Арилжааны нууц

Арилжааны нууц буюу худалдааны нууц (англи. A trade secret, орос. Комерческая тайна)- гэдэг нь бусад хүмүүст мэдэгдэхгүй, олж тогтоох боломжгүй учраас эдийн засгийн шинж чанартай, эзэмшигч нь нууцлахын тулд зохих арга хэмжээ авдаг оюуны өмч юм. Арилжааны нууцын төрөлд томъёо, бүтээгдэхүүний орц, үйл явц, загвар жишээ, багаж хэрэгсэл, хэв маяг, холбогдолтой тодорхой бусад мэдээлэл орно.

Оюуны өмчийн тухай хуулиар арилжааны нууцыг эзэмшигч нь бусдад задруулахыг хязгаарлах эрхийг олгодог. Зарим улс оронд ийм нууцыг нууц мэдээлэл (confidential information) гэж нэрлэдэг.

Арилжааны буюу худалдааны нууц мэдээллийг задруулсан (санаатай эсвэл санамсаргүй) мөн түүнийг хууль бусаар ашигласан тохиолдолд сахилгын, иргэний, захиргааны, эрүүгийн болон материаллаг хариуцлага хүлээлгэдэг байна.

Арилжааны нууцыг тодорхой аль нэг хэлээр тодорхойлсон хэл нь хуульд зааснаас хамаарч өөр өөр байдаг ба арилжааны буюу худалдааны нууцын хамгаалалтад хамаарах тодорхой төрлийн мэдээллийн төрлүүд нь ч өөр өөр байдаг. Эдгээр бүх тодорхойлолтод гурван хүчин зүйл нийтлэг байдаг:

Арилжааны нууц гэдэг нь дараахь мэдээлэл юм.

• олон нийт болон хэн нэгэнд мэдэгддэггүй;
• мэдээлэл нь олон нийтэд мэдэгддэггүй тул эзэмшигчдээ эдийн засгийн үр өгөөж өгдөг;
• эзэмшигч нь нууцаа хадгалахын тулд боломжийн хүчин чармайлт гаргасан тохиолдолд.

Үнэ цэнэ

Арилжааны нууц нь компанийн оюуны өмчийн (IP) чухал боловч үл үзэгдэх бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Тэдний зах зээлийн үнэлгээгээр хэмжигдэх компанийн үнэ цэнэд оруулсан хувь нэмэр их байж болно. Үл үзэгдэх учраас энэ хувь нэмрийг хэмжихэд хэцүү байдаг. Гэсэн хэдий ч "Арилжааны нууцын тухай" хуульд өөрчлөлт оруулах болон патентын бизнесийн зардалд нөлөөлдөг болохыг судалгаа харуулж байна. Энэхүү судалгаа нь худалдааны нууцын үнэ цэнийн шууд бус нотолгоо юм.

Түүх

1817 онд Их Британи, 1837 онд АНУ-д худалдааны нууцыг анх удаа шүүх хурлаар хэлэлцэж, эдгээр шүүхийн шийдвэр цаашид чухал жишиг болж байв. Худалдааны нууцыг хамгаалах дэлхийн анхны хуулийг Францын хаан Луи Филипп 1844 онд байгуулж байжээ. 20-р зууны эхэн гэхэд Европын бүх орнуудад худалдааны нууцыг хамгаалдаг болсон.