Украины Үндсэн хууль

Украины Үндсэн хууль (украин. Конституція України) - Украины хамгийн дээд хууль эрх зүйн баримт бичиг.

Орчин үеийн Украины Үндсэн хуулийг 1996 оны 6-р сарын 28-нд Украины Дээд Рада буюу парламент баталсан байна.

Украины өмнөх Үндсэн хуулиуд

1710 оны Орликийн Үндсэн хуль

Гетман Иван Мазепа нас барсны дараа 1710 оны 4-р сарын 5-нд Османы эзэнт улсын Бендер хотод (одоогийн Молдав улсын Днестр мөрөн орчим) шинэ гетман Пилипп Орлик болон Иван Мазепа нарт үнэнч байсан Украины казакуудын хооронд “Цэргийн эрх, эрх чөлөөний тухай Гэрээ болон тогтоолууд” (баруун орос хэл. Договоры и постановленѧ правъ и волностей войсковыхъ) гэж баримт гарчээ. Үүгээр гетман болон түүний харьяат хүмүүсийн эрх, үүргийг тодорхойлсон байна. Энэ баримт бичиг нь Польшийн хаад, ноёдын хооронд байгуулсан Үндсэн хуультай төстэй байсан ("Nihil novi", "Хенрикийн баримтууд") бөгөөд түүхэнд "Орликийн Үндсэн хууль" гэж нэрлэгддэг байна. Энэ баримт бичгийг баруун орос хэл болон латин хэл дээр боловсруулсан ажээ. Латин хэлээр: «Pacta et Constitutiones legum libertatumqe Exercitus Zaporoviensis» гэж нэрлэж байсан юм.

Энэхүү "Гэрээ болон тогтоолууд"-аар Запорожийн Цэрэг (баримтад «Украин» болон «Бага орос» гэсэн утгатай) Шведийн дэмжлэгээр Орос, Польш хоёроос тусгаар тогносон гэж заасан байна. Газар нутгийг «Бага Орос, манай эх орон» (2-р зүйл), «Украин» (14-р зүйл), орин суугчид нь «Бага оросын ард түмэн», «Бага оросын иргэд» гэж 1649 оны Зборовын Гэрээний дагуу тодорхойлсон байдаг байна.

Бүгд Найрамдах Украин Ард улсын Үндсэн хууль

Бүгд Найрамдах Украин Ард Улсын Үндсэн хуулийг 1918 оны 4-р сарын 29-нд Төв Рада баталсан. Үндсэн хууль батлах үйл явцыг Төв Рада Анхдугаар Универсал улсыг тунхагласны дараа шууд Михаил Грушевский тэргүүтэй 100 хүний бүрэлдэхүүнтэй Үндсэн хуулийн комисс байгуулснаар эхлүүлсэн байна. Үндсэн хуулийг Бүх Украины үүсгэн байгуулагч чуулган батлах ёстой байсан боловч Украиныг Герман эзлэн авснаар (Брест-Литовын Гэрээний дагуу болсон) түрэмгийлэл саад болсон байна. Байгуулагдсаныхаа сүүлчийн өдөр буюу 1918 оны 4-р сарын 29-нд Төв Рада түүний заалтуудыг баталсан боловч Германчуудтай зөвшилцсөний дагуу Украины Гетман Павло Скоропадский өөрөө татан буулгасан тул хэрэгжүүлээгүй юм.

БНУАУ-ыг "тусгаар тогтносон, хараат бус улс" гэж тунхагласан бөгөөд түүний бүрэн эрх нь ард түмэнд (Бүгд найрамдах улсын бүх иргэд хамтдаа) хамаарна гэжээ. Тус улсын нутаг дэвсгэр нь хуваагдашгүй бөгөөд парламентын 2/3-ын зөвшөөрлөөр хил хязгаарыг өөрчлөх боломжтой байжээ. Энэ эрхийг хууль ёсны дагуу олж авсан иргэдтэй бөгөөд давхар иргэншилд хамааралгүй гэж үздэг байна. Иргэний болон улс төрийн чадавхи 20 наснаас эхлэхээр заасан бөгөөд нас, шашин шүтлэг, арьсны өнгө, хүйс харгалзахгүйгээр бүх иргэд тэгш эрхтэй гэж тунхагласан байдаг юм.

