Википедиа

Харьцангуйн онол: Засвар хоорондын ялгаа

Browse history interactively
← Өмнөх өөрчлөлтДараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
б робот Нэмж байна: bn:আপেক্ষিকতা তত্ত্ব
бNo edit summary
Мөр 1:
[[Image:spacetime_curvature.png|thumb|right|300px|Харьцангуйн ерөнхий онол дахь огторгуй-хугацааны муруйлтын хоёр хэмжээст аналог.]]
 
'''Харьцангуйн онол''' нь [[Альберт Эйнштейн|Альберт Эйнштейний]]ий харьцангуйн [[харьцангуйн тусгай онол|тусгай]] ба [[харьцангуйн ерөнхий онол|ерөнхий]] онолуудыг нэрлэсэн нэр юм.
 
Харьцангуйн тусгай онолд [[харьцангуйн зарчим]] хичнээн чухал болохыг тодоор үзүүлэх гэж анх [[Макс Планк]] "харьцангуй" гэсэн тодотголыг [[1908]] онд хэрэглэсэн.
Мөр 7:
== Харьцангуйн тусгай онол ==
{{Main|Харьцангуйн тусгай онол}}
Харьцангуйн тусгай онол нь [[огторгуй хугацаа|огторгуй хугацааны]]ны бүтцийн тухай онол юм. Энэ онолыг [[Альберт ЭйншейнЭйнштейн]] [[1905]] онд хэвлүүлсэн "[[Хөдөлж буй биеийн электродинамиктэлектродинамик]]" нэртэй өгүүлэлдээ дэвшүүлсэн. Харьцангуйн тусгай онол нь [[классик механик|классик механикт]]т бол хоорондоо зөрчилтэй дараах хоёр постулат дээр үндэслэгддэг. Үүнд:
# Физикийн бүх хууль зүй бие биетэйгээ харьцангуй [[инерциал тооллын систем|шулуун жигд]] хөдөлж буй бүх ажиглагчдын хувьд ижил.
# [[Вакуум]] дахь [[гэрлийн хурд]] ажиглагчид болон [[гэрэл|гэрлийн]] үүсгүүрийн харьцангуй хурдуудаас хамаарахгүй тогтмол байна.
Мөр 17:
* [[Масс ба энергийн эквивалент чанар]]: ''E'' = ''mc''² томъёоноос энерги ба масс хоорондоо эквивалент ба бие биндээ хувирдаг гэж гарна.
 
Харьцангуйн тусгай онолын тодорхойлогч шинж нь классик механикийн [[Галилейн хувиргалт|Галилейн хувиргалтуудыг]]уудыг [[Лоренц хувиргалт|Лоренц хувиргалтуудаар]]уудаар сольсон явдал болно.
 
== Харьцангуйн ерөнхий онол ==
Мөр 23:
Харьцангуйн ерөнхий онол нь Эйнштейний [[1907]]–[[1915]] оны хооронд боловсруулсан гравитацийн онол юм.
 
Харьцангуйн ерөнхий онолын гарааны цэг нь [[хурдатгал|хурдатгалтай]]тай хөдөлж буй биет ба [[гравитаци|гравитацийн]]йн оронд]] тайван байгаа (жишээ нь дэлхийн гадаргуу дээр оршиж буй) биет хоёр физикийн хувьд адил төлөвт байна гэж үздэг [[эквивалентийн зарчим]] юм. Үүнээс чөлөөт уналт бол инерциал хөдөлгөөн гэж мөрдөнө. Өөрөөр хэлбэл чөлөөтэй унаж буй биет ямар ч [[хүч]] үйлчлээгүй үед биетүүд яаж хөдөлдөг вэ тэгж хөдөлж байгаа болохоос биш [[классик механик]] дахь шиг гравитацийн хүчний нөлөөн дор хөдөлж буй хэрэг биш юм. Энэ нь харьцангуйн тусгай онолтой зөрчилдөнө. Үүнийг шийдэхийн тулд Эйнштейн огторгуй хугацаа [[муруйлт|муруйлттай]]тай гэж үзсэн ба [[1915]] онд огторгуй хугацааны муруйлтыг түүн доторх материйн масс, энерги, ба импульстэй холбосон [[Эйнштейний орны тэгшитгэлүүд|Эйнштейний орны тэгшитгэлүүдийг]]ийг нээсэн.
 
Харьцангуйн ерөнхий онолын зарим үр дүнгүүд:
* Гравитацийн оронд цаг хугацаа удаашрана.
* Гаригийн тойрог зам Ньютоны гравитацийн онолоос зөрж [[прецесс|прецесслэх]]лэх хөдөлгөөн хийнэ. (Энэ үзэгдэл [[Буд (гариг)|Буд]] ба [[хос пульсар|хос пульсаруудын]]уудын тойрог замууд дээр ажиглагдсан.).
* Гэрлийн цацраг хүртэл (жингүй боловч) гравитацийн оронд муруйна.
* [[Ертөнцийн тэлэлт|Ертөнц бүхлээрээ тэлж буй]] бөгөөд алсын галактикууд гэрлээс хурднаар холдож байгаа. Орон зай өөрөө тэлж буй учир энэ нь харьцангуйн тусгай онолд харшлахгүй.
* Эргэлдэж буй масс эргэн тойрныхоо огторгуй хугацааг "чирнэ".
 
Математикийн үүднээс бол харьцангуйн ерөнхий онол нь Эйнштейний орны тэгшитгэлүүдийг хангадаг [[метрик (математик)|метриктэй]] [[псевдо-Риманы цогцос|псевдо-Риманы цогцсуудын]] онол юм. Орны тэгшитгэлүүдийн шийдүүд нь [[метрик тензор|метрик тензорууд]]ууд байх ба энэ тензор нь огторгуй хугацааны [[топологи]] болон биетүүд хүч үйлчлээгүй үед яаж хөдлөхийг тодорхойлно.
 
== Гадны линкүүдхолбоосууд ==
* [http://relativity.livingreviews.org/ Living Reviews in Relativity] — Урилгаар бичигдсэн судалгааны өгүүллүүд.
* [http://www.mathpages.com/rr/rrtoc.htm Reflections on Relativity] — Харьцангуйн онолын тухай бүрэн эх сурвалж.
"https://mn.wikipedia.org/wiki/Харьцангуйн_онол"-с авсан