Богдан Хмельницкий

Абданк сүлдэтний Богдан-Зиновий Михайлович Хмельницкий (украин. Богдан-Зіновій Михайлович Хмельницький гербу Абданк, польш. Bohdan Zenobi Chmielnicki herbu Abdank; 1595 оны 12-р сарын 27-нд Украины Черкаск мужийн Суботов тосгонд төрсөн —1657 оны 7-р сарын 27-нд Чигирин хотд нас барсан)—Украины Запорож Цэргийн гетман буюу цэргийн жанжин, улс төрийн болон төрийн зүтгэлтэн.

Польш-Литвийн хүчнээс украины казакуудын газар нутгийг чөлөөлөх зорилготой үндэсний эрх чөлөөний бослогын удирдагч байсан бөгөөд үүний үр дүнд Днепр мөрний Зүүн эрэг дахь Украин, Киевын хамт Польш-Литвийн хамтын нөхөрлөлөөс гарч Оросын хаант улсын нэг хэсэг болгож байсан түүхтэй.

Намтар

Богдан Хмельницкийн гарал үүслийг тухай хамгийн түгээмэл хувилбар бол Хмельницкий язгууртан гэж үздэг. Тэрээр Львов дахь иезуит коллежид (1609/10 - 1615/16) суралцсан (өөр хувилбараар бол Ярославль-Галицки (одоогийн Польшийн Ярослав) дахь иезуит коллежид) сурсан гэдэг. Уран илтгэх урлаг, найруулгын урлаг, Польш, Латин хэлээр чөлөөтэй ярьж сурсан Хмельницкий католик шашинд ороогүй бөгөөд эцгийнхээ буюу Үнэн алдартны шашинд үнэнч хэвээр үлджээ.

Богданы эцэг Чигирин хотын дэд ахлагч Михаил Хмельницкий бол титэм гетман Станислав Жолкевский, дараа нь түүний хүргэн Ян Даниловичид алба хааж байсан гэдэг. 1620 онд Молдавын эсрэг Золкевскийн аян дайнд оролцож, Цуцора-гийн ойролцоох туркуудтай хийсэн тулалдаанд нас барсан байна.

Эх орондоо буцаж ирээд Хмельницкий 1620-1621 оны Польш-Туркийн дайнд оролцож, энэ үеэр Цуцорагийн тулалдаанд эцэг нь нас барж, өөрөө олзлогджээ. Хмельницкийн хоёр жилийн хатуу боолчлолд байхдаа дэмий хоосон өнгрөөсөнгүй турк, татар хэл сайн сурчээ. Үүний дараа түүний төрөл төрөгсөд нь барьцаа төлж суллагдаад Суботов руу буцаж очоод тэрээр казакуудын эгнээд элссэн байна.

Польшийн хаан ширээнд IV Владислав сууж, Польш-Литвийн хамтын нөхөрлөл болон Оросын хаант улсын хоорондох дайн эхлэхэд 1634 онд Хмельницкий 1632-1633 онд Оросын цэргүүдэд бүслэгдээд байсан Смоленск хотын ойролцоох тулалдаанд оролцсон гэж Самовидчуудын Шастирт дурдагдсан байдаг ажээ.

Богдан Хмельницкийг Польшийн хаан IV Владислав хүндэтгэдэг байжээ. 1645 онд хаан Сеймээс зөвшөөрөл авалгүйгээр Османы эзэнт гүрэнтэй дайн эхлүүлэхээр шийдэж, төлөвлөгөөгөө Богдан Хмельницкийд даатгаж өгч байжээ. Тэрээр казакууд хүчирхийлэлд өртсөн талаар Сейм болон хаанд гомдол мэдүүлэх төлөөлөгчдийн бүрэлдэхүүнд нэг бус удаа оролцож байсан юм.

1647 оны 12-р сард Богдан польшуудаас Запорож нутаг руу зугтаж, 1648 онд Сичийг эзлэн авч, тэнд бүртгэлтэй казакууд түүнтэй нэгджээ. Үүний зэрэгцээ казакууд Хмельницкийг гетманаараа сонгов.

