Алтанзул цэцгийн хувьсгал

Алтанзул цэцгийн хувьсгал (киргиз. Жоогазын революциясы) - 2005 оны 3-р сард Бүгд Найрамдах Киргиз Улсад гарсан хувьсгал. Уг олон нийтийн хамарсан хувьсгалын үр дүнд Киргизийн Ерөнхийлөгч Аскар Акаевыг түлхэн унагаж, Курманбек Бакиев түүний албан тушаалд очсон юм.

Хувьсгалын үйл явдал.

Улс төрийн нэгдсэн хөтөлбөргүй байсан Киргизийн сөрөг хүчин Аскар Акаевыг хуучин дэглэмийн төлөөлөгч гэж үзэж эсэргүүцэж байсан юм. Ээлжит парламентын сонгуульд ялагдал хүлээсэн сөрөг хүчин эсэргүүцлийн жагсаал цуглаан зохион байгуулсан юм. Эдгээр жагсаалд олон түмнийг татан оролцуулах ажлыг сөрөг хүчний удирдагчид зохион байгуулсан байна. Жагсагчдын ихэнхи нь сөрөг хүчний удирдагчдын нэг омгийнхон бөгөөд төрлөх тосгоныхон байв. Туг далбаа, уриа лоозон барьсан жагсагчдыг сонирхож үзэхээр гарч ирсэн ихэнхи хотын оршин суугчид мөн жагсаалд "нэгдэж" байв.

Хэсэг хугацааны дараа "Алтанзул цэцгийн хувьсгал"-ын санхүүжүүлэгчийн нэг нь Киргизийн парламентын гишүүн, "Карасу зах"-ын эзэн, тус улсын өмнөд хэсгийн эрүүгийн ертөнцийн хамгийн том удирдагч Баяман Эркинбаев байсан нь тодорхой болсон. Мөргөлдөөний нөгөө талыг өөр нэг гэмт ертөнцийн удирдагч санхүүжүүлсэн - хойд захын эзэн (улсын нийслэлд), мөн парламентын гишүүн Жыргалбек Сурабалдиев байсан гэж үздэг. Тэрээр 2005 оны 3-р сарын 24-нд Төрийн ордны дэргэд жагсагчдын эсрэг орой нь Бишкект үймээн самуун дэгдээж, дээрэм тонуул хийсэн “сайн дурынханд” мөнгө төлсөн хүн байсан гэж тогтоогдсон. Гуравдугаар сарын үйл явдлын өөр нэг зохион байгуулагч, ивээн тэтгэгч нь гэмт хэргийн гурав дахь томоохон удирдагч Рыспек Акматбаев байв.

Хувьсгалын өмнөх үйл явдал

2004 оны есдүгээр сард Киргизийн парламентын сөрөг хүчин Ерөнхийлөгч Аскар Акаевыг 2005 онд дөрөв дэх удаагаа нэр дэвшүүлэх эрх зүйн боломжтой эсэх талаар Үндсэн хуулийн шүүхэд хүсэлт илгээсэн боловч 9-р сарын 22-нд Үндсэн хуулийн шүүх уг хүсэлтийг хэлэлцэхээс татгалзсан хариу өгсөн байна.

10-р сарын 13 - Киргиз улсад суугаа АНУ-ын Элчин сайд Стивен Янг Ерөнхийлөгч Аскар Акаев дөрөв дэх удаагаа нэр дэвшихгүй гэдэгт найдаж байгаагаа илэрхийлэв.

10-р сарын 10-нд Ерөнхийлөгч Аскар Акаев сөрөг хүчнийхнийг “гадаадын хөрөнгөөр ​​санхүүжиж, улс төрийн бохир технологи ашиглаж байна” гэж буруутгав.

12-р сарын 22-нд сөрөг хүчний «Ата-Журт» («Отечество») хөдөлгөөний удирдагч, Гадаад хэргийн сайд асан Роза Отунбаева ОХУ-ыг Акаевын дэглэмийг дэмжихээ зогсоохыг уриалав.

2005 оны 1-р сарын 7-нд Сонгуулийн төв комисс Роза Отунбаеваг ирэх парламентын сонгуульд нэр дэвшигчийн бүртгэлээс хасав. Энэ дүүрэгт Ерөнхийлөгч Акаевын охин Бермет Акаева нэр дэвшигчээр бүртгүүлсэн байв.

2005 оны 1-р сарын 8-нд Отунбаеваг дэмжсэн олон нийтийн жагсаал Бишкек хотын парламентын ордны ойролцоо эхэлсэн юм.

