Хар-Ус нуур
Хар-Ус нуур нь баруун Монголын Их нууруудын хотгор дахь цэнгэг уст нуур. Тус нуур нь Монголд мянгаас дээш хавтгай километр талбайтай дөрвөн нуурын нэг юм. Эргэн тойрондоо Монгол Алтайн нуруугаар хүрээлэгдэнэ. Хар-Ус нуур нь ионы бүрэлдэхүүнээр гидрокарбонатын ус бүхий нуурын ангилалд багтдаг.
| Хар-Ус нуур | |
|---|---|
| |
| Хар-Ус нуур хөлдсөн байдал, баруун хэсэгт Хар нуурын хэсэг харагдаж байна (НАСА-гийн зураг, 2002 оны 12 сарын 13) | |
| Байршил | Ховд, Монгол улс |
| Солбицол | 48°02′N 92°17′E / 48.033°N 92.283°EСолбицол: 48°02′N 92°17′E / 48.033°N 92.283°E |
| Онцлог | Цэнгэг |
| Нуурт цутгах | Ховд гол, Буянт гол |
| Нуураас гарах | Чоно Харайх гол (Хар нуур руу урсана) |
| Ус цуглуулах талбай | 74,500 км² |
| Ай савд багтдаг орон |  Монгол Улс
|
| Урт | 72.2 км |
| Өргөн | 36.5 км |
| Талбай | 1,486 км² |
| Дундаж гүн | 2.1 м |
| Хамгийн гүн цэг | 4.5 м |
| Усны хэмжээ | 3.12 км³[1] |
| Усны хадгалагдах хугацаа | 1.1 жил[1] |
| Хөвөөний түвшин | 1,156.7 м |
| Хөлдөх хугацаа | 11 сар - 4 сар |
| Нуурын арал | Агваш арал |
| Эргийн суурин | Дөргөн сумын төв |
  Хар-Ус нуур | |
Хар-Ус нуурын сав газрын гол мөрний усыг хүн ам, үйлдвэрийн усан хангамж, хөдөө аж ахуй, газар тариалан, хүнсний ногооны усалгаанд хэрэглэснээс үүдэн нуурын усны балансын орлогын хэсэг жилд дунджаар 0.12 км³-р багассанаар нуурын усны тэнцвэрийн түвшин 9 см-р доошилж байгаа гэсэн дүгнэлтийг дээрх судлаачид тооцож гаргажээ.[2]
Тус нуурын ус цуглуулах талбайн дал орчим хувьд нь Ховд голын сав газарт хамаарна. Монгол Алтай нуруунаас эх авч урсах Ховд, Буянт гол жилд 2.2 км³ орчим ус нийлүүлэх бөгөөд илүүдэл усаа ууршуулахын хамт 40 км урт 50-75 км өргөн Чоно-Харайх голоор Хар-Ус нуурт өгдөг.
Газарзүйн онцлогЗасварлах
Хар-Ус нуурын хотгор нь тектоник гарал үүсэлтэй ч ширгэж татарсанаас болж эрэг нь налуу талархаг болж эргийн зурваст зэгс шигүү ургаж намагжсан байна. Хар-Ус нуурт том жижиг 10 гаруй арал байгаагаас хамгийн том нь 274 км² талбайтай 30 орчим км урт, усны мандлаас 272 м өндөр Агваш хэмээх арал бөгөөд тэрээр Хар-Ус нуурыг хойт урд гэсэн тэнцүү биш хоёр хэсэгт хуваана.[3]. Энэ хоёр хэсгийг 1.2-2.0 метр гүн, 50-100 метр өргөн, 20 гаруй километр урт Лүн, Юм нэртэй хоёр хоолой холбоно.[2]
Хойт далай нуур 400 км² талбайтай боловч нилдээ зэгсээр хучигдаж нуур гэхээргүй, хамгийн их гүн нь 1.8 метрээс хэтрэхгүй болсон. Бусад арлууд нь тэгш нам гадарга бөгөөд бүхэлдээ намагшиж зэгс зэргийн цоргот ургамал шигүү ургажээ.
Хар-Ус нуур нь говь хээрийн бүсэд орших ч газар зүйн тодорхой нөхцлийн улмаас цэнгэг устай байдаг. Энэ нуур ус хуралдуулах сав газраас урсаж ирэх гадаргын урсацаас нилээд зузаан элс хайраар тусгаарлагдаж оршихын сацуу сэвсгэр хурдсанд шүүгдэж нэвчих замаар гадагш урсгалтай байдгаас шалтгаалан цэнгэг устай болжээ гэсэн дүгнэлтийг судлаач Ж.Цэрэнсодном нар 1971 онд хийжээ.[2]
| Гадарга дахь оролт | Гадарга дахь гаралт | Гүний усны оролт- гаралт | ||
|---|---|---|---|---|
| Хур тунадас | Оролт | Ууршилт | Гаралт | |
| 56.4 | 1,979.2 | 942.7 | 675.3 | -417.6 |
ЭшлэлЗасварлах
- ↑ 1.0 1.1 1.2 "Mонгол орны гадаргын ус", Гомбын Даваа, Дамбаравжаагийн Оюунбаатар, Мичиаки Сүгита
- ↑ 2.0 2.1 2.2 "ХАР-УС НУУР". altai-eco.mn. 2011-11-26. Retrieved 2012-05-14.
- ↑ Medeelel.mn
Гадны холбоосЗасварлах
Топографийн зургуудЗасварлах
- M-46-XXXIII Масштаб 1: 200 000. 1972 он
- M-46-XXXII Масштаб 1: 200 000. 1972 он
- 46-L-II Масштаб 1: 200 000. 1971 он
- 46-L-III Масштаб 1: 200 000. 1971 он
