ОХУ-ын Үндсэн хууль

ОХУ-ын Үндсэн хууль (орос. Конституция Российской Федерации) бол Оросын Холбооны Улсын хамгийн дээд эрх зүйн баримт бичиг юм. 1993 оны 12-р сарын 12-нд бүх нийтийн санал хураалтаар баталж, 1993 оны 12-р сарын 25-нд хүчин төгөлдөр болсон. Оросын Үндсэн хууль нь эрх зүйн дээд хүчин төгөлдөр баримт бичиг бөгөөд ОХУ-ын үндсэн хуулийн тогтолцоо, төрийн бүтэц, хүн, иргэний эрх, эрх чөлөө, төлөөллийн, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдэл, орон нутгийн өөрөө удирдах ёсны тогтолцоог бүрдүүлэх үндэс суурийг тусгажээ. Мөн түүнчлэн Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, Үндсэн хуулийг шинэчлэн найруулах талаар заасан байдаг.

2020 оны 7-р сарын 1-ний өдөр бүх Оросын санал хураалтаар Оросын иргэдийн дийлэнх нь албан ёсны мэдээллээр батлагдсан нэмэлт, өөрчлөлтийг баталсантай холбогдуулан Үндсэн хуульд томоохон өөрчлөлт оруулсан. Нэмэлт өөрчлөлтүүд 2020 оны 7-р сарын 4-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр болсон байна.

Түүх

1990-1991 онд Зөвлөлт Холбоот Улс задран унасан. Үүний улмаас Бүх Бүгд найрамдах улсууд, түүний дотор Зөвлөлт Орос улс нь төрийн бүрэн эрхт байдлын тухай Зөвлөлт Орос улсын Ардын депутатуудын Их хурал 1990 оны 6-р сарын 12-нд Зөвлөлт Орос улсын Төрийн бүрэн эрхт байдлын тухай тунхаглалыг батласан байна. Энэ нь анх удаагаа Зөвлөлт Орос улсын шинэ Үндсэн хуулийг түүнд тунхагласан зарчмууд, тэр дундаа эрх мэдлийн салбарыг салгах зарчмын үндсэн дээр боловсруулах зорилт тавьжээ.

1990 оны 6-р сарын 16-нд Зөвлөлт Орос улсын Ардын депутатуудын анхдугаар Их хурлаар Үндсэн хуулийн комисс байгуулагдсан байна. Комиссын даргаар Зөвлөлт Орос улсын Дээд Зөвлөлийн дарга Борис Ельцин, орлогчоор Зөвлөлт Орос улсын Дээд Зөвлөлийн нэгдүгээр орлогч дарга Руслан Хасбулатов, комиссын нарийн бичгийн даргаар Зөвлөлт Оросын Ардын депутат Олег Румянцев нар томилогдсон байна. Анх комиссын бүрэлдэхүүнд С.Шахрай, М.Митюков, О.Тиунов, В.Зоркин зэрэг 102 хүн байсан бол 1992 оны 11-р сар гэхэд 98 хүн болж цөөрсөн юм.

Бүх нийтийн санал хураалтын саналын хуудас

1993 оны дунд үе гэхэд ОХУ-д шинэ Үндсэн хуулийн хоёр үндсэн хувилбар боловсруулж бэлэн болсон байв. 1. парламентын бүгд найрамдах засаглалтай улс болох төсөл, 2. Ерөнхийлөгч хүчтэй эрх мэдэл бүхий Үндсэн хуулийн бага хурлын төсөл.

Үндсэн хуулийн зөвлөлдөх хурлын төсөлд Үндсэн хуулийн комиссын төслийн олон заалтыг тусгасан бөгөөд ОХУ-ын бүрдүүлэгчид, депутатууд, тэдгээрийн янз бүрийн фракцууд, мэргэжилтнүүд, ажлын хэсгүүдийн оролцоотойгоор Үндсэн хуулийг эцсийн байдлаар хянан үзэх үндэс болсон. Энэ Үндсэн хуулийн төслийг нэлээд засварласны эцэст Ерөнхийлөгч бүх нийтийн санал хураалт явуулах болсон.