2005 оны 2-р сарын 27-нд Киргиз улсад парламентын сонгуулийн эхний шат болсон. Маргааш нь Киргизийн 75 тойргоос 32 нэр дэвшигч, тэр дундаа Киргизийн ерөнхийлөгчийн хүү Айдар Акаев тэргүүтэй хамгийн том тойргийн эзэд ялалт байгуулсныг маргааш нь Сонгуулийн төв хороо мэдэгдэв. Бусад 42 тойрогт хоёрдугаар шатны санал хураалтыг гуравдугаар сарын 13-нд явуулахаар товлосон ажээ.

2-р сарын 28-нд ЕАБХАБ болон Европын парламентын ажиглагчид өнгөрсөн сонгуулийг олон улсын жишигт нийцээгүй гэж мэдэгдэв. Тэд ерөнхийлөгчийн зүгээс сонгогчдод шахалт үзүүлэх оролдлого, мөн сонгогчдод авлига өгөх оролдлогыг онцолж байв. Киргизийн сөрөг хүчний таван хөдөлгөөнийг нэгтгэдэг Улс төрийн хүчнүүдийн форумаас санал хураалтын үеэр сонгуулийн хэсгийн хороодод зөрчил гарсан гэж мэдэгджээ. Сөрөг хүчний идэвхтэн Роза Отунбаева, Топчубек Тургуналиев, Муратбек Иманалиев, Ишенгүл Болджурова нар сөрөг хүчний төлөөлөгчдийн нэр дэвшсэн тойрогт иргэдийн саналыг их хэмжээгээр худалдаж авсан, захиргааны нөөц ашигласан, сонгогчдод архи тарааж архидан согтуурсан болон сонгуулийн бусад төрлийн зөрчил гарч байгааг сөрөг хүчний идэвхтнүүд олон нийтэд мэдэгдэв.

Хувьсгалын өрнөл

3-р сарын 4-нд Жалал-Абад хотод 1000 орчим хүн бүс нутгийн захиргааны байрны өмнө зөвшөөрөлгүй жагсаал хийхээр цугларчээ. Жагсагчдын тавьсан гол шаардлага нь Акаев, орон нутгийн захирагч Шарипов, СЕХ-ны тэргүүн Сулайман Иманбаев нарыг огцруулах байв. Үдээс хойш сөрөг хүчнийхэн засаг захиргааны байр руу нэвтэрчээ. Бүгд найрамдах улсын өмнөд хэсгийн "нийслэл" гэгдэх Ош хот руу хүмүүсийн жагсаал хөдлөв. БНХАУ-ын хил рүү орох стратегийн ач холбогдолтой хурдны замыг нутгийн иргэд хаасан байна. Сөрөг хүчний нэр дэвшигч Ишенбай Кадырбековыг хоёр дахь шатны сонгуульд оролцохоос хассанд Нарын хотын 2000 орчим жагсагч дургүйцлээ илэрхийлж эхлэв.

3-р сарын 20-ны өглөөний таван цагт цагдаа болон хүчний байгууллагынхан Жалал-Абад, Ош хотуудад бүс нутгийн захиргааны байруудыг чөлөөлөх ажиллагаанд нэгэн зэрэг эхлүүлжээ. Тухайн үед Ош хотод 100 орчим хүн, Жалал-Абад хотод 300 орчим эсэргүүцэгчид байсан байна. Жалал-Абад хотод барилгыг чөлөөлөхөд 20 орчим минут зарцуулж хаалга, цонхоор нэвтэрсэн тусгайгийнхан унтаж байсан хүмүүсийг барьж аваад барилгаас гаргаж, цэргийн хоёр КамАЗ машинд суулган авч явжээ. Хамгаалалтанд байсан иргэд тусгай хүчнийхэн рүү шилтэй бензин шидсэнээс болж барилгад гал гарчээ. Киргизийн Дотоод хэргийн яамны удирдлагууд хууль сахиулагчид галт зэвсэгтэй байгаагүй гэж мэдэгджээ. Тэдний хэлж буйгаар бүх баривчлагсадыг тусгай байранд хүргэж, үзлэг хийж, хэн болохыг нь тогтоож, эрүүл мэндийн үзлэгт хамруулсан байна. Хууль сахиулагчид барилгаас их хэмжээний арматур, бороохой, чулуу олсон бөгөөд эрх баригчид эд мөрийн баримт болгон ашиглахаар төлөвлөсөн байна. Үүний нэгэн адил Ош хотын бүсийн захиргааны байрыг чөлөөлөв. Уг ажиллагааны үеэр Ош мужийн “ардын зөвлөл”-ийн тэргүүн Анвар Артыковыг саатуулсан ч сүүлдээ сөрөг хүчнийхний шахалтаар эрх баригчид түүнийг суллахаас өөр аргагүйд хүрчээ.

