Кёрлинг
Кёрлинг (англи. curling, шотланд. curl — шууд утгаараа- эргүүлэх) мөсөн талбайд тоголдог багийн спорт. Багууд ээлжлэн мөсөн дээгүүр хүнд боржин («чулуу») 45 метр орчим зайнд байрлах тусгай тойрог руу («гэр») чиглүүлж гулсуулдаг. Баг тус бүр дөрвөн гишүүнтэй, хоёр баг нэг мөсөн талбайд тоглох бөгөөд багийн гишүүд тус бүрдээ нэг ээлжинд найман чулуу түлхэн нэг үеийн эцэст талбайн төв цэгт чулуугаа үлдээж чадсан баг нь оноо авах зарчмаар 10 үеийн туршид тоглон төгсгөлд нь илүү олон оноо авсан баг нь ялагчаар тодордог учиртай ажээ.
Түүх засварлах
Кёрлинг 16-р зууны эхэн үед Шотландад үүссэн бөгөөд энэ спортын тоглоом байсны бодит баталгаа нь боржин спортын тоног төхөөрөмж (чулуу) бөгөөд түүний гадаргуу дээр үйлдвэрлэсэн огноо ("1511") тэмдэглэгдсэн байдаг. Энэ чулууг Данблэйн хэмээх ширгэж усгүй болсон цөөрмийн ёроолоос олсон байна.
Ойролцоогоор 18-р зууны үеэс чулуун төхөөрөмж нь стандартчилагдаж орчин үеийн хэлбэрээ олсон: диаметр нь 29.2 см (11.5 инч), өндөр 11.4 см (4.5 инч), жин 19.96 кг (44 фунт). Хүйтэн уур амьсгал, элбэг мөс, энгийн дүрэм нь тоглоомыг Шотландад маш их алдартай болгосон. Англиас Америк руу дүрвэсэдийн хамт кёрлинг нь Шинэ ертөнцөд нэвтэрч, цаг уурын таатай байдлаас Канадад илүү өргөн тархсан байна. АНУ-д кёрлингийн спорт анх 1768 онд зохион байгуулалттай тоглосон байна. Америк тив Шотландын цэргүүд кёрлингийг авчирсан гэдэг. 19-р зууны эхний хагаст кёрлингийн тоглоомын дүрмийг албан ёсоор баталсан бөгөөд тэр цагаас хойш дүрэмд бараг өөрчлөгдөөгүй байна.
Төхөөрөмж, талбай засварлах
Чулууны жин нь 19.96 кг бөгөөд бөөрөнхий хэлбэртэй, бариултай байдаг. Чулууг хагарч хэмхэрдэггүй хатуу гранит буюу боржин материалаар хийнэ. Тоглолтод 16 чулууг ашигладаг. Нэг баг нь найман ширхэг нэг өнгийн “чулуу” эзэмшиж тоглодог. Хоёр багийн чулуу бие биеэсээ ялгарахаар өөр өнгөтэй байна. Чулуу бүрийн дээр 1-8 хүртэлх дугаар тавьсан байдаг. Чулууны хувьд сүүлийн жилүүдэд Шотландын “Айлса Грейг”, Канадын “Трефор” брэндийн чулууг дэлхий нийтэд өргөн хэрэглэх болжээ.
Тэмцээнд ихэвчлэн хоккейн ордон, мөсөн талбайг ашигладаг. Мөн гадаа мөсөн талбай дээр ч тоглож болохоороо онцлогтой. Талбайн хэмжээ урт нь 44.5, өргөн нь 4.75 метр хэмжээтэй байх юм. Талбайд хажуугийн болон нүүрний шугамнуудыг татаж, өндөрлөн хаалт хийж, тогтоосон хэмжээнд байгуулна. Талбайн хоёр захад дугуй тойрог хэлбэртэй цагаан, улаан, цэнхэр өнгөөр будсан хоёр “үүр”-тэй байна. Төв гол хэсэг нь (button) нэртэй байх бөгөөд цагаан өнгөтэй 0.3 м диаметртэй байдаг. Түүнийг тойрсон хөх өнгөтэй тойргийн бүсийн диаметр нь 1.22 м байна. Харин цагаан өнгөтэй тойрог нь 2.44 м диаметртэй байдаг. Хамгийн гадна талын тойрог нь 3.66 м диаметр бүхий ногоон бүсийг будаж найруулна. Чулууг гулсуулах, тоглогч талбайгаас түлхэлт авахын тулд гишгэж түлхэлт авах хоёр тулгуур “суурь” талбайн арын шугаманд байрлуулсан байдаг. Эндээс тоглогч түлхэлт авч чулууг гулсуулна. Талбайн гадаргуу нь өө сэвгүй тэгш, цэвэр байх ёстой. Мөсний гадаргуун температур нь -5 хэм байх ёстой аж.
Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн засварлах
Кёрлингийн эрэгтэйчүүдийн дэлхийн аварга шалгаруулах анхны тэмцээн 1959 онд Фолкирк, Эдинбург хотуудад зохиогдож, 1959 оны Шотландын цомын тэмцээн (англи. 1959 Scotch Cup) нэрээр түүхэнд бичигдэж, Эрни Ричардсон тэргүүтэй Канадын баг түрүүлж байжээ. Анхны эмэгтэйчүүдийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн 1979 онд Шотландын Перт (англ. Perth) хотод болж, Швейцарийн багийн ялалтаар өндөрлөж байжээ.
2005 онд эрэгтэй, эмэгтэй 12 баг дэлхийн аваргын төлөө өрсөлдөж байсан бөгөөд үүнээс 8 баг Европ, 2 нь Хойд Америк, 2 нь Ази тивийг төлөөлж байв. 1975 оноос хойш зохион байгуулагдаж буй Европын аварга шалгаруулах тэмцээний дүнгээр Европын багууд дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцох эрх авдаг. Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн жил бүр болдог бөгөөд 1989-2004 онд эрэгтэй, эмэгтэй тэмцээн нэг хотод болдог байжээ.
Олимпын тоглолтууд засварлах
1924 оны Олимпын наадамд кёрлингийн үзүүлэх тэмцээн зохиогдож байсан. 1998 онд кёрлинг спортыг Олон улсын Олимпын хороо олимпийн төрөл гэж хүлээн зөвшөөрч, Японы Наганогийн өвлийн олимпоос анхны медалиуд хүртэж байжээ. Тэмцээнд эрэгтэйчүүдийн төрөлд Швейцарийн баг түрүүлж, эмэгтэйчүүдийн анхны алтан медалийг Канадын баг хүртсэн түүхтэй.
2006 оны 2-р сард Олон Улсын Олимпийн Хороо түүхийг шинэчилж, 1924 оны наадмын кёрлингийн тэмцээнийг Олимпийн бүрэн хэмжээний тэмцээн гэж үзэх шийдвэр гаргасан. Ийнхүү кёрлингийн анхны олимпийн медалийг дараах байдлаар хуваарилав: алт Их Британи, мөнгө Швед, хүрэл Франц.
2018 оны Олимпийн наадмаас хойш кёрлингийн эр, эм холимог хосын тэмцээн зохиогдож байна.
Дэлхийн кёрлингийн холбоо засварлах
Дэлхийн кёрлингийн Холбоо (англи. World Curling Federation, WCF) -1966 онд байгуулагдсан дэлхийн кёрлингийн спортын албан ёсны удирдах байгууллага. 1991 оноос өмнө Олон улсын кёрлингийн Холбоо (англи. International Curling Federation, ICF) нэртэй байсан. Удирдах төв байр нь Перт (Шотланд) хотод байралдаг. 2021 оны байдлаар үндэсний 67 холбоодыг нэгтгэдэг байна. WCF -ны Ерөнхийлөгч нь шотланд эмэгтэй Кейт Кейтнесс (англи. Kate Caithness) ажиллаж байна.
