1997 оны Азийн санхүүгийн хямрал: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
No edit summary
б Bot: Fixing redirects
Мөр 1:
[[Image:Asian Financial Crisis EN.png|thumb|Хямралд өртсөн гол орнууд]]
 
'''Зүүн Азийн Санхүүгийн Хямрал''' нь 1997 оны 7-р сард [[Тайланд]] улсад Тай батын ханшийн уналтаар эхлэн, Азийн олон орны [[мөнгөн тэмдэгт]], [[хувьцааны зах зээл]] болон бусад хөрөнгийн үнэ ханшид нөлөөлсөн санхүүгийн үймээн буюу [[санхүүгийн халдвар]]ын үе байсан юм. Үүнийг мөн "Зүүн азийн валютын хямрал" болон ОУВС-ын хямрал ч гэж нэрийдэх нь бий. Энэ хямралын илрэл болон түүний үр дагавар илт харагдаж байгаа ч гэсэн, хямралын шалтгаан, хүрээ болон шийдэх арга нь тодорхойгүй хэвээр үлджээ. [[Индонез]], [[Өмнөд Солонгос]] болон [[Тайланд]] нь тус хямралд хамгийн ихээр, [[Хонгконг]], [[Малайз]], [[Лаос]] болон [[Филиппин]] зэрэг улсууд бага хэмжээгээр нэрвэгдсэн байна. Харин [[Эх газрын хятад]], [[Энэтхэг]], [[Бүгд Найрамдах Хятад Улс|Тайвань]], [[Сингапур]] болон [[Вьетнам]] зэрэг улсуудад харьцангуй бага нөлөөлжээ. Хэдийгээр [[Япон]] энэ хямралд их автаагүй ч, урт хугацааны турш эдийн засгийн хүнд байдалд орсон байна. Дээр дурьдсан бүх улсуудын [[америк доллар]]тай харьцуулах валютын ханш унасан.
 
==Түүх==
Мөр 10:
1994 онд Принстоны Их Сургуулийн (сүүлд MIT болсон) [[эдийн засагч]] [[Паул Кругмэн]] Азийн эдийн засгийн гаймхамшиг гэх санааг дайрсан нийтлэл хэвлүүлэв<ref> http://web.mit.edu/krugman/www/myth.html </ref>. Тэрээр Зүүн Азийн эдийн засгийн өсөлт нь түүхэн хөгжлөөрөө [[бүтээмж]]ийн өсөлтөд чиглэсэн "капитал"-ын хөрөнгө оруулалтын үр дүн байсан гэж сөргүүлэн тавьсан байна. Гэсэн хэдий ч, [[нийт хүчин зүйлсийн бүтээмж]] бүхэлдээ бус, зөвхөн ахиу ашгийн хувьд өссөн юм. Кругмэн капитал хөрөнгө оруулалтад гарсан өсөлт бус, зөвхөн нийт хүчин зүйлсийн бүтээмжид гарсан өсөлт л урт хугацааны хөгжил дэвшилд хүргэсэн гэдгийг тэмдэглэж байв. Кругмэн тус хямралыг таамаглан болон үүний цааш явцыг урьдчилан хэлээгүй гэж өөрөө хэлсэн ч, санхүүгийн хямрал гүйцэд өнгөрсөний дараа ихэнхи хүмүүс түүнийг урьдчилж хэлсэн гэж ойлгох болсон.
 
Тэр үед Тайланд, Индонез болон Өмнөд Солонгос зэрэг улсууд их хэмжээний хувийн [[урсгал данс]]ны алдагдалтай, гадаад зээлийг дэмжсэн [[тогтмол валютын ханш]]ийг барьж байсан бөгөөд энэ нь санхүүгийн болон корпорацийн секторын гадаад валютын хэт их эрсдэлд хүргэсэн. 1990-ээд оны дунд үед энэхүү хоёр хүчин зүйлсийн эдийн засгийн орчин өөрчлөгдөж эхэлсэн юм. [[Америкийн Нэгдсэн Улс|АНУ]]-ын эдийн засаг 1990-ээд оны эхээр хямралт байдлаасаа сэргэж эхэлсэнтэй адил, [[Алан Грийнспан]]ы удирдлагатай [[АНУ-ын Холбооны Нөөцийн Банк]] инфляциас сэргийлэн АНУ-ын зээлийн хүүг өсгөж эхэлсэн. Энэ нь АНУ-ыг богино хугацааны өндөр зээлийн хүүгээр мөнгөний халуун урсгалыг татаж байсан Зүүн өмнөд азитай хаьцуулахад илүү тааламжтай хөрөнгө оруулалтын бүс нутаг болгосон бөгөөд Зүүн өмнөд Азийн олон орны валютын ханшийг тогворжуулан ам.долларын ханшийг өсгөн, зүүн азийн экспортын өрсөлдөх чадварыг бууруулсан. Тухайн үед Зүүн өмнөд Азийн экспорт 1996 оны хавраас огцом өссөнөөр урсгал дансны хэмжээг бууруулсан байна.
 