Үдээс хойш Жалал-Абад хотод байдал улам хурцдсан байна. Хотын захад олон мянган хүн цугларсан нь ихэвчлэн Сузак дүүргийн оршин суугчид байв. Хэсэг цуглааны дараа тэд хотын төвийг чиглэн замдаа Сузак дүүргийн захиргааны дарга Шарап Жакыповыг барьцаалсан байна. Халдлага үйлдсэн этгээдүүд бүс нутгийн захиргааны байрыг дахин эзлэн, саатуулагдсан нөхдөө суллахын тулд орон нутгийн цагдаагийн газрын барилга байгууламж руу чиглэв. Орон нутгийн цагдаагийн алба хаагчид зэвсгээ авч, байрнаас урьдчилан гарч чаджээ. Халдлага үйлдэгчид цагдаагийн газрын нэг байшинг шатаасан байна. Жагсагчид барилгуудыг бүхэлд нь эзлэн авч, бараг бүх цагдаагийн машиныг хөмөрч, эвдэж, бүх байрыг сүйтгэжээ. Гал түймэр бусад барилгуудад тархаж, цогцолбор бүхэлдээ шатсан байна. Мөргөлдөөний үеэр Дотоод хэргийн яамны 15 орчим ажилтан шархадсан ажээ.

Үдэш нь олон тооны жагсагчид Жалал-Абад хотын төвд цугларчээ. Тэдний зарим нь нэмэлт онгоцоор тусгай хүчнийхэнийг ирүүлж магад гэж үзээд нисэх онгоцны буудлыг бүрэн хяналтандаа авч, хөөрөх зурвасыг бөөн хайраг цацаж хаасан байна. Киргизийн ерөнхийлөгчийг дэмжигч олон нийтийн сан "Ард түмэнтэйгээ хамт, ард түмний төлөө" парламентын депутатуудад хандан "Улс оронд онц байдал" зарлахыг уриалж байжээ. Мөн тус сан эрх баригчдад хандан "олон нийтийн үзэл суртлын терроризм" үйлдэж буй хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг буруушааж, хаахыг уриалж, Ерөнхийлөгч Аскар Акаевыг Үндсэн хуулийн баталгаа болгон хамгаалахыг уриалж байжээ.

Орой нь Киргизийн Засгийн газар хэлэлцээ хийхэд бэлэн байгаагаа тухай Ерөнхий сайд Николай Танаев мэдээлэв. Сөрөг хүчний удирдагчдын нэг Курманбек Бакиев хэлэхдээ, сөрөг хүчин ч бас хэлэлцээр хийхэд бэлэн, гэхдээ зөвхөн ерөнхийлөгч Акаевын хувийн оролцоотойгоор хийнэ гэжээ. Энэ хооронд зарим мэдээллээр Киргизийн Ерөнхийлөгч Аскар Акаев өглөө яаралтай Москва руу ниссэн тухай мэдээ гарав.

3-р сарын 21-ний өглөө Ош хотод сөрөг хүчнийхэн бүс нутаг, хотын захиргаа, бүс нутгийн дотоод хэргийн газар, үндэсний аюулгүй байдлын албаны байр руу дайран орж эзлэн авчээ. Өглөө эртлэн хотын захын хорооллын залуус төв талбайд цугларч эхэлсэн бөгөөд тэдний ихэнх нь гар хийцийн мод, төмөр арматур, чулуугаар зэвсэглэсэн байв.

Үнэн хэрэгтээ тус улс аль хэдийн хоёр хуваагдсан байдалтай болов. Сөрөг хүчин өмнөд хэсэгт, эрх баригчид Киргизийн хойд хэсгийг хянаж байлаа.

3-р сарын 22-нд Аскар Акаев сөрөг хүчний шаардлагад өгцөрч бууж өгөхгүй харин ч парламентын сонгуулийн дүнг хүчингүй болгох шаардлагын хариуд СЕХ гаргасан шийдвэрээ баталгаажуулжээ. Киргизийн сонгуулийн төв комисс өглөө 75 тойргоос 69-д нь парламентын сонгуулийн дүнг баталжээ. Үдээс хойш шинэ парламентын анхдугаар чуулган Бишкект нээгдэж, Засгийн газрын талыг баримтлагч намуудын 58 депутат оролцов. Үүний зэрэгцээ эрх баригчдыг дэмжих уриан дор эрх баригчдын зохион байгуулсан жагсаал Бишкек хотын төвд болжээ. Нийслэлийн ихэнх их, дээд сургуулиуд бүх хичээлээ цуцалж оюутнуудыг дэглэмийг дэмжих жагсаалд явуулсан байна.

