Хорлоогийн Чойбалсан: Засвар хоорондын ялгаа

1934 онд Москвад очиж жил шахам болжээ. Мөн энэ үедээ "[[Лхүмбийн хэрэг]]" гэгчид нэр холбогдож байв. 1934 онд [[Москва]]д өнгөрүүлсэн жил шахмын хугацаанд Чойбалсан чухам юу хийж байсан нь тун учир битүүлэг байдаг. Зарим судлаачид архины эмчилгээнд явсан байх гэж таамаглах авч олонхи нь Зөвлөлтийн тусгай албад түүнийг сэнхрүүлэн, боловсруулсан байх гэж үздэг. Зөвлөлтийн НКВД түүнийг өөрийнхөө хүн болгож бэлтгэсэн гэдэг нь үнэний ортой. Учир нь түүнд 1935 оны 3 сард ЗХУ-аас суудлын 20 автомашин бэлгэнд ирж, удалгүй мөн оны эцсээр [[Сталин]]ы шууд санаачилга, оролцоотойгоор Ерөнхий сайдын орлогчоор томилогдсон. Энэ үеэс эхлэн түүний тасралтгүй өгсөх зам эхэлсэн байна. Сталин, түүний гар хөл бологчид, [[Коминтерн]] өөрсдийнхөө бодлого, үйл ажиллагааг Монголд үг дуугүй хэрэгжүүлэх хүнийг хайсаар түүнийг олсон байна. Удалгүй Чойбалсанг 1936 онд Дотоод яамны сайдаар хавсран томилогдов. 1930-аад оны сүүлчээр Чойбалсангийн гарт ихээхэн эрх мэдэл төвлөрч, улмаар тус улсын Засгийн газрын тэргүүн болон, Сталины бодлогоорзааварчилгаагаар 30 гаруй мянган хүнийг баривчилсанхилсээр хэлмэгдүүлжээ. Ард иргэдийн мал сүргийг хураан авч Бурхан шашин гэх мухар сүсэгшашнаа шүтэх эрхийг нь хориглов. Амьдрах аргагүй болсон олон ард иргэд өмнөд хил давж нүүлээ. Нийт 45 000 монгол иргэд хил даван нүүв. Улаантны хянан шалгалтхаргислал улам ширүүсэв.Зөвлөлтийн НКВД-ийн сургасантагнуул туршуул болсон Чойбалсан ард түмнээ үй олон мухар сүсэгээсолноор нь чөлөөлөхийн тулд лам нарыг хөнөөх ажиллагаанд идэвхтэй манлайлан оролцов.

Х.Чойбалсангийн толгойлсон "[[Онцгой бүрэн эрхт комисс]]" Дотоод яамнаас оруулсан нэрсийн жагсаалтаар асуудал шийддэг, зөвхөн нэг өдрийн хурлаар 129-1,278 хүнд ял оноодог байжээ. Эдгээр хүмүүс хэргийн бүрдэлгүй, шүүхгүйгээр, өмгөөлөгчгүйгээр "Онцгой бүрэн эрхт комиссын" хурлаар шийтгэгддэг байв. Энэхүү Онцгой бүрэн эрх комисс хэмээх хууль бус байгууллага нь Х.Чойбалсангийнгарын үсэгтэй тушаалаар мухарямар сүсэгтэйч япондгэм урвахзэмгүй магадлалтай22 2000000 монгол хүнийг буудан хөнөөжээ. 1935-1940 онд “Японы тагнуул”, "Хувьсгалын эсэргүү","хар, шар феодал" хэмээн хилс хэрэгт баригдаж шийтгүүлсэн 70000 хүнээс 90% нь буудуулсан байна. Үүнээс 36% нь нам болон төрийн албан хаагчид, цэргийн хүмүүс, ажилчин, энгийн ард, үлдсэн нь лам нар байлаа. 1937 онд Х.Чойбалсан нь Зөвлөлтийн НКВД-ийн дарга Ёжов, орлогч дарга Фриновскийн даалгаврын дагуу "Заговор" хэмээн зохиомол хэргийг Монголд үүсгэж, олон мянган сэхээтэн, төрийн албан хаагчдыг буудан хороож байв. Хэнтий, Дорнод, Сэлэнгэ, аймгуудад нүүж ирсэн буриад айлуудын эрчүүдийг толгой дараалан баривчилж бүгдийг нь буудан хороов.Тэр үеийн буриад зон бүх эрчүүдийг нь улаантнууд баривчилж толгой дараалан хядсан тул хонь төхөөрөх эр хүн олдохгүй байсан хэмээн дурсан ярьдаг байсан. Ногоон малгайтнууд тэр үед хөдөө бэлчээр дээр хонь хариулаад явж байсан гэмгүй өвгөнийг "нэг хүн дутчихлаа" хэмээн баривчилж аваачаад буудан хороож байсан гэдэг. Х.Чойбалсангийн тушаалаар улаантнууд Навчаа, Дунгаржид зэрэг монголын тэргүүний сэхээтэн , жирийн ард 10 гаруй хөл хүнд жирэмсэн бүсгүйчүүдийг буудан хороож байжээ. Хэлмэгдүүлэлтийн гол шалтгаан нь Монголын геополитикийн орчинд гарсан өөрчлөлт, түүнд үндэслэсэн Оросын стратегийн сонирхол, Зөвлөлтөд болсон Сталины хэлмэгдүүлэлтийг Монголд дууриан давтсан, ямар ч баримт нотолгоогүйгээр шүүх, өмгөөлөгчгүйгээр зөвхөн хэн нэгний матаас гүтгэлгийг үндэслэн хилс хэргийг хүчээр тулгадаг зэрэг байдлаас гадна Чойбалсангийн эххаргис орноохахир гэх эрхатуу, зоригтойхардамтгай зан авир ихээхэн нөлөөлжээ. Х.Чойбалсан нь өмнөх Ерөнхий сайд байсан А.Амарыг лам нарыг устгах ажлыгудаашруулсан, японы тагнуул хэмээн гүтгэж баривчлуулж Москвад аваачиж улаан оросуудаар буудуулан хөнөөжээ.Яруу найрагч Банзрагч <blockquote>Гучаад оны шуурга хаяа хатавчаар исгэчнэ<br />

