Орчуулагч

Орчуулагч гэдэг нь орчуулгын ажил эрхэлдэг мэргэжилтэн, өөрөөр хэлбэл тодорхой нэг хэлнээс өөр нэг хэл рүү бичгээр болон амаар утга санааг орчуулж гүйцэтгэх ажлыг хэлнэ.

Орчин үед орчуулагч мэргэжилтэн ихэвчлэн тусгай дээд боловсролтой байх ёстой; Энэ нь орчуулгын дээд боловсрол, эсвэл илүү өргөн хүрээтэй хэл зүйн боловсрол байж болох бөгөөд тухайн салбарын (эдийн засаг, хууль эрх зүй, техник, анагаах ухаан гэх мэт) орчуулга хийхэд тухайн ​​үйл ажиллагааны холбогдох чиглэлээр боловсрол эзэмшсэн хүмүүс - эдийн засагч, хуульчдыг татан оролцуулж болдог. Инженер, эмч, машинист, хэлний болон орчуулгын хангалттай сургалттай байх, мэргэжлийн харилцааны чиглэлээр орчуулагч бэлтгэх дээд боловсрол, сургалтын нэг хэсэг болгон авах боломжтой.

Уран зохиолын орчуулагч нь төрөлх хэлээ сайн эзэмшсэн зохиолч, яруу найрагч байх ёстой бөгөөд ихэвчлэн уран зохиолын орчуулгын хамт өөрийн хэлээрээ уран зохиолын бүтээл туурвидаг хүмүүс байдаг. Гол төлөв хэл шинжлэл, утга зохиолч, утга зохиолын боловсролтой байж болно.

Мэргэжлийн орчуулагч нь олон шинжлэх ухааны салбарын онол, практикийн ололт амжилтад тулгуурладаг. Үүнд хэл шинжлэл, түүний дотор харьцуулах (харьцуулсан хэл шинжлэл); хэл хоорондын орчуулгын ерөнхий онол, тодорхой хос хэлний хэл хоорондын орчуулгын тодорхой онол бүхий орчуулгын судалгаа хийх. Салбарын орчуулагчид орчуулсан текстийн үйл ажиллагааны талбар (анагаах ухаан, технологи, хууль гэх мэт текстэд харгалзах хэсэг) болон түүн дээр батлагдсан нэр томьёоны талаар хоёр хэлээр нэлээд сайн мэдлэг ойлголттой байх ёстой. Шинжлэх ухаан, техникийн орчуулгын аргуудыг эзэмшихийн зэрэгцээ шинжлэх ухаан, арга зүйн тусгай ном зохиол мэддэг байх ёстой. Уран зохиолын орчуулагчид ерөнхийдөө утга зохиолын шүүмжлэлийн ололт, тэр дундаа харьцуулсан уран зохиол (уран зохиолын харьцуулсан судлал), яруу найргийн орчуулагчид яруу найргийн салбарын бүтээлд тулгуурладаг байна.

Орчуулагч мэргэжлийн түүх

Ястан, үндэстэн, соёл, улс хоорондын харилцаа, янз бүрийн ард түмний хэлний ялгаа зэргээс шалтгаалан орчуулга хийх хэрэгцээ маш эртнээс бий болсон боловч түүхэн дэх орчуулагчдын үүрэг албан ёсны орчуулгын боловсрол үүсэхээс өмнө байсан. Орчуулга хийхийн тулд тэд эх хэл болон зорилтот гадаад хэлний аль алиных нь талаар янз бүрийн түвшинд мэдлэгтэй байхыг шаарддаг байсан. Орчин үед хүний ​​үйл ажиллагааны олон салбар гүнзгий мэргэшсэн тул нарийн мэргэжлийн орчуулгыг анх орчуулга эсвэл хэл шинжлэлийн өргөн боловсрол эзэмшээгүй, харин техник, анагаах ухаан, филологийн бус хүмүүнлэгийн чиглэлээр мэдлэгтэй хүмүүс хийж болдог байсан.

Орчуулгын шинжлэх ухааны онол, орчуулагчдад зориулсан практик зөвлөмжийг орчуулга судлал гэх мэт хэл шинжлэлийн нэг салбар судалдаг юм. Энэ нь аль ч хэл хоорондын орчуулгын ерөнхий онол, хэлний бүтцийн ялгааг үл харгалзан эх бичвэрийн утгыг эх сурвалжид зохих ёсоор хүргэх боломжийг судлах, орчуулгын тодорхой онолууд - хэл хоорондын орчуулгын онцлогийг хоёуланг нь авч үздэг, жишээ нь: англи-монгол, монгол-англи орчуулга.