Ардын хөдөлгөөний удирдагч Курманбек Бакиев ойрын өдрүүдэд Бишкект тус улсын бүх бүс нутгийн төлөөлөгчдийг оролцуулсан "их хуралдай" зохион байгуулахаар төлөвлөж байна гэж мэдэгдэв. Үймээн самуун аажмаар тус улсын хойд хэсгийг хамарч байв. Бүгд найрамдах улсын өмнөд хэсгийн хамгийн том хотууд болох Ош, Жалал-Абад хотод ийм эмх замбараагүй байдал байхгүй, гэхдээ энд сөрөг хүчин төрийн байгууллагуудыг эзлэн авч байв. Кочкор хотод (Нарын муж) 400 орчим хүн шуудан, телеграф, дүүргийн захиргааны байрыг эзлэн авчээ. Цагдаа нар үйл явдалд хөндлөнгөөс оролцохгүй байв.

3-р сарын 24-нд Киргизийн нийслэлийн Ала-Тоогийн төв талбайд 30 мянга гаруй хүн одоогийн засгийн газрыг огцруулах жагсаалд цугларсан нь тухайн үеийн Киргизийн иргэний хөдөлгөөний хамгийн том илрэл байсан юм.

Талбай дээр эрх баригч хүчнийхэн болон сөрөг хүчнийг дэмжигчдийн хоорондох сөргөлдөөн 3-4 цаг гаруй үргэлжилсний дараа цагдаа нар Төрийн ордны хашааны ард нуугдаж, хамгаалалтыг хаалттай хаалганы цаана байлгахаас өөр аргагүйд хүрчээ. Гэвч маш хурдан хугацаанд мод, гадас, арматур, чулуугаар зэвсэглэсэн олон зуун хүмүүс, ихэвчлэн залуу хүмүүс, цагдаагийн хамгаалалтын бүсийг арчиж, байшин руу нэвтэрчээ. Дотор нь бүх зүйлийг сүйтгэж, шил хагалан, бичиг баримт бүхий хавтаснуудыг цонхоор шидэж эхлэв. Богино хугацаанд ширүүн мөргөлдөөний дараа хууль сахиулах хүчнийхэн зугтахад хүрчээ. Мөргөлдөөний үр дүнд хоёр талаас, ялангуяа хууль сахиулагчдын дунд олон зуун хүн шархадсан байна. Дотоодын цэрэг, цагдаа нар хэзээ ч хүч хэрэглэх тушаал аваагүй. Аскар Акаев гэр бүл болон ойр дотны хүмүүсийн хамт жагсагчдын эсрэг хүч хэрэглэхгүй байх тушаал өгөөд халдлага болохоос хэдхэн минутын өмнө Төрийн ордноос зугтаж чадсан байна. Орой болоход сөрөг хүчний нэрт удирдагч Феликс Кулов шоронгоос суллагдаж, Киргизийн төрийн телевизээр ард түмэндээ хандан үг хэлэв. Ардын хувьсгал ялсанд нь баяр хүргээд Киргизчүүдийг тайван байхыг уриалжээ.

Шинэ удирдлагын эхний алхамууд

3-р сарын 25 Гурав дахь удаагийн Киргизийн парламент Курманбек Бакиевыг тус улсын ерөнхийлөгч бөгөөд ерөнхий сайдын үүрэг гүйцэтгэгчээр томилов. Үүний дараахан Бакиев өөр нэг сөрөг хүчний зүтгэлтэн Роза Отунбаеваг Гадаад хэргийн сайдын албан тушаалд томилов. Өмнөх өдөр нь шоронгоос суллагдсан “Ар-Намыс” намын дарга Феликс Кулов Бүгд найрамдах улсын бүх хүчний байгууллагын зохицуулагч болж, Ерөнхий прокуророор - сөрөг хүчний гишүүн Азимбек Бекназаров болов. СЕХ-г тус комиссын орлогч дарга асан Тургуналы Абдраимов тэргүүлэв.

3-р сарын 26-нд Киргизийн парламент Ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгуулийг зургадугаар сарын 26-нд явуулахаар зарлав.

Киргизийн шинэ удирдлага Орос улстай урьдын харилцаагаа хадгалах бодолтой байгаагаа онцолж, оросын тал ч шинэ засгийн газрыг дэмжинэ гэв.

АНУ болон Узбекистан шинэ засгийн газрыг дэмжиж байгаагаа зарлав. Шинэ Засгийн газрын гол үүрэг бол ард түмний отрядууд дээрэмчидтэй тэмцэх явдал байсан. Нийслэл хотын гудамжинд дэг журам тогтооход цагдаа, ардын отрядыг нэгтгэн эвлэрүүлж чадсан Феликс Кулов энэ ажлыг гайхалтай даван туулж чаджээ.