Онцгой Бүрэн эрхт комиссын дарга Чойбалсанийн гарын үсэг зурсан тушаалаар эх орныхоо төлөө нийт 22 000 эсэргүүямар японы тагнуул, лам гэх мэт ардынч дайсангэмгүй монгол хүнийг цаазаар авсан байдаг. Монголын түүхэнд нэг хүн ийм олон монгол хүнийг хөнөөж байсан түүх хэзээ ч гарч байсангүй.Чойбалсан 1937 онд Зөвлөлт Холбоот Улсын НКВД-ын дарга Н.Ёжовт " Монголын том толгой лам нар, хувьсгалын эсэргүү нарыг бүгдийг нь баривчлан цаазаар авч, таны даалгаврыг амжилттай биелүүлэв. Таны үнэнч зарц Х.Чойбалсан" гэсэн цахилгаан утас илгээж байв.Үүнээс үзэхэд тэр үед Монгол улс 1921 онд тусгаар тогтнолоо олсон гэдэг байсан боловч үнэн хэрэгтээ Монгол улс тусгаар улс болж хөгжлийн замд оржчадаагүй, Зөвлөлт улсын хавсарга байсан, монголын удирдагч Х.Чойбалсан нь бие даасан монголын удирдагч байгаагүй, Зөвлөлтийн НКВД-ийн дуулгавартай зарц байсан., Монголыг тэр үед эхлээд зөвлөлтийн Коминтерн, дараа нь Сталин удирдаж байсан гэдэг нь харагдаж байгаа юм.

Монгол улсын гадаад байдал хурцадсаар 1939 онд Халхын гол орчим [[БНМАУ]] болон [[Япон]] тулалдахад хүрэв. Энэ байлдаанд Монгол Ардын хувьсгалт цэргийг маршал Х.Чойбалсан командалжээ. Дөрвөн сар гаруй үргэлжилсэн Халхын голын байлдаан Монгол-Зөвлөлтийн ялалтаар төгссөн ба “Японы тагнуул”, “Хувьсгалын эсэргүү” гэсэн айдсыг монголчуудын дунд дэвэргэн, улс төрийн бурангуй хядлагахэлмэгдүүлэлтийг гэгдэхзөвтгөх цэвэрлэгээшалтаг болов. Энэ нь хожим эх оронч үйл явдал байсан нь Чойбалсанг тахин шүтэх нэг шалтгаан болсон байна.

Энэ ажлыг зохион байгуулах явцдаа Чойбалсан өөрөө яамдын сайд, дарга нарт хэрхэн ямаа самнах, хонь хяргах талаар биечлэн үзүүлж зөвлөгөө, семинар өгч байв. Энэ үед [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн|Дэлхийн II дайн]] цар хүрээгээ тэлж, олон улсын байдал улам хүндэрч байв.Зөвлөлт улсад Сталиныг тахин шүтэх ажил дээд цэгтээ хүрч байхад Монголд ч гэсэн Чойбалсанг тахин шүтэх явдал дээд цэгтээ хүрч Чойбалсан ард түмнээ олон мянгаар нь ямар ч шүүхгүйгээр буудан хороож их аллага гардан зохион байгуулж байсан нь монголын түүхэнд урьд өмнө гарч байгаагүй аймшигт эмгэнэлт явдал болов.Монголын сэхээтэн эх орончид 1950, 1960 онуудад нэг хүнийг тахин шүтэх үзэл, Чойбалсанг тахин шүтэх үзлийн хор уршгийг арилгах зорилгоор монголын эх оронч сэхээтнүүд зарим нэг шүүмжлэл гаргахыг оролдож байсан боловч тэр үеийн Чойбалсанг залгамжлагч удирдагч Ю.Цэдэнбал, төрийн ахмад зүтгэлтэн Ж.Самбуу нар огт зөвшөөрсөнгүй хаацайлан өнгөрөөв.