Content deleted Content added
Tags: Mobile edit Mobile web edit |
Tags: Mobile edit Mobile web edit |
|
== Хошуудын Төрбайх (1582-1654) ==
'''Хошуудын Төрбайх''' Дөрвөн Ойрадын хүчийг удирдаж ирснээр ийнхүү Түвдийг эзэгнэн Түвд дэхь эсэргүүцэл этгээдүүдийн эсрэг “энхийг сахиулах”, шарын шашин гэдэг цэрэг дайны үйл явуулснаар Түвдийн хаан ширээнд сууж, Хөх нуурын Монголчууд бүрэлджээ. Эндээс үндэслэн шарын шашны том түүхч, эрдэмтэн өнөөгийн Монголын цаг тооны будлианы үндэс болсон Төгс буянтын зурхайг зохиогч Хөх нуурын Сүмбэ хамба Ишбалжир(1704-1788) Хөх нуурынхаа Монголчуудыг дээд Монгол гэж нэрлэн Халхуудыг доод Монгол гэж нэрлэсэн юм. [16, 143x] Тийм боловч харийнханаар толгойгоо мэдүүлж тэдэнд үйлчилсэн эдгээр дээд Монголчууд хэмээгдэн магтагдаж байсан Хошуудууд өнөөдөр боолын боол мэт Хятадын харьяат Түвдүүдэд хэрхэн хавчигдан доголон нулимстайгаар шашны түүхчдэд доод гэгдсэн Халхаар тулгуураа хийсэн Монгол улс руугаа харан амьдарч байгааг өнөөгийн судлаачид бичсээр байгаа билээ.
== Төвөдийн шарын шашны Монгол дахь бодлого ==
'''Төвөдийн шарын шашны Монгол дахь бодлого:''' 1642 он гэхэд Хошуудын Гүүш хаан Төвөдийг бүрэн илбэн тохинуулж, захиргаандаа оруулснаар хаан ширээнд нь заларчээ. Улмаар түүхэн дэх хамгийн авьяаслаг Далай лам гэгдэх V Далай лам Лувсанжамцыг (1617-1682) Төвөдийн шашны тэргүүнд өргөмжилснөөр Төвөд болон Монгол оронд шарын шашин хэмээх Төвөдийн буддизмын нэгэн урсгал бүрэн ноёрхож эхлэв. Гэвч Гүүш хаан буюу Төрбайх хашир хүний хувьд Төвөдийн зарим том хийдийн лам нарыг Богд цолоор өргөмжлөн Далай ламыг “хэмжээнд нь барих” арга хэмжээ авч байсан байна.
Тэд дотоод асуудлаа шийдсэн болохоор гадаад асуудалдаа зав гаргав. Тэр үед мандан хүчирхэгжиж байсан Манж дай чин гүрэнд уулаасаа хүчтэнийг дагадаг уламжлал ёсоороо сээтэн хаяж, мөн өглөгийн эзэн болсон Монгол оронд төвөдүүд “хараа” тавьж байлаа. Учир нь шарын шашныхны бичдэгээр өглөг буяны эзэн болсон монголчууд нь тэдний орлогын хамгийн том эх булаг, цэрэг улс төрийн хамгаалалт нь байсан билээ. Баяжиж хүчирхэгжсэн шарын шашин 1645 оноос алдарт Потала ордон мэтийн том төслүүдийг хэрэгжүүлж V Далай ламыг нас барснаас арваад жилийн хойно дуусгажээ. Ер нь Төвөдийн буддизм баяжиж хүчирхэгжсэн нь монголчууд энэ шашинд орсонтой салшгүй холбоотой. Харин Монгол орноос өргөл барьц нэртэй асар их баялаг гадагшаа урсаж эхэлснээр монголчуудын ядуурал, доройтлын гол эх үүсвэрүүдийн нэг болсон юм.
== Түмэнхэн ноён (1558-1640) ==
|
