага. Цагаан богд уулын шармаахайн биеийн урт 169 см, сэрвээний өндөр 92 см, жин 90 кг байжээ. Мазаалайн биеийн дундаж жин 90-100 килограмм, биеийн урт нь 150 сантиметр орчим, өндөр нь 80-92 сантиметр. Зуны зүс жигд хүрэн бор, өвөл, хавар хүрэвтэр, бор саарал. Хүзүү, хөл их биеэсээ бараавтар. Хэнхдэг, хүзүүний угт цагаан цайвар толботой. Хөнгөн шалмаг хөдөлгөөнтэй. Нас бие гүйцсэн эр мазаалайг шармаахай, эмийг нь эвш гэдэг аж. Эвш нь жил өнжин төллөж гол төлөв ихэр алманцаг төрүүлнэ. Өвлийн 11 дүгээр сараас дараа оны 3 сар хүртэл агуй, хонгил, хулсан ширэнгэ, сухайн төгөл доогуур нүх хэвтэр засаж ичнэ.

Нутагшилт ба тоо толгой

Олон жилийн судалгааны дүнд гол нутагшил нь Алтайн өврийн Аж Богд, Тост, Нэмэх дуул, Ээж хайрхан, Захуй, Зармангийн Баян бүрд, Эдрэнгийн нуруу ба, Цагаан богд гэж тогтоожээ. Улаан ном дахь мазаалайн тоог харвал 1960-аад онд 15-20 толгой, 1970-д онд 20 гаруй, 1980-д оны эхээр 25-30, сүүлчээр 50-60, 1990 оны эхээр 30 гаруй толгой байсан байна. Харин одоо 2024 оны байдлаар ердөө 51 толгой үлдсэн байна. Мазаалайн дундаж наслалт 25-30 жил байдаг байна.

Хоол, тэжээл

Говийн хармагийн жимс, бажууны үндэс, навч, хулс, зээргэнэ, сухайн навчис зэрэг ургамлаар хооллодог ажээ. Мөн говь цөлийн шавьж хорхой, гүрвэл зэрэг жижиг амьтаны сэг зэргийг түүж иддэг.

Хармагийн жимс нь намар исэн архи шиг болдог ба түүнийг идсэн мазаалай ууртай догшин болдог. Мазаалай баавгайн хүнс тэжээл ховордож одоо цөөн тооны мазаалaй баавгай дэлхий дээр үлдсэн байна.

Ховордож буй зарим шалтгаан

Мазаалайг 1953 онд агнахыг хориглосон боловч түүнээс хойш төдийлөн их өсөөгүй нь олон арван шалтгаантай. Мазаалай нь хармаг, зээргэнэ ховор гарсан жил, эсвэл ган болж ус ховордсон үед тэд турж үхдэгээс гадна орчин цагт, асар хүчтэй, өндөр хурдтай авто машин, нисдэг тэргээр санаатай санамсаргүй хөнөөх нь цөөнгүй тохиолдож байна. Мөн тэдний амьдралын орчин тойрны хулс, бутан шугуйг хадах түймэрдэх, хүн мал эзлэх зэрэг ажиллагаа нь мазаалайг үргээн дайжуулдаг бололтой. Мазаалай орооныхоо үед эрүүд нь зодолддог ба дийлсэн мазаалай заавал өрсөлдөгчөө алдаг байна.

Монгол Улсын Улаан ном, 1997 он