Болливүүд

Болливүүд (хинди. बॉलीवुड, англи. Bollywood) — Энэтхэгийн Мумбай хот (хуучин. Бомбей хот) дахь кино аж үйлдвэр, америкийн Калифорни муж дахь Холливүүд (Hollywood) -тай адилтгаж нэрэлсэн байна. Болливүүд мөн албан ёсоор хинди хэлний кино урлаг гэж нэрэлдэг байна. Гэвч Мумбайд хинди хэлнээс гадна урду, панжаби болон англи хэлээр кино бүтээдэг байна.

Энэтхэгт хийсэн бүх киног Болливүүдынх гэж андуурдаг. Гэсэн хэдий ч энэ нь хэд хэдэн хэлээр кино үйлдвэрлэдэг бусад үйлдвэрлэлийн төвүүдийг багтаасан Энэтхэгийн томоохон кино үйлдвэрлэлийн зөвхөн нэг хэсэг юм. Энэтхэгт жил бүр 1000 гаруй кино үйлдвэрлэж буйгаас 200-300 нь Болливудад бүтээдэг ажээ. Тухайлбал, 2009 онд Энэтхэг улсад хийсэн нийт 1091 киноны 235 нь Болливүүдын кино эзэлж байв.

Тус улсын өмнөд хэсэгт жилдээ гардаг киноныхоо тоогоор Болливүүдтай байнга өрсөлддөг Толливүүд (Телугу кино) болон Колливүүд (Тамил кино) гэсэн хоёр томоохон кино үйлдвэр байрладаг. Үүнтэй адил зүйрлэлээр Молливүүд (Малайлам хэл дээрх кинонууд), Сандалвүүд (Каннада хэл дээрх кинонууд), Олливүүд (Ориа хэл дээрх кинонууд) болон бусад хэд хэдэн киног нэрлэдэг ажээ.

Хинди кинонууд жил бүр нэг тэрбум гаруй долларын орлого олдог нь бүс нутгийн хэл дээрх кинонуудыг хол давж гардаг. Түүгээр ч зогсохгүй жил бүр хамгийн амжилттай киноны түгээлтийн орлого нэмэгдсээр байна.

Нэршил

Түүхч Насрин Рехманы хэлснээр "Болливүүд" гэдэг үг 20-р зууны сүүлчээр гарч ирсэн байна. Хэдийгээр энэ нэр томъёо 1970-аад оны сүүлчээр үүссэн боловч 1990-ээд оны сүүлчээр Энэтхэгийн кинонууд Умард Америк, Их Британи, Баруун Европ, Зөвлөлт Холбоот улсад гарч эхэлсэн бөгөөд 2001 онд Оксфордын англи хэлний толь бичигт орж англи хэлний үгийн санд албан ёсоор нэвтэрсэн байна. Монголд энэтхэг кино 1980-аад оноос ЗХУ-аар дамжин гарч эхэлсэн байна.

Түүх

Энэтхэгийн кино урлагийн түүх 1899 онд Save-Dada гэгддэг гэрэл зурагчин Х.С.Бхатвадекарын бүтээсэн богино хэмжээний баримтат киногоор эхэлсэн. Энэтхэгийн анхны бүрэн хэмжээний киног 1913 онд Дадасахеб Фалкегийн найруулсан "Ража Харисчандра" кино юм. Хэдийгээр кино дуугүй, англи, хинди хэл дээр хадмал орчуулгатай байсан ч бүх жүжигчид болон ажилчид нь марати үндэстнүүд байсан тул ихэвчлэн марати кино театр гэж ангилдаг байсан. 1910-аад оны эцэс гэхэд Энэтхэгт 25 орчим уран сайхны кино гарч, жил бүр үйлдвэрлэсэн киноны тоо нэмэгдсээр байв. 1930 он гэхэд тус улсад жилд 200 хүртэлх кино үйлдвэрлэдэг байсан.

1940-өөд оны сүүлээс 1960-аад он хүртэлх үеийг Энэтхэгийн кино урлагийн "Алтан үе" гэж үздэг. Энэ үеийн хамгийн алдартай найруулагчид Мехбуб Хан, Бимал Рой, К.Асиф, Камал Амрохи, Вижай Бхатт нар байжээ. Амжилттай байсан жүжигчид:- Раж Капур, Дилип Кумар, Дэв Ананд, Гуру Датт нар багтсан бол Наргис, Вижаянтимала, Миена Кумари, Нутан, Мадхубала, Вахида Рехман, Мала Синха нар юм.

