Монгол хэлний язгуур: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
66.181.161.127 (Яриа) хэрэглэгчийн 528679 засварыг цуцлах
No edit summary
Мөр 9:
 
* Төв анги ([[Монгол хэл]])
** Хойд ([[Буриад аялгууаялга]])
** Зүүн ([[Хорчин аялгууаялга]], [[Харчин аялгууаялга]])
** Төв ([[Халх аялгууаялга]], [[Цахар аялгууаялга]], [[Ордос аялгууаялга]])
** Баруун ([[Ойрад аялгууаялга]], цаашилбал [[Халимаг хэл]])
 
* [[Дагуур хэл]] (БНХАУ дахь [[Дагуур]] ардуудын хэл)
Мөр 24:
* [[Могол хэл|Могол]] ([[Афганистан]] дахь ярилцагчын тоо тодорхой бус, бараг мөхсөн хэл)
 
Төв буюу [[Монгол хэл]] гэх ангилалд Буриад аялгууаялга, [[Монгол улс|Монгол]] улсын аялгуудаялгад, [[Өвөр Монгол]]ын аялгуудаялгад, Халимагийг багтаагаагүй Ойрад аялгуугаялгаг багтаан ойлгох нь түгээмэл.
 
Монголчуудын баруун анги болох [[Ойрад]] ардууд (Монгол улсын баруун аймгууд, БНХАУ-ын Цинхай, Шинжиан, ОХУ-ын Халимагт байх) нь түүхэн үйл явдлуудаар бусад Монголчуудаас алслан холдсоноос хэлний зарим ялгаануудтай учир '''Ойрад хэл''' хэмээн үзэх судлаачид бас бий. Ойрд нь [[Монгол бичиг|Монгол бичгийг]] дэлгэрүүлсэн [[Тод бичиг]] хэрэглэсэн уламжлалтай. Гэхдээ тэднийг Монгол үндэстэн гэж авч үзэн, Ойрад хэлийг Монгол хэлний нэгэн аялгууаялга хэмээн ойлгох нь түгээмэл.
 
== Үсэг бичиг ==
Мөр 35:
[[13-р зуун|13-р зууны]] сүүлийн хагаст Чингис хааны ач [[Хубилай хаан|Хубилайн]] зарлигаар [[Төвдийн Бурханы шашин|улааны шашны]] мяндагтан [[Пагва лам]] [[Төвд бичиг|Төвд үсэгт]] үндэслэн [[Дөрвөлжин бичиг]] зохион [[Юань гүрэн]] даяар хэрэглэж байсан ч түүний уналттай цуг мартагджээ. Өдгөө өвөр Монголд хэрэглэгддэг [[монгол бичиг]] нь Чингис хааны үеэс хойш хэрэглэж ирсэн [[Уйгуржин бичиг]] болно.
 
[[17-р зуун]]д Ойрадын Зая Бандида Ойрад аялгуудаялгад тохируулан Монгол бичгийг өөрчлөн, [[Тод бичиг|Тод үсгийг]] бүтээн Ойрадын бичиг үсгийн соёлыг үндэслэжээ. Энэ нь одоо ч Хятадын баруун хэсгээр байх Ойрад Монголчуудын дунд хэрэглэгдсээр буй. Халимагууд ч мөн энэ үсгийг хэрэглэж байсан боловч [[Орос хэл]]энд хэрэглэгдэх [[Кирилл бичиг]] дээр 6 үсэг нэмсэн цагаан толгой болон [[зөв бичгийн дүрэм]] [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ-ын]] үеэс хэрэглэх болжээ. Мөн одоогийн Халимаг хэлэнд Орос хэлний үг ихээр орж ирсэн тул ярианы хэл нь төстэй Ойрад аялгаас бичгийн хэл нь маш ихээр ялгаатай болжээ.
 
[[Буриад хэл]] болон Монгол улсын Халх Монгол хэл нь мөн ЗХУ-ын нөлөөгөөр Кирилл бичигт үндэслэсэн зөв бичгийн дүрэмтэй болсон бөгөөд Буриад хэл нь 36, Монгол хэл нь 35 үсэгтэй.