|
'''Тоорил хан''' (? - [[1203]]) 12-р зууны үедбол Монголын тал нутагт [[Орхон гол]], [[Туул гол]]ын сав газрааргазар, нүүдэллэнХангайн суурьшижнуруугаар төвлөрч нүүдэллэж байсан хүчирхэгХэрэйдийн Хэрэйдханлигийг аймгийн1160-аад удирдагчоноос 1203 оныг хүртэл захирч байсан сүүлчийн хан байжээюм. [[Куржакуз Буюруг хан]], Илма хатан хоёрын дундаас төрсөн. Тоорил хан нь [[Чингис хаан]]ы эцэг [[Есүхэй баатарынбаатар|Есүхэй баатартай]] тангараг тавьсан анд байсан бөгөөд сүүлд Есүхэйн ууган хүү Тэмүжиний (сүүлд [[Чингис хаан)|Тэмүжиний]] хуурай эцэг, холбоотон нь болжээ. 12-р зууны сүүлээр [[Мэргид]], [[Тайчууд]], Татар, Найман аймгуудын эсрэг аян дайнуудыг амжилттай хийж байсан. 1203 онд Тэмүжинг устгахаар дайсагнасны дүнд ялагдал хүлээн баруун зүг зугтаж яваад Найман аймгийн харуулын цэргүүдэд алагджээ. Несторын христийн шашинтай байсан гэж үздэг. Түүний дүү [[Жаха ХамбуТатар]]гийн охин, [[Сорхогтани БэхиНайман]] ньзэрэг Чингисхолбоотон хааныаймаг багаханлигуудын хүүэсрэг [[Толуй]]намжилттай ихбайлдан хатанялж бөгөөдбайсан. [[МөнхНесторын хаан]],шашин|Несторын [[Хулагу хааншашинтай]], [[Хубилайбайсан хаан]],гэж [[Аригбөх]]түүхэнд нарынтэмдэглэж эх байжээүлдсэн.
== Намтар ==
== Тэмүжиний холбоотон болсон нь ==
== Тэмүжиний эсрэг хуйвалдаан, үхэл == ▼== Тайчууд, мэргид, татар аймгуудыг довтолсон нь ==
1203 онд [[Жамуха]], хүү [[Сэнгүм]] болон бусад ноёдын хатгалгаар Тэмүжинг гэнэдүүлэн довтолж устгах төлөвлөгөө боловсруулан Сэнгүмийн охин Чаур Бэхийг [[Зүчи]]д буулган өгөхөөр дууджээ. Энэ хуйвалдааныгхуйвалдааны Бадай,мэдээллийг Хишилиг хэмээхХэрэйдийн хоёрЧэрэнгийн адуучин [[Бадай]], [[Хишилиг]] нар Тэмүжинд хүрч дуулгасандирэн дуулгаж зүүн зүг зугтааснаар Муу өндөрӨндөр хэмээх газар хориглон тулалджээ. Тоорил хаан ба Жамухын цэргийн хүч давуу байсан боловч Тэмүжиний харьяанд байсан урууд, мангудууд эрэлхэг зоригтой байлдсанбайлдан, Сэнгүм шархадсан зэргээс хамааран бүрэн ялалт байгуулж чадаагүй байна. Удалгүй Тэмүжин хан, Тоорил ханыг гэнэдүүлэн довтолж ялалт байгуулснаар Хэрэйд аймаг мөхжээ. Зугтаж явсан Тоорил ханыг Найманы харуул Хорису БэчиХорисубэчи үл танин алсан байна. ▼
== Гэр бүл ==
▲== Тэмүжиний эсрэг хуйвалдаан, үхэл ==
* Өвөг эцэг: [[Маркус Буюруг хан]]
* Эцэг: [[Куржакуз Буюруг хан]]
* Эх: [[Илма хатан]]
* Авга ах: [[Гүр хан]] (Маркус ханы отгон хүү)
* Дүү нар: [[Жаха Хамбу]], [[Эрх Хар]]
* Хүү: [[Сэнгүм|Нялх Сэнгүм]]
{{s-start}}
▲1203 онд [[Жамуха]], хүү [[Сэнгүм]] болон бусад ноёдын хатгалгаар Тэмүжинг гэнэдүүлэн довтолж устгах төлөвлөгөө боловсруулан Сэнгүмийн охин Чаур Бэхийг [[Зүчи]]д буулган өгөхөөр дууджээ. Энэ хуйвалдааныг Бадай, Хишилиг хэмээх хоёр адуучин Тэмүжинд хүрч дуулгасанд зүүн зүг зугтааснаар Муу өндөр хэмээх газар хориглон тулалджээ. Тоорил хаан ба Жамухын цэргийн хүч давуу байсан боловч Тэмүжиний харьяанд байсан урууд, мангудууд эрэлхэг зоригтой байлдсан, Сэнгүм шархадсан зэргээс хамааран бүрэн ялалт байгуулж чадаагүй байна. Удалгүй Тэмүжин Тоорил ханыг гэнэдүүлэн довтолж ялалт байгуулснаар Хэрэйд аймаг мөхжээ. Зугтаж явсан Тоорил ханыг Найманы харуул Хорису Бэчи үл танин алсан байна.
{{Залгамжлал
|өмнө=[[Сарык хан]]
|дараа=Хэрэйд улс мөхсөн
|он=1160?-1203
|албан_тушаал=[[Монгол хаад#Хэрэйдийн ханлиг|Хэрэйдийн ханлиг хан]]
}}
{{end}}
[[Ангилал:12-р зуунд төрсөн]]
| 