Зөвлөлтийн 1991 оны төрийн эргэлт хийх оролдлого: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Мөр 1:
[[Зураг:1991coup2 ST.jpg|thumb|right|250px|1991 оны төрийн эргэлт хийх оролдлогыг эсэргүүцсэн жагсаал. [[Москва]] хот]]
'''1991 оны Зөвлөлтийн төрийн эргэлт хийх оролдлого''' (1991 оны 8 сарын 19 - 21) нь [[Зөвлөлт Холбоот Улс]] задрахын өмнөхөн гарсан, амжилтгүй болсон [[төрийн эргэлт]] юм. '''8-р сарын төрийн эргэлт''' гэж бас нэрлэдэг. Энэ төрийн эргэлт нь ЗХУ-ын Засгийн газрын бүлэг гишүүд Зөвлөлтийн (ерөнхийлөгч) ерөнхий нарийн бичгийн дарга [[Михайл Горбачев]]аас төрийн эрхийг булаан авах гэсэн оролдлого байсан юм. Эргэлтийн толгойлогчид нь Коммунист намын хатуу чиг шугам баримтлагчид байсан бөгөөд тэд Горбачевын өөрчлөлт шинэчлэлтийн хөтөлбөр нь хэт хол явж, түүний санал болгож хэлэлцүүлж эхэлсэн шинэ холбооны гэрээ нь төв засгийн газрын эрх мэдлийг сулруулж БНУ-уудад (республикууд) илүү их эрх мэдэл өгөх гэж байна гэж буруутгасан. Хэдийгээр төрийн эргэлт 3 хоногийн дотор дуусаж, Горбачев буцаж төрийн тэргүүнээр ирсэн ч энэ үйл явдал нь ЗХУ-ын нөхцөл байдлыг улам тогтворгүй болгож, улмаар ЗХУ болон Коммунист нам богно хугацаанд нурж унах эхлэл болсон.
[[1985]] онд эрх мэдэл авснаасаа хойш Горбачев хоёр үндсэн концепц: өөрчлөлт шинэчлэлт (перестройка), ил тод байдал (гласность) хэрэгжүүлж эхэлсэн. Эдгээр нь улс орны [[улс төр]]/[[эдийн засаг]], ил тод, нээлттэй байдлыг дахин бүтэцжүүлэн сэргээн босгох ажил байсан юм. Эдгээр алхмууд нь Коммунист намын гишүүдийн зүгээс ихээхэн үл итгэх үзэл, эсэргүүцэлтэй тулгарч байсан. Энэ алхам нь Горбачевын тооцоолж байгаагүй үйл явдлуудыг эхлүүлсэн. Ялангуяа ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан жижиг үндэстэн, угсаатнуудын үндсэрхэг үзлүүдийг ил гаргаж ирсэн. Үүнээс үүдээд ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан бүх юм уу зарим үндэстнүүд салан тусгаарлах вий гэсэн айдсууд коммунистуудын дунд төрж байв. 1991 онд ЗХУ эдийн засаг, улс төрийн ноцтой, гүнзгий хямралд орсон. Бараг бүх бараа бүтээгдэхүүний хомсдол үүсэж, хүмүүс ердийн өргөн хэрэглээний бараа авах гэж маш урт урт очерт зогсож байв.
Энэ үед [[Эстон]], [[Латви]], [[Литва]] болон [[Гүрж]] ЗХУ улсаас гарч өөрсдийн тусгаар тогтнолоо зарласан. 1991 оны 1-р сард Литвыг цэргийн хүчээр ЗХУ-д буцаан оруулах гэсэн оролдого үүссэн. Үүнээс долоо хоногийн дараа хууль ёсоор байгуулагдсан Латвийн засгийн газрыг Зөвлөлтийг дэмжигч хүчнүүд түлхэн унагах оролдлого гарсан. Мөн Зөвлөлтөөс салан тусгаарлах гэсэн үзлээс болон [[Уулын Карабах]] болон [[Өмнөд Осет]]од зэвсэгт мөргөлдөөнүүд гарч эхэлсэн.
[[Орос]] улс [[1990]] оны [[6 сарын 12]]-нд өөрийн бүрэн эрхийг зарлан тунхагласан бөгөөд үүнээс хойш өмнөх ЗХУ-ын хуулиуд, ялангуяа санхүү, эдийн засгийн холбогдолтой хуулиудын Оросын газар нутагт үйлчлэх хэм хэмжээг хязгаарласан. Оросын СФСР-ын Дээд зөвлөлөөс баталсан хуулиуд нь ЗХУ-ын хуулиудтай зөрчилдөж эхэлсэн.
