Афанасьевийн соёл
Афанасьевийн соёл нь одоогийн Монгол улсын нутагт Хүрэл зэвсэгийн үед зэрэгцэн оршиж байсан соёл юм. Үүнийг Зэс чулууны үеийн археологийн соёл гэдэг.
Нээлт, тархалт засварлах
Анх олдсон газар болох ОХУ-ын нутаг Енисей мөрний дунд урсгалд байх Афанасьево уулын нэрээр энэхүү археологийн соёлыг нэрлэжээ. Орос Алтай, Минусын хотгорт өргөн тархсан бол Тува ба Монгол улсын нутагт харьцангуй цөөн илэрч судлагдаад байна. Одоогийн байдлаар Афанасьевийн соёлын тархалтын хүрээнд 600 орчим булш малтагдаад байна. Үүний зэрэгцээ Орос Алтайд Афанасьевийн соёлд хамаарах хэд хэдэн суурин нээгдэж 3000 м2 талбайг нээж судалсан ажээ. Манай улсад Архангай, Баянхонгор, Баян-Өлгий аймгийн нутагт булш оршуулга ба Чулуут гол, Цагаан Салаа-Бага Ойгор зэрэг хадны зургийн дурсгалуудыг нээж судалсан болно.
Онцлог тал засварлах
Афанасьевийн соёл нь Төв Азийн хүрлийн үед гүнзгий ул мөрөө үлдээсэн гялалзсан соёл юм. Чухамдаа афанасьевчууд анх удаа энэ бүс нутагт үйлдвэрлэх аж ахуй, тухайлбал, мал аж ахуй ба төмөрлөг боловсруулалтыг авч ирсэн гэж үздэг. Тэд өндөр хөгжилтэй аж ахуйн зэрэгцээ өвөрмөц нийгмийн байгуулал ба ертөнцийг үзэх үзлийн системтэй байсан нь бүх талаар харагдаж байдаг. Одоогоор Монголд илрээд байгаа хамгийн анхны бие даасан оршуулгын байгууламжууд Афанасьевийн соёлд хамаардаг. Тэдний нас барагчиддаа зориулж тусгай хашлага чулуу ба чулуун дараас бүхий булш үйлдэж байсан нь ертөнцийг үзэх үзэл ба шашин шүтлэгтэй нь холбогдох бөгөөд бие даасан зан үйлийн орон зай болдог байжээ. Афанасьевчуудын энэхүү оршуулгын зан үйлийн уламжлал хожмын үеүдэд их бага хэмжээгээр өвлөгдөж, цаашдын соёлын хөгжих үндэс суурь болсон байдаг.[1]
Хэдийгээр уламжлал ёсоор Афанасьевийн соёлын дурсгалуудыг харьцангуй нэгдмэл зан үйлтэй гэж үздэг боловч сүүлийн үеийн нарийвчилсэн шинжилгээгээр Орос Алтайд араголын, куротины, улитийн гэсэн 3 төрлийн булшийг мөн ялган ангилдаг болоод байна. Афанасьевийн соёлын булшны нийтлэг гол шинжүүд бол хавтгай болон бул чулуугаар хийсэн хаяавч, хавтгай байдалтай дараас чулуу, баруун зүг чиглүүлсэн оршуулга, хүнээ ар нуруугаар нь хэвтүүлэн хөлийг нь бие дээр нь ачиж өвдгөөр нь нугалсан байдал зэрэг болно. Мөн улаан зосон будгийг арвин хэрэглэсэн байдаг нь неолитоос хүрлийн эхэн үед Еврази даяар өргөн дэлгэрсэн зан үйл болно. Эцэст нь Афанасьевийн булшнаас хэв шинжит гэж хэлж болох цөөн тооны олдвор гардгийн дотор баялаг хээ чимэглэлтэй өндгөн ёроолтой шавар савнууд чухал байр суурьтай. Зэс эдлэл хэдийгээр гардаг боловч тооны хувьд цөөн, төрлийн хувьд ядмаг болно. Тэд үхэр, хонь, адуунд түшиглэсэн мал аж ахуй гол байр суурьтай. Үүний зэрэгцээ түүвэрлэл, загасчлал багагүй үүрэгтэй байсан. Төмөрлөг боловсруулах аж ахуй зэс эдлэл дээр төвлөрөх боловч алт, мөнгийг хүртэл хэрэглэж байсан.[2]
Цаг хугацаа засварлах
Афанасьевийн соёлын он цаг сүүлийн хэдхэн жилд бараг мянган жилээр урагшилжээ. Одоогоор НТӨ IV мянганы сүүлчээс III мянган гэсэн он цагийг баримталж байна.