Номхон далай, Азийн кёрлингийн холбоо засварлах
Номхон далай, Азийн кёрлингийн холбоо (англи. Pacific-Asia Curling Federation, PACF) -Дэлхийн кёрлингийн холбоог (WCF) Ази, Австрали, далайн орнууд, Африкт төлөөлөн удирддаг байгууллага. 2019 оны байдлаар 14 үндэсний холбоодыг нэгтгээд байгаа ажээ.
| Улс орон | Үндэсний холбоо | Дэлхийн кёрлингийн холбоонд элссэн он | цахим хуудас |
|---|---|---|---|
| Австрали | Australian Curling Federation | ||
| Афганистан | Afghanistan Curling Federation | ||
| Хонг конг | Hong Kong Curling Association | ||
| Энэтхэг | Curling Federation of India | ||
| Казахстан | Казахстанская ассоциация кёрлинга | ||
| Катар | Qatar Curling Federation | ||
| Кени | Kenya Curling Federation | ||
| Киргиз | Кыргыз Республикасынын Кёрлинг Федерациясы | ||
| БНХАУ | Chinese Curling Association | ||
| Кувейт | Kuwait Winter Games Club | ||
| Монгол | Mongolian Curling Federation | ||
| Нигери | Nigeria Curling Federation | ||
| Шинэ Зеланд | New Zealand Curling Association | ||
| Саудын Араб | Kingdom Curling Association | ||
| Тайвань | Chinese Taipei Curling Federation | ||
| Туркменистан | Curling Federation of Turkmenistan | ||
| БНСУ | Korean Curling Federation | ||
| Япон | Japan Curling Association |
Монголын Кёрлингийн Холбоо засварлах
Олимпийн наадмын үндсэн төрөлд 1998 оноос эхлэн багтсан, Монголчуудын эрт дээр үеэс тоглож ирсэн мөсний шагайтай тун төстэй кёрлингийн спортыг эх орондоо дэлгэрүүлэн, өвлийн төрлийн багийн спортыг хүүхэд залуучуудын дунд өргөнөөр хөгжүүлж, ирээдүйн өвлийн олимпийн медальтнуудыг одооноос бэлтгэх зорилготойгоор Монголын Кёрлингийн Холбоо /МКХ/-ны санаачлагчдын анхдугаар хурал 2011 оны 2-р сарын 21-нд Улаанбаатар хотноо хуралдан МКХ-ны Дүрэм, хийх ажлын төлөвлөгөөгөө батлан удирдах зөвлөлийн гишүүд болон Холбооны ерөнхийлөгч, дэд ерөнхийлөгч, нарийн бичгийн даргыг томилсон байна. Тус холбооны анхны ерөнхийлөгчөөр “Эрдэм ТВ” сургуулийн захирал С.Нацагдорж, дэд ерөнхийлөгчөөр Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг БТСГ-ын дарга Ч.Наранбаатар, МҮОХ-ны дэд ерөнхийлөгч Ц.Дамдин нарыг тус тус сонгон батлав. Холбооны ерөнхий нарийн бичгийн даргаар МУИС-ийн багш Д.Бадамдашийг томилжээ. Сүүлд Холбооны Ерөнхийлөгчөөр Б.Нямтайшир сонгогдсон байна. Монголын кёрлингийн холбоо нь МҮОХ-ны гишүүнээр 2020 оны 8-р сарын 14-нд сонгогджээ.
Манайхны эрт дээр үеэс мөсөн дээр тоглодог байсан “жан чулуу” буюу (мөсний чулуу) наадамтай төстэй. Иймээс гол, ус, нуурын мөсийг засч өөрийн орны онцлог байдалд тохируулсан нийтийг хамарсан спортын төрлөөр хөгжүүлэх боломжтой ажээ.
Тоглогчдоос онцгой эв дүй, оюун ухааны мэдрэмж, авхаалж самбаа шаардсан уг спорт ийнхүү Монголд хөгжих үндэс сууриа амжилттай тавьжээ. Тун удахгүй олон нийтийн Кёрлингийн спортын боловсролыг хөгжүүлэх чиглэлээр өргөн хүрээтэй ажил хийхээр Монголын Кёрлингийн Холбооныхон төлөвлөн ажиллаж байгаа ажээ.