|
|place of burial=[[Гүр-э Амир]], [[Самарканд]]
}}
'''Төмөр''' ([[Монгол бичиг]]: [[Файл:Temuer.png|15px]] ''Тэмүр''), мөн '''Доголон Төмөр''' ([[Перс хэл|Перс]]: تيمور لنگ ''Тимүр-э-ланг'') нь бол [[Монгол|Монголын]] [[Барулас]] овгийнх бөгөөд, [[Чингис хаан|Чингис хааны]] үед [[Цагадай|Цагадай ханыг]] дагаж, [[Дундад Ази|дундад азид]] ирсэн [[Харачар|Харачар ноёны]] удмын сурвалжит ноён, цэргийн жанжин, агуу байлдановгийн дагуулагчхүн юм. Тэрээр [[Мавереннахр|Мавереннахрт]] өөрийн улсыг байгуулсан чбайгуулж, угсаа гарлын хувьд [[Алтан ураг|Алтан ургийн]] язгууртан биш учраас [[Өгэдэй хаан|Өгэдэй хааны]] угсааны [[Сүюргатмиш хаан|Сюрьгатмишь]], [[Махмуд султан (Цагадайн улс)|Махмуд]] нарыг хаанаар нь өргөмжилж, өөрөөбайжээ. Төмөр [[эмир]] (Emir Timur) цолтойгоор төрийн эрхийг барьж байв. Төмөр [[Иран]], [[Сири]], [[Кавказ|Кавказын]], улсуудыг байлдан дагуулжээ. Мөн [[Алтан Орд]], [[Ойрх Дорнод]], [[Моголистан]], [[Энэтхэг]], [[Сибирь]] рүү довтолгоон үйлдэж газар нутгаа өргөтгөж байв. 1405 онд Төмөр [[Мин улс|Мин улсыг]] улсыг дайлахаар явж байхдаа Отрар хотод нас баржээ. Тэрээр доголон хүн байснаас түүхэнд "Доголон Төмөр" гэж алдаршсан байна.
== Угсаа гарал, залууЗалуу нас ==
[[Файл:Behzad timur egyptian.jpg|thumb|Төмөр хааны цэрэг Египетийн мамлюк султаны цэргийг бут цохиж байгаа нь]]
Тэрээр 1336 онд [[Кеш хот|Кеш хотод]] Тарагай ноёны хөвүүн болж мэндэлсэн. Хүүхэд байхаасаа цэргийн хэрэгт амьдралаа зориулахаар шийдэж дасгал сургуулилт хийж 12 настайгаас эцгээ даган дайн байлдаанд оролцож эхэлжээ . Лалын шашныг шүтдэг байсан нь узбекүүдтэй тэмцэхэд багагүй үүрэг гүйцэтгэжээ. ▼Төмөр эмирийн угсаа гарлын хувьд [[Чингис хаан|Чингис хааны]] дээд өвөг [[Мэнэн тудун|Мэнэн тудунаас]]<ref>Монголын нууц товчооны 1-р бүлэг</ref> ([[Тумбинай сэцэн]]<ref>Судрын чуулганы 1-р боть</ref>) салбарласан холын садан мөн. 1180-аад онд [[Барулас|Баруласын]] [[Суху сэцэн]], хөвүүн [[Харачар|Харачарын]] хамт ардаа дагуулж Чингис хаанд дагаар орсноор зүтгэж эхлэн, 1206 онд Харачар ноён мянгатын ноён болсон. [[Монголчуудын Хорезм рүү хийсэн дайралт|Монголчууд Сартуулыг байлдан дагуулсны]] дараа [[Цагадай|Цагаадай ханд]] 4 мянгатын ноёныг хувьлан өгсөний нэг нь Харачар ноён. Харачар ноён нь 1244 он хүртэл [[Цагаадайн Улс|Цагаадайн улсад]] ханыг эзгүй үед хант улсын хэрэг, ханы ордыг захирах эрхтэй түмтийн ноёны эрхтэй байсан. Харачар ноёноос Төмөр эмирийг төрөх хүртэл 110 гаруй жилийн дотор барулас аймгийг Ижил, Айлангир, Бургул, Тарагай нарын ноёд угсаа залгамжилсаар Төмөрийн үе хүрсэн. Ингэж 110 жил дундад азид амьдарахдаа 1269 оноос түүний овог [[Таласын хуралдай|Таласын хуралдайн]] шийдвэрээр [[Мавереннахр|Мавернахр]] руу шилжин суурьшиснаар их хэмжээгээр [[Түрэг|түрэгжихэд]] нөлөөлсөн.
▲Тэрээр 1336 онд [[Кеш хот|Кеш хотод]] Тарагай ноёны хөвүүн болж мэндэлсэн. Хүүхэд байхаасаа цэргийн хэрэгт амьдралаа зориулахаар шийдэж дасгал сургуулилт хийж 12 настайгаас эцгээ даган дайн байлдаанд оролцож эхэлжээ.
Доголон Төмөрийн олон хүн захирах төдийгүй тэднийг эрхшээлдээ байлгах цэргийн авьяас чадвар нь аль залууд нь илэрчээ.
1361 онд Дундад Азид ихээхэн газар нутаг эзэмшдэг [[Чингис хаан|Чингис хааны]] удмын [[Төглөгтөмөр|Төглөгтөмөр ханы]] албанд орж төдсөнгүйтөдсөнгvй ханы хүү [[Ильяс хожа|Ильяс Хожийн]] зөвлөхөөр дэвшиж '''Кашкадарин'''ий вилайетийн (мужийн) захирагч болж тэр үед [[барулас]] овгийн иргэдээс бүрдсэн цэргийн багтай болсон байлаа.
Гэтэл эрэмгий зоригоороо цэргүүдийн төдийгүй харьяат иргэдийн дотор нэр хүндтэй болж байгаа Доголон Төмөрт, [[Төглөгтөмөр|Төглөгтөмөр хан]] дургүйцэн гадуурхах болсноос аргагүйд тулж жаран цэрэг дагуулан оргож [[Бадахшан|Бадахшаны]] ууланд гарч нуугджээ. Түүний араас зуу шахам цэрэгтэй баг явуулсан нь отолтод орж хүйс тэмтрүүлжээ.
== Зургийн цомог ==
[[Файл:Mausoleum of Amir Temur (1).JPG|thumb|250px|Төмөр хааны бунхан Гүр Эмир|left]]
<gallery>
[[Файл:Mausoleum of Amir Temur (5).JPG|thumb|250px|Төмөр хааны бунхан Гүр Эмир|center]]
Файл:Empire of Timur and his Campaigns.png|Төмөрийн байлдан дагуулалт
[[Файл:TimurlanesTimurid MausoleumDynasty 821 - 873 (3915222044AH).jpgpng|thumb|250px|[[Төмөрийн бунханэзэнт гүрэн]]|left]]
Файл:Timurlanes Mausalem (3915224818).jpg|Бунханы дотор тал
Файл:Timurlane's Lineage.jpg|Төмөрийн удам
Файл:Chlebowski-Bajazyt w niewoli.jpg|Төмөр эмир, туркийн Баязид султаныг олзолсон нь
Файл:Coinage of Timur with 3 annulets symbol. Shaykh abu-Ishaq (Kazirun) mint. Undated, circa AH 795-807 AD 1393-1405.jpg|Төмөрийн үеийн зоос
</gallery>
== Эшлэл ==
{{DEFAULTSORT:Төмөр, Доголон}}
[[Ангилал:Доголон Төмөр| ]]
| 