Тува: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Мөр 52:
Манж нар 1750-иад онд дөрвөдүүдийг Увс аймгийн Улаангомд суулган тувачуудыг одоогийн Тува улсын нутагт нүүлгэжээ. Тувачууд хуучин сууж байсан нутгаа тувагийн нутаг гэж үзсэн хэвээр байгаа тул энэ нь одоогийн Тува, Монголын хилийн зөрчлийн шалтаг болсон байна. Тува, Монголын хил дээр Орос улс өөрийн цэргээ олон тоогоор байлгадаггүй тул голчлон Монголын цэрэг хилийн шугамийг хянадаг байна. 1911 онд Монгол Манжаас салснаар Тува 1912 он гэхэд Манжийн нөлөөнөөс бүрэн гарчээ. Энэ үед Тувагийн ноёд Монгол эсвэл Орост нэгдэх, тусгаар тогтнох зэрэг өөр өөр санал гаргасан байна. Монгол Туваг өөрийн улсын бүрэлдэхүүн гэж үзэж байсан ч шууд нэгтгэх боломж гарсангүй. Хаант Орос улс туваг уулаасаа түрэг хүмүүс хэмээн Монголын нэгтгэх оролдлогод саад хийж байв. 1944 онд Тувагийн удирдагч Салчак Тока Тувагийн парламентийг нууцаар хуралдуулж ЗХУ-н бүрэлдэхүүнд Туваг оруулах шийдвэр гаргажээ. Энэ хуралдаан ямар нөхцөлд явагдсан нь одоо болтол тодорхойгүй байдаг. Х.Чойбалсан Тува Оростой нэгдсэнийг хүлээн зөвшөөрсөнгүй. Монголын тал Саяны нурууг эртнээс монголчуудын нутаглаж байсан нутаг, туваг монгол үндэстний нэг хэсэг гэж үзэж байв. Тувачууд нь хэлний хувьд монгол, түрэг холимог харин соёлын хувьд үндсэндээ монгол соёлтой ард түмэн юм. Зөвлөлтийн зарим эрдэмтэд буриад, халимагуудыг монгол биш гэж нотлохыг оролдож байсан бөгөөд [[Тува хэл бичиг|тува хэл]] монгол, түрэг хэлний аль алинийх нь нөлөөнд бүрэлдсэн тул шинэ дүрэм зохиож тува хэлнээс монгол үгийг шахан гаргах, тувачуудыг монгол үндэстнээс холтгох үйл явц харьцангуй хялбар явагдсан байна. Энэ үйл ажиллагаа 1944 оноос хойш эрчимтэй өрнөжээ. 1980-аад оны сүүл, 1990-ээд оноос Тувад Оросоос салан тусгаарлах үзэл хүчтэй болсон байна.
==
[[Зураг:Tuva Kyzyl Center of Asia 200107260179.jpg|thumb|left|Кызыл дахь "Азийн төв" хөшөө]]
168.6 мянган хавтгай дөрвөлжин километр газар (Монголынхтой жишвэл Өмнөговь аймгаас жаахан том) эзлэн оршдог Тува орныг Орос дотор багтдагийнх нь хувьд [[Сибирь|Зүүн Сибирийн]] өмнөд үзүүрт байна гэж ойлгож болно. Мөн
Тува усны арвин нөөцтэй. Бараг бүх гол нь Енисей мөрний дээд савд багтдаг. Урд талаарх [[Тагна уулс|Тагна уулын]] өврийн гол горхи [[Увс нуур]]ын гадагш урсгалгүй ай савд хамаарна. Тува хэлний ''хем'' гэдэг үг «гол» (магадгүй «мөрөн») гэсэн утгатай. [[Бий-Хем]] («Бие гол» гэсэн утга байж магадгүй; орос. ''Большой Енисей''), [[Каа-Хем]] (магадгүй «Хаа гол») хоёр нийлж яг [[Енисей мөрөн|Енисей мөрнийг]] (тув. ''Улуг-Хем'', «Үлэг гол») үүсгэдэг. Том нуургүй. Харин Уш-Бельдир («Гурвын бэлчир») [[рашаан]] (тув. ''аржаан''), рашаан сувиллын газар нь зартай.
Мөр 309:
| align="left" colspan="13"| <sup>1</sup> <small> 2010 оны тооллогонд 4,073 хүн өөрийн яс үндсээ тодорхой мэдүүлээгүй байна. Тиймээс эзлэх хувийг гаргахад тэднийг хасч тооцов.</small><ref>Bevölkerung der russischen Gebietseinheiten nach Nationalität 2010 (russisch;Zeilen 856-862) http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls</ref>
|}
2010 оны тооллогын дүнгээр Тува орон (БНТувУ)-д 307,930 хүн харьяалагджээ. Үүнээс [[тувачууд]] ([[
==Зүүлт, тайлбар ==
|