1991 оны 3 сарын 17-нд холбооны улс даяар санал асуулга явуулахад Балтын улсууд, [[Армен]], Гүрж, [[Молдав]] санал асуулгыг бойкотт хийж, харин бусад улсуудын ихэнх оршин суугчид шинэчлэгдсэн ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнийг хадгалан үлдэх сонирхолтой байгаагаа мэдэгдсэн. Хэлэлцээрүүдийн дараагаас 9 БНУ-ын 8 нь ([[Украйн]]аас бусад) Шинэ Холбооны Гэрээг зарим нөхцөл тавин хүлээн зөвшөөрсөн. Энэ гэрээний дагуу ЗХУ-ыг өөрчлөн, нэгэн нийтлэг ерөнхийлөгчтэй, нэг гадаад бодлоготой, нэг армитай БНУ-ын холбоо (федераци/federation) болгох байв. ОХУ, [[Казахстан]], [[Узбекистан]] уг гэрээнд 1991 оны 8 сарын 20-нд Москвад гарын үсэг зурах гэж байлаа.
==Хуйвалдаан==
1990 оны 12 сарын 11-нд [[КГБ]]-ын дарга [[Владимир Крючков]] Москвад "дэг журам тогтоох" хэрэгцээтэй байгаа тухай уриалгыг (Төв ТВ) Централ ТВ-ээр үг хэлэхдээ мэдэгдсэн. Тэр өдөр тэрээр КГБ-ын хоёр офицерт хэрвээ ЗХУ-д онц байдал зарласан тохиолдолд (state of emergency) ямар арга хэмжээнүүдийг авах тухай төлөвлөгөө бэлдэх даалгавар өгсөн. Дараа нь Крючков ЗХУ-ын БХЯ-ны Сайд [[Дмитрий Язов]], Дотоод хэргийн яамны сайд [[Борис Пуго]], Ерөнхий сайд [[Валентин Павлов]], Дэд ерөнхийлөгч [[Геннадий Янаев]], ЗХУ-ын Батлан хамгаалах зөвлөлийн орлогч дарга Олег Бакланов, Горбачевын нарийн бичгийн албаны дарга (манайхаар тамгын газрын дарга) [[Валерий Болдин]], ЗХУ-ын Коммунист Намын Төв хорооны нарийн бичгийн дарга [[Олег Шенин]] нартай хуйвалдаан, төрийн эргэлт хийх талаар ярилцаж тохиролцсон.
Хуйвалдагчид ерөнхийлөгч Михайл Горбачевыг ятган онц байдал зарлуулаад, үүний дараа "дэг журмыг" сэргээх арга хэмжээ авч болох байх гэж тооцож байв.
1991 оны 7 сарын 29-нд
1991 оны 8 сарын 4-нд Горбачев амрахаар Крымын Форост байдаг
8 сарын 17-нд хуйвалдагчид КГБ-ын Москва дахь зочид буудалд уулзацгаав. Тэнд тэд шинэ холбооны гэрээг уншиж танилцан, хэрвээ гэрээ байгуулагдвал ЗХУ задрах замыг засах юм байна гэж үзэн, хөдлөх цаг болжээ гэж шийдвэрлэсэн. 8 сарын 18-нд Олег Бакланов, Валерий Болдин, Олег Шенин, ЗХУ-ын БХЯ-ны орлогч сайд генерал Валентин Варенников нар
Горбачев энэхүү тулган шаардлага ультиматумыг эрс эсэргүүцэж хүлээж авахаас татгалзсан гэж ярьдаг. Варенников Горбачевыг "Юу хэрэгцээтэйгээ хий, хараал ид" гэж хэлсэн гэж мэдүүлдэг. Гэсэн ч дачад байгсад хожим нь Бакланов, Болдин, Шенин, Варенников нарыг Горбачевтай уулзсаныхаа дараа сэтгэл дундуур, нервтэй гарсан гэдэг.
Хуйвалдагчид
Тэднийг [[Крым]]ээс буцаж ирсний дараа хуйвалдагчид Кремльд уулзалдав. Геннады Янаев, Валентин Павлов, Олег Бахланов нар "Зөвлөлтийн Удирдлагын Тунхаглал"-д гарын үсэг зурав. Үүнд: ЗХУ-ын зарим нутаг дэвсгэрт (үүнийгээ яг тодорхой өгүүлээгүй) онц байдал зарлаж байна. Улс орныг удирдаж, онц байдлын дэглэмийг хангахын тулд Онц байдлын Хороог байгуулж (Государственный Комитет по Чрезвычайному Положению, ГКЧП) байна гэж мэдэгдсэн байв.
