Химийн индикатор

Индикатор (Латин: indicator – заагч) — бодисын эсвэл түүний аль нэг бүрдүүлэгчийн агууламжийн (концентрац) өөрчлөлтийг нүдэнд харагдахуйцаар (нүдээр тодорхойлж болохоор) илэрхийлэх нэгдэл (бодис). Индикаторуудыг титрлэлтийн үед эсвэл рН, еН г.м. үзүүлэлтүүдийг богино хугацаанд тодорхойлоход ашиглагддаг. Янз бүрийн тусгай зориулалтын индикаторууд байдаг. Жишээ нь цацраг идэвхжилийн хэмжээг тодорхойлох.

Индикаторуудын хэрэглээ

Индикаторууд нь шингэн ба хийний бүтцийг богино хугацаанд тодорхойлох, өөрчлөлтийг хянах, эсвэл химийн урвалын явцыг ажиглах боломжийг олгодог.

Хүчил-суурийн индикаторуудыг өргөн ашигладаг. Тэдгээрийн усан уусмал нь орчны рН-с хамааран өнгөө өөрчилдөг. Өнгө өөрчлөгддөг шалтгаан нь, хүчиллэг ба шүлтлэг орчинд индикаторын молекулын бүтэц өөрчлөгддөгт оршино. Энэ өөрчлөлт нь уусмалын гэрлийн спектрийн шингээлтийг өөрчилдөг.

Хийн орчны бүтцийг тодорхойлоход индикаторын цаас эсвэл индикаторын хоолойг ашигладаг.

Индикаторуудын молекулын бүтэц ба өнгө

Трифенилметаны будаг - индикаторууд

Трифенилметаны бүтэц

Трифенилметаны будагууд өргөн ашиглагддаг индикаторууд бөгөөд тэдний дийлэнх нь химийн индикаторын үүргийг гүйцэтгэдэг.

Нэр	2"	2	3	4	5	2'	3'	4'	5'
Бромтимолын хөх	SO₃⁻	Me	Br	OH	MeEt	Me	Br	OH	MeEt
Бромфенолын хөх	SO₃⁻	H	Br	OH	Br	H	Br	OH	Br
Бромкрезолын ногоон	SO₃⁻	Me	Br	OH	Br	Me	Br	OH	Br
Крезолын улаан	SO₃⁻	H	Me	OH	H	H	Me	OH	H
Фенолфталеин	CO₂⁻	H	H	OH	H	H	H	OH	H
Тимолфталеин	CO₂⁻	Me	H	OH	MeEt	Me	H	OH	MeEt
Малахитын ногоон	H	H	H	NMe₂	H	H	H	NMe₂	H

Азобензолын уламжлалууд - индикаторууд

Азобензолын бүтэц

.

Индикаторын төрлүүд

Хүчил-суурийн индикаторууд
Редокс-индикаторууд, тэдгээрийн Ох- и Red хэлбэрүүд өөр өөр өнгөтэй байдаг
Металлиндикаторууд
Адсорбцийн индикаторууд

Өргөн тархсан хүчил-суурийн индикаторууд

Гол өгүүлэл: Хүчил-суурийн индикаторууд

Индикатор	Өнгө/хүчиллэг хэлбэр	Өнгө/шүлтлэг хэлбэр	pH-н интервал
Ализарины шар	шар	бэхийн ягаан	10,1 - 12,1
Тимолфталеин	өнгөгүй	хөх, цэнхэр	9,4 - 10,6
Фенолфталеин	өнгөгүй	улаан	8,2 - 10,0
Крезолын улаан	шар	хүрэн улаан	7,0 - 8,8
Нейтрал (саармаг) улаан	улаан	хүрэн	6,8 - 8,0
Фенолын улаан	шар	улаан	6,8 - 8,0
Бромтимолын хөх	шар	хөх	6,0 - 7,6
Лакмус (азолитмин)	улаан	хөх	5,0 - 8,0
Метилийн улаан	улаан	шар	4,4 - 6,2
Метилийн улбар шар	сарнайн ягаан, шар	шар	3,0 - 4,4
Бромфенолын хөх	улаан	хөх	3,0 - 4,6
Тропеолин 00...	-	шар	1,4 - 3,2