1970-аад оны Болливудын кино үйлдвэрлэлийн хамгийн алдартай хэлбэр бол тулаан, инээдмийн, романтик, эмгэнэлт гэсэн холимог масала хэмээх төрөл байв. Гарсан киноны тоо тогтмол өсч, 1971 оноос хойш Энэтхэгийн кино урлаг дэлхийн уран сайхны кино үйлдвэрлэлээрээ тэргүүлж байсан бөгөөд тухайн жил гарсан нийт 431 киноны 115 нь хинди хэл дээр гарсан байна.

1972 онд Камал Амрохагийн "The Courtesan" киноны нээлт болсон бөгөөд киноны бүтээн байгуулалт нь бараг 15 жил үргэлжилсэн бөгөөд кино урлагийн түүхэн дэх хамгийн урт хугацаанд бүтсэн киноны нэгд тооцогддог. Дараа жил нь дэлгэцнээ гарсан Раж Капурын "Бобби" кино нь нийгмийн янз бүрийн давхаргын өсвөр үеийнхний хайр дурлалын тухай өгүүлсэн нь арилжааны асар их амжилтанд хүрч, Димпл Кападиа, Риши Капур нарт нэр алдар авчирсан юм. Киноны амжилт нь найруулагчийг 1970 онд кино шүүмжлэгчдээс өндөр үнэлгээ авсан "Миний нэр алиалагч" драмын кинонд бүтэлгүйтсэний дараа хөл дээрээ босох боломжийг олгосон юм.

2000-аад оны үед Болливүүдэд бүтээгдсэн киноны чанар чансаа тогтвортой өссөн. Олон кино Азийн төдийгүй дэлхийн зах зээлд алдартай болсон. Ашутош Говарикерийн 2001 онд бүтээсэн "Лагаан: Нэгэн цагт Энэтхэгт" хэмээх спорт драм нь "Гадаад хэл дээрх шилдэг кино Оскар"-д шалгарсан Энэтхэгийн гурав дахь кино болжээ. Санжай Лила Бхансалигийн Дэвдас (2002), Ракейш Омпракаш Мехрагийн "The Color Saffron" (2006) нар BAFTA шагналд нэр дэвшсэн. "Go India" киноны зохиолын хуулбарыг Шимита Аминаг Кино урлаг, шинжлэх ухааны академийн архивт байршуулжээ. Ражкумар Хиранигийн "3 тэнэг" (2009) кино нь 3 тэрбум гаруй Энэтхэг рупигийн орлого олсон анхны Энэтхэг кино болсон бөгөөд үүний 160 саяыг Хятад үзүүлсэнээс авсан уг кино урьд өмнө хэзээ ч байгаагүй алдартай болсон юм.

2010 онд Каран Жохарын "Миний нэр Хан" кино 9-р сарын 11-ний үйл явдлын дараа АНУ-ын лалын шашинтнуудын байдал зэрэг нийгэм, үндэстний эмзэг асуудлуудыг хөндсөн. Энэхүү киноны Европын нээлт Берлиний олон улсын кино наадамд болсон бөгөөд Энэтхэгт уг кино 20 гаруй шагнал хүртжээ.

Энэтхэг киноны онцлог

Энэтхэгийн кино урлаг байнга хөгжиж ирсэн байдаг. Уран сайхны өндөр чанартай кино, хүчтэй эмгэнэл байнга гардаг бөгөөд бүх түвшинд маш их бүтээлчээр хандсан байдаг. Гэсэн хэдий ч ихэнх кинонууд нэг загвараар хийсэн байдаг байна. Хэвшмэл зохиол, бага хөлсөөр ажилладаг жүжигчид. Болливүүдын кино хөгжимд ихээхэн анхаарал хандуулдаг. Ихэнхдээ киноны амжилт нь хөгжим, дууны чанараас хамаардаг байна. Олон нийтийн сонирхлыг татахын тулд киноны нээлтийн өмнө киноны дууг ихэд сурталчилдаг юм.

Үзэгчдийн нэлээд хэсэг нь тус улсын хүн амын ядуу давхаргын төлөөлөл байдаг тул кино хийхдээ энэ хүчин зүйлийг харгалзан үздэг. Зохиолын гол дүрийг шударга бус байдал, бузар мууг эсэргүүцэж чаддаг энгийн хүн болж тоголдог. Үзэгчдэд өдөр тутмын асуудлаа бага боловч хэдэн цагийн турш мартахад тусалдаг элбэг дэлбэг өнгө, гоёмсог хувцас, хөгжим нь гоо сайхны салбарт нөлөөлдөг.