ОХУ-ын үндсэн хуулийг зохиогчдын нэг, Оросын ШУА-ийн Дэлхийн эдийн засаг, олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн ахлах судлаач Виктор Шейнисийн хэлснээр үндсэн хуулийн “ерөнхийлөгчийн төслийг” үндсэн гурван хүний ивээл дор бүтээжээ. Сергей Алексеев, Анатолий Собчак, Сергей Шахрай нар үйл явцын удирдагч байсан ч Үндсэн хуулийн хуралд 800 гаруй хүн оролцож, янз бүрийн хуульчид ажилласан. Сергей Шахрай үндсэн хуулийн хоёр гол зохиогч нь өөрөө болон Сергей Алексеев гэжээ. АНУ-ын Олон улсын хөгжлийн агентлагаас санхүүжүүлсэн “Хууль дээдлэх ёс” төслийн оролцогчид ч Үндсэн хуулийн төслийг боловсруулахад тусалсан байна. Хамтарсан ажлын үр дүнд ОХУ-ын шинэ нэгдсэн Үндсэн хуулийн төслийг боловсруулж, дараа нь ОХУ-ын Ерөнхийлөгч бүх нийтийн санал хураалтад өргөн мэдүүлж, 1993 оны 12-р сарын 12-нд болсон санал хураалтын үр дүнд үндэслэн өнөөгийн ОХУ-ын Үндсэн хуулийг баталсан байна.

Бүтэц

ОХУ-ын өнөөгийн Үндсэн хууль нь оршил ба хоёр хэсгээс бүрдэнэ. Оршилд Оросын ард түмэн энэхүү Үндсэн хуулийг хүлээн зөвшөөрч байгааг тунхаглаж, ардчилсан болон хүмүүнлэгийн үнэт зүйлсийг нэгтгэн, Орчин үеийн ертөнцөд Оросын байр суурийг тодорхойлсон байдаг. Эхний хэсэг нь ОХУ-ын улс төр, олон нийт, хууль эрх зүй, эдийн засаг, нийгмийн тогтолцооны үндэс суурь, хувь хүний үндсэн эрх, эрх чөлөө, ОХУ-ын холбооны бүтэц, статусыг тодорхойлсон 9 бүлэг, 141 зүйлээс бүрдэнэ. Төрийн эрх мэдлийн байгууллага, түүнчлэн Үндсэн хуулийг шинэчлэн найруулах, түүнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын талаар мөн заасан байдаг. Хоёр дахь хэсэг нь эцсийн болон шилжилтийн заалтуудыг тодорхойлж, үндсэн хууль, эрх зүйн хэм хэмжээний залгамж чанар, тогтвортой байдлын үндэс зэрэг оржээ.

Нэгдүгээр хэсэг

Бүлэг 1. Үндсэн хуулийн тогтолцооны үндэс (1-16 дугаар зүйл)
Бүлэг 2. Хүн, иргэний эрх, эрх чөлөө (17-64-р зүйл)
Бүлэг 3. Холбооны бүтэц (65-79.1-р зүйл)
Бүлэг 4. ОХУ-ын Ерөнхийлөгч (80-93 дугаар зүйл)
Бүлэг 5. Холбооны хурал (94-109-р зүйл)
Бүлэг 6. ОХУ-ын Засгийн газар (110-117 дугаар зүйл)
Бүлэг 7. Шүүх эрх мэдэл ба прокурорын байгууллага (118-129 дүгээр зүйл)
Бүлэг 8. Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага (130-133 дугаар зүйл)
Бүлэг 9. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, шинэчлэн найруулах (134-137 дугаар зүйл)

Хоёрдугаар хэсэг

Эцсийн болон шилжилтийн заалтууд

Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах субьектууд

Үндсэн хуулийн хууль тогтоох санаачилгын субъект, өөрөөр хэлбэл Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, Үндсэн хуулийн заалтыг шинэчлэх санал гаргах субъект нь:

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч;
Холбооны зөвлөл;
Төрийн Дум;
ОХУ-ын Засгийн газар;
ОХУ-ын бүрэлдэхүүн хэсгийн хууль тогтоох (төлөөлөх) байгууллагууд;
Холбооны Зөвлөлийн гишүүд эсвэл Төрийн Думын депутатуудын тавны нэгээс доошгүй бүлэг.

Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтүүд

1993 онд бүх нийтийн санал хураалтаар хүчин төгөлдөр болсноос хойш Үндсэн хуульд хэд хэдэн нэмэлт өөрчлөлт оруулсан.

