|
==Түүх==
Маш олон оронд олон зуун жилийн өмнөөс нисэх оролдлогууд хийгдэж байсан бөгөөд голцуу [[шувуу]]ны бүтцийг дуурайж далавч, сүүл хэрэглэсэн нь өнөөгийн онгоцны гол бүтэц болон уламжлагджээ. ХХ зууны эхээр Европ ба Америкт технологийн эрчимжсэн хөгжлийн нөлөөгөөр АНУ, Франц, ОХУ-д анхны орчин үеийн онгоц бүтээгджээ. Хамгийн анх АНУ-д нисэх онгоц зохион бүтээгч [[ах дүү Райт|Уилбер Райт, Орвил Райт]] (ах дүү Райт) нар анхны хөдөлгүүрт нисэх онгоцыг зохион бүтээж агаарт амжилттай хөөрсөн. Тэд нар тогтвортой удирдлагатай хөндлөн нислэгийг бие даан хийх боломжтой дэлхийн анхны нисэх онгоц Flyer-1 бүтээсэн юм. Түүхэн дэх анхны нисэх онгоцны нислэг 1903 оны 12-р сарын 17-нд болсон. Flyer 1 агаарт 12 секунд байж, 36.58 метр (120 фут) ниссэн. Сайжруулсан загварууд дээр ах дүү Райт 1904 оны 9-р сарын 20-нд дэлхийд анх удаа тойрог хэлбэрээр, 1905 онд 39 км урт маршрутаар ниссэн байна.
== Бүтэц ==
'''Далавч''' - нисэх онгоцны хурдан урагшлах хөдөлгөөний үед ирж буй агаарын урсгалд үүссэн далавчны доод ба дээд гадаргуу дээрх үүсч буй даралтын зөрүүгээс шалтгаалан нислэгт шаардлагатай өргөх хүчийг бий болгодог: онгоцны далавчны доод гадаргуу дээрх даралт нь түүний дээд гадаргуу дээрх даралтаас их. Далавч дээр аэродинамик удирдлага (эвелон, элерон мэт), түүнчлэн далавчны механикжуулалт, өөрөөр хэлбэл, агаарын хөлгийн өргөлт, чирэлтийг хянадаг төхөөрөмжүүд (хаалт, спойлер гэх мэт) байдаг.
'''Их бие''' - багийн гишүүд, зорчигчид, ачаа, тоног төхөөрөмжийг байрлуулахаас гадна далавч, өд, буух төхөөрөмж, хөдөлгүүр гэх мэтийг бэхлэх зориулалттай (энэ нь онгоцны "их бие" юм). Их биегүй жишээлбэл "нисдэг далавч" гэж байдаг.
'''Далавчны чиглүүлэгч хэсэг''' /Plumage/ - агаарын хөлгийн тогтвортой байдал, хяналт, тэнцвэрийг хангах зориулалттай аэродинамик гадаргуу. Онгоцыг удирдахын тулд гулзайлтын гадаргуу дээр аэродинамик жолоодлого (цахилгаан шат, залуур) байрлуулсан эсвэл сувгийн гадаргууг бүхэлд нь хөдөлгөдөг (дуунаас хурдан олон нисэх онгоцонд).
'''Явах эд анги, дугуй''' - нисэх онгоцны хөөрөх, буух гүйлт, түүнчлэн түүний хөдөлгөөн, газар дээр зогсоход шаардлагатай тулгуурын систем. Хамгийн өргөн тархсан нь дугуйтай явах эд анги юм. Цана, хөвөгч, гулсуур бүхий явах эд ангиудын загварыг бас мэддэг. ЗХУ-д туршилтыг гинжит явах эд анги, агаарын дэрний явах эд ангиудаар хийсэн. Орчин үеийн олон нисэх онгоцууд, ялангуяа ихэнх цэргийн нисэх онгоцууд, түүнчлэн зорчигч тээврийн онгоцууд эвхэгддэг буух төхөөрөмжтэй байдаг.
'''Нисэх онгоцны тоног төхөөрөмжийн систем''' нь ямар ч нөхцөлд нисэх боломжийг олгодог төрөл бүрийн төхөөрөмжүүд юм. Сүүлийн 30-40 жилийн хугацаанд цахим тоноглол нь хамгийн ухаалаг, нарийн төвөгтэй, үнэтэй тоног төхөөрөмж байсан бөгөөд онгоцны бусад бүтэцтэй харьцуулахад илүү үнэтэй байдаг.
== Онгоцны ангилал ==
== Төрөл ==
Сэнст онгоц иргэний ба цэргийн хэрэглээнд идэвхтэй нэвтэрсэн 1910 оны сүүл үетэй давхцан инженерүүд онгоцны өөр зарчмын хөдөлгүүрийг судалж эхэлсэн юм. 1936 онд Германд Фокке Вүльф компани анхны бүрэн ажиллагаатай [[нисдэг тэрэг]] [[Фокке Вульф Фв61]]-ийг амжилттай зохион бүтээж үйлдвэрлэлд нэвтрүүлжээ.
{{col-break}}
{{col-end}}
'''Эдгээр онгоцнууд орчин үеийн онгоцны технологийн эх үүсвэр болсон:'''
[[Image:Me109_G-6_D-FMBB_1.jpg|thumb|left|ME109]]
==Монгол улсадУлсад онгоц иргэний тээвэрт ашигласан нь==
[[Монгол улсУлс]]ын анхны агаарын тээврийн үйлчилгээг Монголын Иргэний Агаарын Тээврийн (МИАТ) компани 1925 оны 5-р сарын 25-нд эхлүүлжээ. 1946 оноос Иргэний Агаарын тээврийн тасаг 7 дээд зэрэглэлийн онгоц, 1 [[По-2]] онгоцтойгоор байгуулагдан [[Дундговь]], [[Дорноговь]], [[Хэнтий]] болон [[Сүхбаатар аймаг|Сүхбаатар]] аймгуудад дотоодын иргэний агаарын тээврийн үйлчилгээг үзүүлж эхэлсэн юм.
[[1993]] онд [[Монголын Иргэний Агаарын Тээвэр|МИАТ]] компани 12 [[Ан-24]] онгоц, 3 [[Ан-26]], 5 [[Ю-12]], 45-[[Ан-2]], 1 [[Б-727]], 1 [[ТУ-154]], 1 [[Ан-30]] онгоцноос бүрдсэн, нийт 68 онгоц бүхий парктай болсон байлаа.
[[1994]] оны зургадугаар сард [[Солонгос улс]]аас улсаас 2 ширхэг [[Б-727]] онгоц худалдан авснаар олон улсын нислэгийг өөрийн онгоцоор үйлдэх боломжтой болсон юм.
Олон улсын үйл ажиллагаа өргөжин тэлж [[1990]] онд тус компани нь бүртгэлийн СИТА системийн гишүүн, мөн [[1996]] онд [[Олон Улсын Агаарын Тээврийн Холбоо]]- ИАТА-ийн гишүүн тус тус болжээ.
| 