Kaiserlich und königlich
Германаар Kaiserlich und königlich буюу монголоор Хааны ба Ханы ([ˈkaɪ̯zɐˌlɪç ʊnt ˈkøːnɪklɪç], товчоор k. u. k. эсвэл k. und k. маш цөөн тохиолдолд k. & k.) гэх үгийг 1867 онд Австрийн Хаант Улсаас бий болсон Австри-Унгарын хамтарсан эзэнт улсаас буюу «давхар эзэнт улс»-аас гаргасан нэршил юм. Энэ үг нь kaiserlich-königlich (товчоор k. k.) гэсэн үгнээс хэрэглээгээрээ ялгаатай.
Эхний к (kaiserlich) үсэг нь Австрийн хааны цолны товчлол, хоёр дахь к (königlich) үсэг нь Унгарын ханы цолны эхний үсгүүд юм. Хоёр к үсгийн дунд орсон u үсгийг товчлон бичсэн байсан ч заавал бүтнээр нь дууддаг. Тиймээс дуудлага ['ka:unt'ka:] болно.
Давхар эзэнт улсын төрийн дээдсийн цол засварлах
Өмнөх «Титмийн онцгой эрх»-ийг 1867 оноос хойш «прагматик хэрэг» хэмээн нэрлэсний учир нь хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй үндсэн хуулийг хамтын болгох шаардлагатай байсан юм.[1][2][3][4]
- Улсын эзэн нь өөрөө Seine k. und k. apostolische Majestät (хааны ба ханы апостолын эрхэм дээдэс) хэмээн нэрлэгдэв.
- Үе залгамжлагч херцогуудыг k. und k. Hoheit (хааны ба ханы өндөр дээдэс) гэж цоллох болов.
- Хааны ба ханы ордны яам ба гадаад хэргийн яам, түүний элч төлөөлөгчдийг k. und k. гэсэн тодотголтой байхаар тогтов. Фрийдрих Фердинанд фон Бойст нь 1867-1871 оны хооронд «Reichskanzler» (Райхсканцлер; үгчлэн орчуулбал Эзэнт Улсын Канцлер боловч тус улсад гадаад хэргийн сайдаа энэ хугацаанд ийнхүү нэрлэж байж) тухайн албаны анхны сайд байсан ба унгарын талын хүсэлтээр 1871 оноос эхлэн энэ цолыг хэрэглээгүй.
- Хуучин хаант улсын сангийн яам нь 1903 оноос эхлэн хамтын сангийн яам болсон энэ мөчөөс эхлэн k. u. k. хэмээн нэршсэн.
- Хамтын Тэнгисийн цэрэг нь албан ёсоор k. u. k. тодотголтой болсон.
- Хамтын Арми нь 1889 оноос эхлэн унгарын талын хүсэлтээр k. u. k. тодотголтой болсон (энх цагт тодотголгүй зүгээр (Хамтын) Зэвсэгт Хүчин)
- Франц Иосиф 1911 оны есдүгээр сарын 20-нд цэргийн яамны сайдаа солигдох үеэр хуучин «Эзэнт улсын Дайны сайд» (Reichskriegsminister) гэсэн нэрийг халан «Дайны сайд» (Kriegsminister) гэсэн нэртэй болгожээ.[5] Эндээс эхлэн тус яам нь k. u. k. Kriegsministerium (Дайны Яам) гэж нэрлэгдэх болов.
Эзэнт Улсын нэр бусад хэл дээр засварлах
| герман хэл | чех хэл | унгар хэл | польш хэл | словени хэл | хорват хэл | румын хэл |
|---|---|---|---|---|---|---|
| k. u. k. | c. a k. – císařský a královský | cs. és kir. – császári és királyi | C. i K. – Cesarski i Królewski | c. in kr. – cesarski in kraljevski | c. i. kr. – carski i kraljevski | i. s. c. – chezăresc și crăiesc / împărătesc și crăiesc |
| k. k. | c.k. – císařsko-královský | cs. kir. – császári-királyi | C. K. – cesarsko-królewski | c. kr. – cesarsko-kraljevski | c. kr. – carsko kraljevsko | c. c. – cezaro-crăiesc / chezaro-crăiesc |
| k. u. | král. uher. – královský uherský | m. kir. – magyar királyi | królewski węgierski | kr. ug. – kraljevsko ugarsko |
Цахим холбоос засварлах
- Österreich-Ungarn oder das Scheitern einer Utopie. In: Serie Kakanische Ansichten, Teil 1. Deutschlandfunk, 14. Арваннэгдүгээр сар 2010, хандсан 14. Арваннэгдүгээр сар 2010.
Эшлэл засварлах
- ↑ Franz Christoph von Scheyb, Heinrich Jasomirgott eine Lobschrift auf ihre kaiserliche und königliche Majestäten... Vienna, 1756.
- ↑ Renatus Karl von Senkenberg and Karl Christian von Senkenberg, An Ihro Kaiserliche und Königliche Majestät allerunterthänigster Gegenbericht [...] unter dem 30. Mai 1796 eingegebenen Bericht. Giessen, 1797.
- ↑ Ignaz Franz von Mosel, Geschichte der Kaiserliche und Königliche Hofbibliothek zu Wien. Vienna, 1835.
- ↑ [s.n.], Historische Märsche und sonstige Compositionen für das kaiserliche und königliche Heer. Instrumentirt für vollständige Militär-Musik. Vom k. u. k. Reichs-Kriegs-Ministerium autorisierte Ausgabe. Vienna, 1845.
- ↑ Tageszeitung Wiener Zeitung vom 22. September 1911, S. 1.