2008 онд хийсэн өөрчлөлтүүд нь Ерөнхийлөгч, Төрийн Думын бүрэн эрхийн хугацааг өргөжүүлж, мөн тус улсын засгийн газрын жилийн тайланг парламентын доод танхимд хүргэдэг институтийг бий болгосон.

2014 оны 2-р сард Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр ОХУ-ын Дээд шүүх, ОХУ-ын Дээд Арбитрын шүүхийг нэгтгэсэн бөгөөд 2014 оны 7-р сард Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулснаар Ерөнхийлөгчид ОХУ-ын төлөөлөгчдийн Холбооны Зөвлөлийн бүрэлдэхүүний 10-аас илүүгүй хувийг томилох боломжтой болсон.

2020 онд Үндсэн хуульд хамгийн өргөн хүрээтэй өөрчлөлтүүд буюу 41 зүйлийн агуулгад төрийн бодлогын тэргүүлэх чиглэл, гэрлэлтийн тодорхойлолт, олон улсын шүүхийн шийдвэрийг биелүүлэх, Холбооны зөвлөлийг байгуулах журам, холбооны нутаг дэвсгэр байгуулах, нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын зохион байгуулалт гэх мэтэд өөрчлөлт оруулсан байна. Энэ удаагийн нэмэлт өөрчлөлтүүд нь улс орны улс төрийн тогтолцоонд өөрчлөлт оруулж, ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг өргөжүүлэхийн зэрэгцээ засгийн газрын эрх мэдлийг багасгах, түүнийг томилох журмыг өөрчлөх, өмнө нь энэ албан тушаалыг хашиж байсан хүмүүсийн бүрэн эрхийн дээд хязгаарыг "тэгэлсэн" юм. Жишээ нь одоогийн ерөнхийлөгч Владимир Путины төрийн эрхэнд өмнө байсан хугацааг тэгэлсэн байна.

ОХУ-ын Үндсэн хуульд оруулсан хамгийн их яригдсан шинэлэг зүйл бол ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путины "ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацааг дахин тохируулсан" явдал юм. Түүнийг 2024, 2030 онд дахин хоёр удаа сонгогдох боломжтой болгосон. Путины хувьд дахин сонгогдсоны дараа 2024 онд энэ нь түүний тав дахь ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа юм. Путины бүрэн эрхийг "дахин тохируулах" санаачилгыг "Нэгдсэн Орос" намын Төрийн Думын депутат Валентина Терешкова гаргажээ.

Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр Шүүх ерөнхийлөгчөөс хараат байх байдал ч нэмэгдсэн. Ерөнхийлөгч огцорсны дараа түүнд бүх насаараа сенатор болох эрхийг Үндсэн хуульд тусгасан. ОХУ-ын Үндсэн хуульд Оросын эрх баригчдад олон улсын байгууллагын шийдвэрийг дагаж мөрдөхгүй байхыг зөвшөөрсөн заалт гарч ирэв. Төрийн шинэ байгууллага болох ОХУ-ын Төрийн Зөвлөл бий болов.

2022 оны 10-р сарын 4-ний өдөр Холбооны үндсэн хуулийн 4 хууль хүчин төгөлдөр болсон: 1. "Бүгд Найрамдах Донецк Ард Улсыг ОХУ-ын бүрэлдэхүүнд элсүүлэх тухай, ОХУ-ын бүрэлдэхүүнд шинэ субъект - Бүгд Найрамдах Донецк Ард Улсыг байгуулах тухай", "Бүгд Найрамдах Донецк Ард Улсыг байгуулах тухай". 2.Бүгд Найрамдах Луганск Ард Улсыг ОХУ-ын бүрэлдэхүүнд оруулж, ОХУ-ын бүрэлдэхүүнд шинэ субъект болох Бүгд Найрамдах Луганск Ард Улсыг байгуулах тухай, 3. "Запорожье мужийг ОХУ-д элсүүлэх тухай, Запорожье мужийг нэг хэсэг болгон байгуулах тухай", 4. ОХУ-ын "Херсон мужийг ОХУ-д элсүүлэх тухай, ОХУ-ын бүрэлдэхүүнд багтах Херсон мужийг шинээр бий болгох тухай" зэрэг ОХУ-ын Үндсэн хуулийн 65 дугаар зүйлд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан байна.