ГКЧП-д дараах гишүүд орсон байв:
-
-Валентин Павлов
-Владимир Крючков
-Дмитрий Язов
-Борис Пуго
-Олег Бакланов
-Василий Стародубцев, ЗХУ-ын Тариачдын Холбооны тэргүүн
-Александр Тизяков, Улсын Аж үйлдвэрүүд болон Үйлдвэр, Тээвэр, Харилцааны Конгломератуудын холбооны ерөнхийлөгч
''Өвчний учир'' Горбачев ерөнхийлөгчийн үүрэгт ажлаа гүйцэтгэх боломжгүй болсон хэмээн, Геннады Янаев уг зарлигт ерөнхийлөгчийн үүрэг гүйцэтгэгчийн хувиар гарын үсэг зурсан. Энэ наймыг "Наймын бүлэг" гэж нэрлэдэг болсон.
ГКЧП Москвад коммунистуудын эрхэлдэг 9 сониноос бусад өөр бүх сонин хэвлэл хэвлэхийг хориглосон.: Мөн ГКЧП "Зөвлөлтийн хүний нэр төр, бахархлыг сэргээх ёстой" гэсэн популист мэдэгдлүүд хийж, "холбооны шинэ гэрээг бүх ард түмнээр хэлэлцүүлэх болно", "хотуудын гудамжуудыг гэмт хэргээс цэвэрлэнэ", ГКЧП хүнсний хомсдын асуудлыг шийдвэрлэхээр ажиллах болно гэх зэрэг мэдэгдлүүд, амлалтууд хийсэн. Үүнийхээ хамт "жинхэнэ ардчилсан процессыг дэмжих болно", "хувийн хэвшлийг" дэмжих болно гэж мэдэгдсэн.
== 8 сарын 19 ==
Янаевын гарын үсэг зурсан "Зөвлөлтийн Удирдлагуудын Тунхаглал" зарлиг болон ГКЧП-ын баримт бичгүүдийг өглөөний 7 цагаас эхлэн улсын радио ТВ-ээр цацаж эхэлсэн. Оросын СФСР-ын удирдлагуудын хяналтан дор байсан "Радио Россий" радио станц, "Телевидение Россий" ТВ сувгуудыг хааж, "Эхо Москвы" хэмээх чөлөөт улс төрийн радиог хаасан. Таманскийн моторжуулсан явган цэргийн дивиз, Кантемировскийн танкын дивизүүдийн танкууд, хуягтууд Москвад орж ирлээ. Паратрүүпэрүүд мөн уг үйл ажиллагаанд оролцов. Оросын СФСР-ын (Өнөөгийн ОХУ-ын өвөг гэх юм уу даа, эхний үе) 4 орлогчийг "онц аюултай" гэсэн шатгаанаар КГБ-ынхэн баривчлан Москвагийн ойролцоо цэргийн баазад байрлуулав. Хуйвалдагчид мөн Оросын СФСР-ын ерөнхийлөгч (шинээр үүсэж байсан ОХУ-ын ерөнхийлөгч) Борис Ельцинг 8 сарын 17-нд Казахстанаас ирэхэд нь, эсвэл дараа нь дачадаа байж байхад нь баривчлана гэж төлөвлөж байсан ч яагаад ч юм баривчлаагүй юм. Борис Ельцин Оросын парламентын байр болох Цагаан Ордонд 19-ны өглөөний 9 цагт Оросын СФСР-ын Ерөнхий Сайд Иван Силаев, Оросын СФСР-ын Дээд Зөвлөлийн дарга Руслан Хасбулатов нартай цуг ирэн Үндсэн хуулийн эсрэг төрийн эргэлт болсныг мэдэгдлээ. Тэгээд цэргийнхнийг төрийн эргэлтэнд оролцохгүй байхыг мэдэгдэв. Мөн Михайл Горбачевд ард түмэнд хандаж үг хэлэх боломж олгохыг шаардан бүх нийтийн ажил хаялт зарлахыг уриалав. Энэ зарлал, тунхаглалыг нь брошур, плакат, тараах материал хэлбэрээр москва даяар түгээв.
Үдээс хойш Москвагийн иргэд цуглан Цагаан байшин (ордон)-г хамгаалан саад хаалт босгож эхлэв. Хариуд нь Геннадий Янаев үдээс хойш 4 цагт Москва хотод онц байдал зарлав. 5 цагт тэрээр хэвлэлийн бага хурал дээр Горбачев амарч байгаа гэж мэдэгдэв. Гэвч түүний үг мэдэгдэл төдийлөн итгэл үнэмшил төрүүлээгүй.