Зөвлөлт Украины Үндсэн хууль

1919 он

1919 оны 3-р сарын 10-нд Бүх Украины Зөвлөлтийн 3-р их хурал Украины ЗХУ-ын анхны үндсэн хуулийг батлав. Үүнийг 1919 оны 3-р сарын 14-ний өдөр Бүх Украины Төв Гүйцэтгэх Хорооны хурлаар эцсийн хувилбараар баталсан.

1929 он

Украины ЗХУ-ын хоёр дахь Үндсэн хуулийг 1929 оны 5-р сарын 15-нд баталсан. Энэ нь хөдөлмөрчдийн бүрэн эрх мэдлийг бий болгож, хувийн өмчийг татан буулгаж, ЗХУ-д элсэхийг баталгаажуулж, бүх холбооны байгууллага, бүх холбооны хууль тогтоомжийг дээдлэх зарчмыг нэгтгэв.

1937 он

Украины ЗХУ-ын дараагийн Үндсэн хуулийг 1937 оны 1-р сарын 30-нд Украины ЗХУ-ын Зөвлөлтүүдийн ээлжит бус 14-р их хурлаар батлав. Үүнд Украины Дээд Рада Бүгд найрамдах улсын хамгийн дээд эрх мэдэлтэй байв. Дараа нь Зөвлөлт Социалист Украины Бүгд Найрамдах Улсыг албан ёсоор Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Украин Улс гэж нэрлэв.

1978 он

Зөвлөлт Украины шинэ Үндсэн хуулийг 1978 оны 4-р сарын 20-нд Зөвлөлт Холбоот Улсын Холбооны шинэ үндсэн хуулийг баталсны дараа баталсан. 1989-1995 оны хооронд Үндсэн хуулийн эх бичвэрт хэд хэдэн өөрчлөлт оруулсан байна.

1996 оны Украины Үндсэн хууль

1995 оны 6-р сарын 8-нд Украины Ерөнхийлөгч Леонид Кучма, Украины Дээд Радын дарга Александр Мороз нар парламентыг төлөөлж 61 зүйлээс бүрдсэн Үндсэн хуулийн гэрээнд гарын үсэг зурж, шинэ үндсэн хууль батлагдах хүртэл хүчинтэй байсан. Үндсэн хуулийн гэрээгээр хууль тогтоох болон нийгмийн шинэ хэм хэмжээг тогтоосон.

Украины одоогийн Үндсэн хуулийг 1996 оны 6-р сарын 28-нд Украины Дээд Радын хоёрдугаар хурлын тавдугаар чуулганаар баталсан байна.

Үндсэн хуульд заасны дагуу Үндсэн хуулийг баталсан өдөр бол бүх нийтийн амралтын өдөр юм - Украины Үндсэн хуулийн өдөр. 1996 оны долдугаар сарын 12-нд Украины Үндсэн хуулийг баталснаа зарласан Украины Дээд Радын тавдугаар чуулганы сүүлчийн өдөр Украины түүхэнд анх удаа депутатууд Украинд үнэнч байх тангараг өргөв. Мариинскийн ордонд “Украины Үндсэн хуулийг баталж, хүчин төгөлдөр болгох тухай” Украины хуулийн эх бичвэрт ёслол төгөлдөр гарын үсэг зурах ёслол болов. Украйнд ЗХУ-ын дараахь үндсэн хуулийн үйл явцын дараагийн үе шат буюу Үндсэн хуулийн үг үсгийг бэлтгэх, түүнийг тойрсон хэлэлцүүлэг, Дээд Рада батлах үе шат ийнхүү өндөрлөв.

Бүтэц

1996 оны Украины Үндсэн хууль 15 хэсэг, 161 зүйлээс бүрдэнэ.

I хэсэг.Үндсэн заалт.
II хэсэг. Хүн, иргэний эрх, эрх чөлөө, үүрэг.
III хэсэг. Сонгууль. Бүх нийтийн санал асуулга.
IV хэсэг. Украины Дээд Рада.
V хэсэг Украины Ерөнхийлөгч.
VI хэсэг. Украины Сайд нарын танхим. Бусад гүйцэтгэх засаглалын байгууллагууд.
VII хэсэг. Прокурорын газар.
VIII хэсэг. Шүүх.
IX хэсэг. Украины нутаг дэвсгэрийн бүтэц.
Хэсэг X. Автономит Бүгд Найрамдах Крым улс.
XI хэсэг. Орон нутгийн засаг захиргаа.
XII хэсэг. Украины Үндсэн хуулийн цэц.
XIII хэсэг. Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлт.
XIV хэсэг. Эцсийн заалтууд.
XV хэсэг. Шилжилтийн заалтууд.