Үндсэрхэг үзэл

Үндсэрхэг үзэл бол улс төрийн үзэл суртал төдийгүй хувь хүн, бүлгийн хүч эрх мэдлийг тогтоох, улс төрийн оршин байх цаг хугацааг тодорхойлдог, үндэстэн. Үндэстэний шинэ үзлийн дүр зураг буюу үндсэрхэг үзэл нь үндэсний ижил төсөөтэй байдлыг бүтээдэг. Улс орон үзэл сурталаа өөр өөрөөр тодорхойлсон ч үндсэрхэг үзлийн зүг рүү хөтөлдөг . Сүсэг бишрэлдээ улс гүрэн, нэг үндэстэн , соёл, шашин, хүмүүсийн нийтлэг, эсвэл цөөнх хэсгээрээ итгэж, захирагдаж, үндэсний адил төсөөтэй шилжилт хийдэг.

Энэ үзэл нь итгэл үнэмшлийг багтаадаг итгэл үнэмшил нь улсын хамгийн чухал юм мөн гэдэг итгэл үнэмшил нэг улсын бусад бүх улсуудаас илүү гарах энгийн (төрлийн) зүйл юм. Бас угсаатны (үндэстэн ястаны) бүлгийн эрх шилжүүлэхийг тайлбарлах мөн эх нутгаа хамгаалах зэрэгт хэрэглэгддэг /ихэвчлэн автономат улсуудад/.Зарим тохиолдолд үндэсний соёлын тодорхойлогч зүйлийг өөр соёлын сөрөг зүйлүүдтэй хослуулсан байдаг. Үндсэрхэг үзэл ижил төстэй дүрслэх хэл, шашин нийгэмд эзлэх байр суурины үүднээс дахин давтагдашгүй үндэстэнг бий болгодог. Эдгээр элементүүд нь улс орныг урт удаан оршин тогтнох үндэс болно хэмээн түүхч E.J. Hobsbawn үзжээ. Үндсэрхэг үзлийг заримдаа гадаад иргэдийг хөөн гаргаж байсан өнгөрсөн түүхээс нь болоод харгис хэрцгий гэж үздэг. Бусад хэв маягаас нь болоод үндсэрхэг үзлийг доод давхаргын зохион байгуулалт бие даасан байдлаас нь хувьсгалын ч гэж үздэг.

Үндсэрхэг үзэл нь хүмүүсийг нэгтгэх төдийгүй бие даасан, нэгдмэл, үндэстний соёлыг чухалчлан авч үздэг. Интеграл үндсэрхэг үзэл гэдэг нь үндэстэн бол улс төрийн нийтлэг зорилго болон өөр нийгмийн ангилал хоорондын хамтрал, улс төрийн шатлалыг багтаасан органик нэгж гэж номлодог. Хэдийгээр ардчилсан үндсэрхэг үзэлтнүүдийг бухимдуулдаг асуудал бол хувиа бодох үзэл юм. Үндэсний туг далбаа, сүлд дуулал, бусад бэлэг тэмдэг, үндэсний оршин байхыг хадгалсан байдаг ба улс төрийн бэлэг тэмдэг нь шашны шинжтэй байдаг. Бэлэг тэмдгүүд нь гүн сэтгэл хөдлөл төрүүлдэг. Gellner ба Breuilly нар Үндэстэн ба Үндсэрхэг үзэл, үндсэрхэг үзлийг эх оронч үзэлтэй харьцуулдаг. Хэрвээ язгууртан эмэгтэй эх оронч гэдэг үгийг иргэний/ Барууны үндсэрхэг үзэлтэй газар хэлбэл гоц сонин үзэгдэл болж зогсоож болиулдаг.

Түүх

Европт үндсэрхэг үзэл нь сүүлийн үед хөгжсөн ба онцгой хүмүүсээр өөрийн үндэстэн, хотоо захируулдаг байв. Британика нэвтэрхий толинд бичсэнээр 18р зууны сүүл үед гарсан Америк Францын хувьсгал эхлэх болсон шалтгааныг үндсэрхэг үзэлтэй холбон тайлбарлажээ. Гэвч Johann Gottfried Herder үндсэрхэг үзлийг 1770 оны үетэй холбон үзэж байна. Үндсэрхэг үзлийг хэзээ хаана хэрхэн үүссэнийг тогтооход хэцүү хэдий ч энэ нь яах аргагүй 18р зууны үед гарсан Франц Америкийн хувьсгалтай холбоотой бөгөөд энэ үед үндсэрхэг үзэл дээд цэгтээ хүрч байв. Одоо цагт үндсэрхэг үзэл нь нийгэм улс төр цэргийн хувьд чухал ач холбогдолтой юм.

Төрлүүд

Иргэний үндсэрхэг үзэл

Иргэний үндсэрхэг үзэл (ардчилсан үндсэрхэг үзэл)-ийг ижил төстэй хүмүүсийн нэгдэл төдийгүй улс төрийн ёс журам, эрх мэдэл нь бүх хүмүүст ижил хэмжээтэй оногдож чаддаг. Иргэний үндсэрхэг үзлийн ёс нь ард түмэний нийтийн цөөнхийн гарал үүсэл , улс төрийн төстэй гол өвөрмөц байдал нь угсаатан биш юм. Энэ иргэний ойлголт нь үндсэрхэг үзэл бол Ernest Renan-ийн “ Үндэстэн гэж юу вэ?” гэдэг илтгэлээр жишээ татахад, хаана тэр тодорхойлуулах гэсэн “өдөр бүрийн асуулга ” хүмүүсийн амьдралын үргэлжлэлийг хамааруулдаг. Иргэний үндсэрхэг үзэл бол гадныхантай ойр дотно байж ардчилалын үнэ цэнэ, эрх чөлөө, тэсвэр, тэвчээр, хувь хүний үзэлтэй таарч тохируулдаг. Ernest Renan ба John Stuart Mill нар ихэвчлэн ардчилсан үзэлтэн гэж боддог байсан. Ардчилсан үзэлтэнгүүд үндэстний өвөрмөц үнэ цэнэтэй зүйлсийг хамгаалж, дахин давтагдашгүй үндэсний бие даасан амьдрал ба ардчилсан улс төрд хэрэгтэй бусад үүргээ зохих ёсоор гүйцэтгэдэг. Иргэний үндсэрхэг үзлийг уламжлалт ба рационализм ардчилсан, гэвч үндсэрхэг үзлийн эсрэг үзэл нь үндэсний цөөнхийн үзэл юм.