Энэ үед Парламентын цагаан байшинг хамгаалах үүрэг авсан Таманскийн моторжуулсан явган цэргийн дивизийн командлагч Маёр Евдикомов Оросын СФСР-ын удирдлагуудад үнэнч хэвээрээ гэдгээ мэдэгдэв. Ельцин нэгэн танкан дээр гарч олон нийтэд хандаж үг хэлэв. Санамсаргүй энэ үзэгдлийг нь оройн мэдээгээр улсын ТВ-ээр дамжуулчихав.
== 8 сарын 20 ==
Үд дунд Москвагын цэргийн коммандантаар Янаевын томилсон Москвагийн цэргийн дүүргийн командлагч генерал Калинин оройн 11 цагаас өглөөний 5 цагийн хооронд Москва хотод хөл хорио тогтоож байгааг зарлав. Энэ нь Цагаан Ордон руу цэргийн дайралт удахгүй хийх гэж байна гэсэн дохио байв.
Цагаан ордны хамгаалагчид бэлтгэж эхлэв. Зарим нь зэвсэгтэй байсан бол ихэнх сайн дурынхан нь ямар ч зэвсэггүй байв. Оросын СФСР-ын удирдлагуудад үнэнч гэдгээ илэрхийлсэн Маёр Евдикомовын танкын хэсгийг тэндээс өөр тийш нь явуулсан байв. Цагаан ордонг хамгаалах штабыг Оросын СФСР-ын ардын депутат, генерал Константин Кобец толгойлов. Түүний мэдэлд сайн дураараа ордонг хамгаалахаар нилээн хэдэн тооны генералууд, ахлах офицерууд ирсний зарим нь тэтгэвэртээ гарсан хөгшчүүд байв.
8 сарын 20-ны үдээс хойш Крючков, Язов, Пуго нар Цагаан ордонруу дайрах шийд гаргав. Энэ шийдийг нь ГКЧП-ийн гишүүд дэмжив. Крючковын орлогч КГБ-ын генерал Агеев, Язовын орлогч Армийн генерал Ачалов нар "Аянга" хэмээх "Гром операцыг" хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө гаргав. Энэ операцыг Альфа Групп, Вымпел Групп, КГБ-ын тусгай тасгийнхан, Москвагын ОМОН-ы шүхэрчид, Дотоодын цэргийн Дзержинскийн дивизийн цэргүүд, гурван танк болон нисдэг тэрэгний скводрнотой хамтарч хэрэгжүүлэхээр тохиров. Альфа группын командлагч генерал Виктор Карпухин, болон Альфа бүлгийн бусад ахлах офицерүүд, Агаарын цэргийн дэд командлагч генерал Александр Лебед нар цагаан ордны ойролцоо байсан энгийн хүмүүс дунд холилдон нөхцөл байдлыг тандан тооцож үзэж байв. Үүний дараа Виктор Карпухин болон Вимпел бүлгийн командлагч хурандаа Бесков нар их хэмжээний цус урсах учраас уг операцыг хохирол багатай хэрэгжүүлэх боломжгүй байна гэж Агеевт мэдэгдэв. Энэ үед мөн агаарын цэргийн командлагч Павел Грачевын зөвшөөрлийг аван [[Александр Лебедь]] цагаан ордонд нууцаар очин Хамгаалах штабынханд дайралт шөнийн 02 цагт эхлэх болно гэдгийг мэдэгдэв.
== 8 сарын 21 ==
Шөнийн 01 цагт Цагаан ордноос холгүй газар Таманскийн моторжуулсан явган цэргийн дивизийг замд нь троллейбусууд, хот цэвэрлэх машинуудаар хийсэн саад замыг нь хааж гацаав. Хуягтны харах цонхыг халхлах гэж оролдсон Дмитрий Комар буудуулж нас барав. Мөн түүнд туслахаар очсон Владимир Усав, мөн Илья Кричевский нар буудуулж нас нөгчив. Эргэн тойрон байсан хүмүүс хуягтад гал тавьж шатаасан ч ямар ч цэрэг алагдсангүй.
Альфа болон вимпел бүлгүүд төлөвлөж байсныхаа дагуу цагаан ордонг эзлэх гэж дайрсангүй. Үүнийг сонсмогцоо Язов цэргүүдийг Москвагаас гарах тушаал өгөв.