Аман орчуулга

Аман орчуулга (англи. (oral) interpreting) нь ихэвчлэн утга зохиолын бүтээлийн орчуулга биш, харин ажил хэрэг, улс төрийн яриа, хэлэлцээ, хурал (англи. conference interpreting) зэрэгт хэрэглэгддэг юм. Энэ нь дараалсан эсвэл синхрон орчуулга гэж хоёр хувааддаг.

Синхрон орчуулагч

Дараалсан орчуулга гэж илтгэгч өгүүлбэр эсвэл хэсэг санаа хэлж дууссаны дараа хийдэг орчуулгыг хэлнэ. Энэ тохиолдолд орчуулагч өөрт нь урьдчилан өгсөн ярианы бүрэн эхийг эсвэл илтгэгчийн ярих зүйлийн тоймыг ашиглах боломжтой байдаг. Дараалсан орчуулга нь өмнө нь өгөгдсөн ярианы текст байхгүй тохиолдолд орчуулагч илтгэгчийн хэлсэн зүйлийг сайн цээжлэх эсвэл товчлон тэмдэглэж авч болох бөгөөд орчуулга сайн явагдахын тулд илтгэгч ямар урт хэмжээтэй ярьж орчуулагчид орчуулах боломж өгөхийг тохиролцох нь зүйтэй байдаг. Учир нь илтгэгч урт хэмжээтэй зогсохгүй яриад байвал орчуулагчид хүндрэл үүсэж, бүх санааг орчуулж амжихгүй орхигдуулах муу талтай.

Синхрон орчуулга нь илтгэгчийн ярьж буй зүйлийг тэр даруй бага зэргийн хоцрогдолтой хийгддэг учраас орчуулагчаас оюуны их хүч чармайлт шаарддаг. Илтгэгчийн ​​үгийг нэгэн зэрэг сонсож, оюун тархиндаа орчуулгаа тодорхой томьёолж, санааг алдалгүй амаараа орчуулдаг тул ярьж буй зүйлийн сэдвийг маш сайн мэддэг байх, сэтгэл санаагаа төвлөрүүлж хурдан сэтгэх чадвар шаарддаг байна. Ийм ч учраас синхрон орчуулга хийж байгаа хүн 15-20 минутаас илүү орчуулдаггүй дүрэмтэй тул олон улсын хуралд хэд хэдэн орчуулагч ээлж дараалан завсарлаж орчуулдаг юм.

Синхрон орчуулагч нар хурал, хэлэлцээ зэрэг арга хэмжээнд илтгэгчдийн хажууд байж болох ч НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблей зэрэг томоохон олон улсын хурал гэх мэт арга хэмжээний үеэр тус тусдаа илтгэгчийг шууд харах боломжтой битүүмжилсэн өрөөнд ажилладаг.

Орчуулагч мэргэжлийн төрөл

• Орчуулагч
• Синхрон орчуулагч
• Бичгийн орчуулагч
• Техникийн орчуулагч
• Хуулийн орчуулагч
• Уран зохиолын орчуулагч
• Референт-орчуулагч

Орчин үе

20-р зууны сүүлчээс орчуулагчид бүтээмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд цахим программаар автоматжуулсан орчуулгын системийг ашиглаж редакторлох боломжтой болсон. Цахимаар орчуулдаг программууд цаг ирэх тусам боловсронгуй болж байгаа боловч орчуулсан материалыг дахин шалгаж редакторлох нь чухал байдаг. Мөн сүүлийн үед аман орчуулга хийдэг программууд гарч байгаа боловч мэргэжлийн хэмжээний орчуулагч программ хараахан гараагүй байна. Эдгээр нь зөвхөн аялал жуулчлалын үеэр, дэлгүүр хоршоо, музэй үзмэр үзэх зэрэг ойр зуурын хэмжээнд ашиглах боломжтой байгаа юм. Хиймэл оюун ухааны чиглэлийн мэргэжилтнүүд уг программыг боловсронгуй болгох тал дээр идэвхтэй ажиллаж байна.

Олон улсын орчуулагчдын өдөр (франц. Journée mondiale de la traduction) бол аман болон бичгийн орчуулагчдын мэргэжлийн баярын өдөр юм. 9-р сарын 30-нд тэмдэглэдэг байна. Энэхүү баярыг 1991 онд Олон улсын орчуулагчдын холбоо (FIT) албан ёсоор тогтоожээ.