Үндэстний дээрэнгүй үзэл

Үндсэрхэг үзлийн давуу тал бол сүсэг бишрэл нь нэг угсаатанг олон болгож хувааж үздэггүй, зарим үндсэрхэг үзэлтнүүдийн дээрэнгүй үзлийг тэтгэж, дэмждэг. Хүн төрөлхтөн балчир наснаасаа эхлэн эрхэмлэн дээдлэх сахилга батыг олж авдаг.

Үндэстний дээрэнгүй үзэл бол учир утгатай нэр томьёо.

Liberty Leading the People (Eugène Delacroix, 1830) is a famous example of nationalist art.

Үндэсний цэвэр байдал

Зарим үндсэрхэг үзэлтнүүд зарим бүлгийг гадуурхдаг. Зарим үндсэрхэг үзэлтнүүд, үндэсний харилцаа нь хэл шинжлэл, соёл, түүх, шашины нэр томьёогоор тодорхойлогдож үндэсний харилцааны нэг хэсэг болдог. Заримдаа эх нутгийн чухал зүйл бол үндэстэн нутаг дэвсгэрээ эзэмшиж байгаа хэрэг юм.

Зүүний үндсэрхэг үзэл

Зүүний үндсэрхэг үзэл (социалист үзэл)-ийг мэдэхийн тулд улс төрийн шилжилт буюу зүүний улс төр, үндсэрхэг үзлийн талаар дурдах хэрэгтэй. Олон үндсэрхэг үзэлтний хөдөлгөөнүүд үндэсний эрх чөлөөнийхөө төлөө зориулж, дарлагдаж байсан ч тусгаар тогтнож байхад саад болж байсан буруутай этгээдийг мөрдөх хэрэгцээтэй болсон. Anti-revisionist Марксист Ленин бол үзэл сурталыг боогдуулж, бодит байдал дээр Сталингийн өглөөний ажил нь Marxism and the National Question, Социалист бол нэг улс гэж тушаал гаргаж тунхаглаж байсан ч энэ нь олон улсын байдал дайн тулалдаан, үндэстний шашны зөрчилдөөнтэй үед нөлөөлж чадсангүй. Бусад жишээ гэвэл Fidel Castro-ийн 7сарын 26нд удирдан зохион байгуулсан хөдөлгөөн Кубын хувьсгал болон Америкийн тусламжтайгаар Fulgencio Batista 1959 онд хөөн гаргасан, Ireland-ийн Sinn Féin, Wales'ийн Plaid Cymru, Scotland-ийн SNP, Bangladesh-ийн Awami League ба Өмнөд Африк зэрэг эдгээр улс орнууд болох юм.

Нутаг дэвсгэрийн үндсэрхэг үзэл

Нутаг дэвсгэрийн (газар нутгийн ) үндсэрхэг үзэл Бразилын цэргийн дарангуйлалын үед Бразилийг хайрла эсвэл орхи гэсэн үндсэрхэг үзлийн уриа лоозонтой байсан. Үндсэрхэг үзэлтнүүд нь төрж өссөн газар нутагтаа бүх хүн ам үндэстэн нь үнэнч шударга байх гэсэн үзэл баримттай байсан.

Pan-национализм

Pan-nationalism бол цор ганц томоохон газар нутгийг хамардаг үзэл юм. Pan-nationalism нь үндэстний цөөнх буюу бүлэг рүү ихээхэн анхаарлаа хандуулдаг.

Хэт үндсэрхэг үзэл

Хэт үндсэрхэх үзэл бол хэт туйлширч ганцхан үндсэрхэг үзэлтэнг дэмжиж үндсэрхэг үзэл рүү хүсэн тэмүүлэх юм. Эзэрхэг ёсыг хичээн зүтгэж болиулах, дарлал мөлжлөгийг хөөх зайлуулах, хэт үндсэрхэг үзэлд амтаж сэтгэлийн их хөдлөлтэй байдаг. Хэт үндсэрхэг үзэл зонхилж удирдсаны үр дүнд үндэсний улс төрийн хагарал, нэг улс нөгөө улстайгаа зөрчилдөж нөхцөл бий болсон. Фашизм бол хэт үндсэрхэг ангийн давхарга, дарангуйлан захирах, улс төрийн давцан ба экспансионизмыг хүлээн зөвшөөрдөг байсан. Фашистууд заримдаа үндэстний соёл, үндэстний цөөнхид дэмжлэг үзүүлдэг.

Клончлолын эсрэг үндсэрхэг үзэл

Дайны дараах клончлолыг эсэргүүцэх үед үндсэрхэг үзлийн энэ төрөл гарч ирсэн. Энэ үзэл нь гол төлөв бусдын хүчинд дарлагдаж байсан Африк болон Азийн улсуудыг клончлолын эсрэг хөдлөхөд нөлөөлсөн.