Чингийн захиргаадалтын үеийн монгол

Чингийн захиргаадалтын монгол

Монголын эрх мэдлийг гартаа авсанаар Чингийн төр Халхын хошуудыг дөрвөн аймагт хуваах болсон. Үүнд: Түшээт хан аймаг, Засагт хан аймаг, Сэцэн хан аймаг, мөн Сайн ноёны аймгууд багтана. Ойрдоос Ховдод бүс нутгийг өргөтгөн нутагшуулж Төгс хүлэг далай хан аймаг ба Үнэн зоригт хан аймаг болгон хуваав. Хошууны эзэд аймгийн чуулганыг бүрдүүлж чууланаас аймгуудыг захирдаг байсан. Чингийн төрөөс Хошууны захирагчиар дамжуулан чуулганы даргыг (чуулганы дарга конгрессыг ахлан удирдана) томилдог байсан. Чингийн эзэн хаад монглын язгууртнуудын захирч буй хошуудаас урт хугацааны цэргийн албанд элсэх цэргийн албан хаагч тэдний цэрэг болон Эзэн хааны хөдөлгөөнт цэргийн нөөцийг болох хүмүсийг хайн хошуудын хүмүүсийг эрхшээлдээ оруулан үүмээн самуун дэгдээдэг байжээ. Эзэн хаанаас тухайн цэргийн албаныханд шагнал урамшуулал харамгүй хүртээдэг байсан ба Чингийн эзэн хаан зарим тохиолдолд гойд гарамгай гавъя гаргасан хүнд алпар хүнд хүндлэлээс гадна гүнтэйгээч хуримлуулж байжээ.Харин алдаа гаргасан эсвэл захирамж биелүүлэхгүй тохиолдолд олноор маш хүнд шийтгэдэг байжээ. Хамгийн хүндрэлтэй нь харийн мөлжигчид мэдлэг хомс хүмүүсийг ашиглан эрхэндээ оруулж Монголын хар ажилчид болгодог байв. Тэд ядуурахыг хүлээн маш их морь болон малыг идшэнд бэлтгэн цэргийн албанд өгөх үйл ажиллагаа зохион байгуулдаг байжээ.Монголын нийгэм эхний үед Чингийн хаант засаглалын дээрх нөлөөтэйгөөр нийгмийн давхраа хоёрдугаар Чингийн засаглалыг даган ангит нийгэмээс феодалын нийгэм, феодол эзэнээ даган, феодол цэргийн алба мөн захирагчтай болсон. Дээр дурьдсан нийгмийн давхрааны гурван хэлбэр: албат-дунд давхраа, хамжлага-доод давхраа, хошууны захирагч, тайж, шавь, хутагт, сахил хүртэгсэд- дээд давхраа. Чингийн төр Монголын нүүдлийг хязгаарлахыг хичээсэн мөн Монголд хятадад Монгол хятадын хооронд гэрлэхийг хориглосон байдаг.