Зарим эдийн засагчид тус хямралын гол шалтгааныг их хэмжээний '''үл хөдлөх хөрөнгийн хуримтлалаас''' үүдсэн гэж үзэж байсан бөгөөд мөн [[БНХАУбүгд Найрамдах Хятад Ард Улс|эх газрын Хятадын]] бодит эдийн засагт үзүүлсэн нөлөөг [[АСЕАН]]-ын орнуудын экпортын өсөлтийг бууруулахад хүргэсэн хүчин зүйл хэмээн таамаг дэвшүүлж байлаа<ref> http://www.newschool.edu/cepa/publications/workingpapers/archive/cepa0318.pdf </ref>. Хятад нь экпортод чиглэсэн олон тооны шинэчлэлүүдийг хэрэгжүүлсэнээр 1990-ээд онд Азийн бусад экспортлогчдтой үр ашигтайгаар өрсөлдөж эхэлсэн. Хамгийн чухал зүйл нь Тайланд болон Индонезийн валют 1990-ээд оноос ханш нь өсөн, доллартай [[тогтмол валютын ханш|нягт холбогдсон]] буюу тогтмол валютын ханшаар хөрөвдөг байсан юм. Барууны импортлогчид доллараас хамааран ханш нь унаж байсан валюттай Хятадын хямд үйлдвэрлэлийг сонирхох болсон. Бусад эдийн засагчид 1990-ээд оны эхэн үед AСEAН болон Хятад хоёул зэрэг хурдацтай экспортын өсөлтийг бий болгосон гэсэн дээрхи өгүүлэлтэй санал зөрж байдаг<ref>{{cite book |title=The Asia-Pacific Profile |author=Bernard Eccleston, Michael Dawson, Deborah J. McNamara |year=1998 |publisher=Routledge (UK) |url=http://books.google.com/books?vid=ISBN0415172799&id=l07ak-yd6DAC&pg=RA1-PA311&lpg=RA1-PA311&ots=XgqmmGV3CC&dq=%22Bangkok+Declaration%22+ASEAN&ie=ISO-8859-1&output=html&sig=u2ddDhzn-yVhEn5Fwu3d8iih0OA|id=ISBN 0415172799 }}</ref>.
 
Олон эдийн засагчдын хувьд Азийн хямрал нь зөвхөн зах зээлийн философи буюу технологиор бус, мөн түүнчлэн зээлдэгч-зээлэгчийн харилцаан дахь хүчин зүйлсийг өдөөсөн бодлогыг хэрэгжүүлсэнээс үүссэн гэдэгт итгэлтэй байдаг. Боломжтой болсон томоохон [[кредит(санхүү)|зээл]]үүд нь эмзэг эдийн засгийн уур амьсгалыг үүсгэн, хөрөнгийн үнэ ханшийг хяналтгүй түвшинд хүртэл хөөрөгдсөн<ref> http://web.mit.edu/krugman/www/FIRESALE.htm </ref>. Энэ үед өндөр хөрөнгийн үнэ ханшаас шалгаалан эцэстээ хувь хүмүүс болон компаниудыг өрийн хариуцлагаас зугтаах байдалд хүрэхээр хямарч эхэллээ. Зээлдэгчдийн дунд үүссэн үймээн нь зээлийн хямрал (''credit crunch'') үүсгэн, цаашлаад дампууралд хүргэж, хямралт орноос зээлээ ихээр буцаан татахад хүргэсэн. Үүний дээр, хөрөнгө оруулагчид мөнгөө буцаан татаж авах болоход, [[Гадаад валютын зах зээл|валютын зах зээл]] хямралт орны валютаар дүүрсэнээс үүдэн [[Валютын ханш |валютын ханш]] унаж эхэлсэн. Валютын ханшны уналтаас сэргийлэхийн тулд, дээрхи орны засгийн газрууд (хөрөнгө оруулагчдын зээлийг тухайн орон руу илүү татахын тулд "[[капиталын нислэг]]"-ийг хязгаарлах үүднээс) '''валютын зах зээлд интервенц''' хийн, гадаад нөөцөөрөө хэт ихэссэн дотоодын валютыг [[Тогтмол валютын ханш|тогтмол валютын ханш]]аар худалдан аван, '''дотоодын зээлийн хүүг''' хэт өндөр түвшинд хүртэл өсгөхөөс аргагүй байдалд орсон. Эдгээр бодлогыг хэрэгжүүлсэнээр удаан хугацаанд хүлээж байсан үр дүнгээ авч чадаагүй юм. Хязгаарлагдмал хэмжээтэй '''гадаад валютын нөөцөө''' төв банкууд алдаж байхад харьцангүй эрүүл байсан эдийн засгийг хүндээр сүйтгэдэг маш '''өндөр зээлийн хүүг''' хэрэгжүүлсэнээр эмзэг болсон орны эдийн засгийг бүрэн сүйтгэж орхисон. Эдгээр орноос капитал зугтаах хандлага зогсохгүй болох нь тодорхой болсоноор эрх баригчид өөрийн валютын ханшаа [[Хөвөгч валютын ханш|чөлөөлөн]], тогтмол валютын ханшыг барих бодлогоо зөөллөсөн. Ингэж валютын ханш унасанаар банкны дампуурал ихсэн, хямрал цааш үргэлжлэхэд хүргэсэн.