1648 оны 1-р сарын 25-нд Б.Хмельницкийн удирдлаган дор Украины ард түмний чөлөөлөх дайн эхэлсэн. 2-р сар - Хмельницкий Крымын хаан Ислам-Гирейтэй эвслийн гэрээ байгуулав. 5-р сарын 5-6 - Хмельницкийн Желтье Водын /Шар ус/ ойролцоо анхны ялалт байгуулсан. 6-р сар - Хмельницкий "Запорожье армийн бүтцийн тухай" цэргийн дүрмийг боловсруулж хэрэгжүүлэв.

9-р сарын 11-13 - Хмельницкийн арми Пилявцын ойролцоо 80-90 мянган хүнтэй Польшийн армийг ялав. Баруун Украиныг чөлөөлөх зам нээлттэй болов.

9-р сарын 26-аас 10-р сарын 5 - Львовыг бүслэв. Львов хагас сая злотийн золиос төлсөн.

10-р сарын 16 - Замоскийн ялалтын тулаан. Варшав хүрэх зам нээлттэй болсон. Польшуудтай эвлэрэх гэрээ байгуулав. Энэ хугацаанд Хмельницкийн ухамсар өөрчлөгдөж, дайн үндэсний эрх чөлөөний дайн болж хувирсан байна.

12-р сарын 26 - Хмельницкий Киевт хүрэлцэн ирэхэд хотын иргэд, шашны зүтгэлтнүүд түүнийг ялагч хэмээн угтан авав.

1649 оны 8-р сарын 8 - Хмельницкий, Польшийн хооронд Зборивийн гэрээнд гарын үсэг зурав. Братслав муж, Чернигов муж, Киев муж зэрэг газар гетманы мэдэлд орсон. Бүртгэлд байсан 40 мянган казакууд засаглалд буцаж ирэв. Нийслэлийг Чигирин хотод байгуулжээ.

1652 оны 5-р сарын 22-23 - Батог тулалдаан. Хмельницкий хорин мянган хүнтэй Польшийн армийг ялав. Командлагч Мартин Калиновский болон 10 мянган поляк нас баржээ.

1654 оны 1-р сарын 8 - Хмельницкий Переяслав дахь мастертай нууц зөвлөлгөөн зохион байгуулж, Москвагийн иргэншлийг хүлээн авахаар шийджээ. Казакууд Цар Алексей Михайловичт үнэнч байх тангараг өргөв. Москвагийн Элчин сайдын яамны тэргүүн Василий Бутурлин Хмельницкид гетманы клейнод бэлэглэжээ.

Гуравдугаар сар - Казакууд хаадын хамгаалалтад орох санаад дургүй байсан тул хэлэлцээр эхэлсэн. Гуравдугаар сарын нийтлэлүүд дууссан бөгөөд энэ нь Гетманатын төрийг хадгалах, Польш-Литвийн хамтын нөхөрлөл, Туркийн эсрэг тэмцэх шинэ холбоотон олж авах боломжийг олгосон юм. Казакуудын бүртгэл 60 мянга болж нэмэгдэв. Хаан Запорожийн армийн эрх, эрх чөлөөг зөрчихгүй гэж амлав.

7-р сарын 10 -нд Татарууд болон Польш-Литвийн хамтын нөхөрлөлийн хооронд Мөнхийн гэрээнд гарын үсэг зурав.

1655 оны 1-р сарын 19-21 - Охматовогийн тулалдаан болов. Украин-Москвагийн цэргүүд польш, татаруудыг зогсоов. Хмельницкий казак ангиудыг татан буулгав.

Амьдралынхаа сүүлийн жилүүдэд Гетман их өвддөг байв. Татаруудын довтолгооноос аврах ёстой байсан казакуудын бослогын тухай мэдээ Хмельницкийд эмгэнэлтэй нөлөөлөв. 1657 оны 7-р сарын 27-нд тэрээр тархины цус алдалтын улмаас нас баржээ.

1657 оны 8-р сарын 25-нд түүнийг Суботов дахь Ильинская сүмд оршуулжээ. Ариун сүмийг 1653 онд Богдан Хмельницкийн захиалгаар гэр бүлийн сүм-булш болгон барьсан байна.