Өглөөний 8 цагт цэргүүд Москвагаас гарч эхлэв. ГКЧП-ын гишүүд БХЯ-нд цуглан цаашид яахаа хэлэлцэн, яах учраа олохгүй, Михайль Горабчевтай дахин хэлэлцээ хийхээр Крым рүү төлөөлөгчид илгээх шийд гаргав. Владимир Крючков, Дмитрий Язов, Олег Бакланов, Александер Тизяков, ЗХУ-ын Дээд зөвлөлийн Анатолий Лукианов, Коммунист намын ЕНБД Владимир Ивашко нар Крымьрүү нисэв. Гэвч Форос дачад Горбачев тэднийг хүлээж авахаас татгалзав. Оронд нь дачагийн холбоо харилцааг сэргээсний дараа Горбачев ГКЧП-ын бүх шийдвэрийг хүчингүй болгож, гишүүдийг нь төрийн албан тушаалуудаас нь зайлуулав. ЗХУ-ын Ерөнхий Прокурорын алба төрийн эргэлт хийх оролдлогыг мөрдөн байцааж эхлэв.
== АНУ-ын оролцоо ==
"Зөвхөн Ерөнхийлөгчийн Нүдэнд" (For the President's Eyes Only) хэмээх номондоо Christopher Andrews 1991 оны зөвлөлтийн төрийн эргэлтийн оролдлогын үеэр АНУ шийдвэрлэх рольтойгоор оролцсон тухай нууцын зэрэглэлд байсан мэдээлүүдийн тухай өгүүлсэн. Тэр үед АНУ-ын ерөнхийлөгч [[Жорж Буш]]д АНУ-ын Үндэсний Аюулгүй Байдлын Агентлаг (National Security Agency) Крючков, Язов нар Москвагаас ЗХУ-ын цэргийн чухал албан тушаалтнууд, обьектуудтай харилцаж байсан холбоо харилцааг замд нь илрүүлэн чагнасан тухай мэдээлэл хүргэсэн байв. SIGINT-ын мэдээнээс үзвэл цэргийнхэн энэ төрийн эргэлтийг төдийлөн дэмжихгүй байв. Цэргийн олон командлагч нар бүр Москвагаас дуудлага хүлээж авахаасаа ч татгалзаж байсан байв. Буш тайланг үзээд энэ тухай мэдээллийг оросын ерөнхийлөгч Борис Ельцинд хүргүүлэх хэрэгтэй гэсэн, урьд өмнө хийгдэж байгаагүй шийд гаргасан. АНУ-ын Москва дахь элчин сайдын яамны холбоо харилцааны экспертэд АНУ-ын цэргийн удирдлагуудыг Ельцинтэй шууд холбоо тогтоох боломж гаргах даалгавар өгсөн. SIGINT -ын тухай мэдээллийг Ельцинтэй хуваалцсанаар цаашид Оросын цэргийн холбоо харилцааг үр дүнтэй тагнах байдлаа алдаж болзошгүй гэж ҮАБА Бушийн шийдвэрийг эсэргүүцсэн. Гэсэн ч ерөнхийлөгч төрийн эргэлтийг зогсоох илүү чухал гэж үзсэн гэдэг.
== Үйл явдлын үр дагавар ==
Михайл Горбачев Москва руу нисч ирсэн. ГКЧП-ын гишүүд ч гэсэн. Крючков, Язов, Александер Тизяков нарыг Москвад 8 сарын 22-ны үүрээр нисэж ирэхэд нь нисэх онгоцны буудал дээр баривчлав. 8 сарын 22-нд Пугог ажил дээрээ байхад нь баривчлав. Пуго эхнэртэйгээ 8 сарын 23-нд амиа хорлов. Мөн тэр өдөр Павлов, Василий Стародубцев нар барвчлагдав. Олег Бакланов, Валерий Болдин, Олег Шенин нарыг 8 сарын 24-нд баривчлав.
Олон тооны мужуудын дарга нар, гүйцэтгэх хороодын дарга нар ГКЧП-г дэмжиж байсан тул 8 сарын 21-нд Оросын СФСР-ын Дээд зөвлөлөөс №1626 тоот тогтоол гарган, хэдийгээр тэр үед хүчин төгөлдөр байсан Оросын үндсэн хуулинд харшилж байсан ч Оросын ерөнхийлөгч Борис Ельцинд мужын захирагч нарыг томилох эрх мэдэл олгов.
Line 102 ⟶ 79:
8 сарын 24-нд Москвагийн олон мянган хүн талийгаач Дмитрий Комар, Владимир Усов, Илъя Кричевский нарын оршуулах ёслолд оролцов. Михайл Горбачев тэдэнд ЗХУ-ын Баатар цолыг нэхэн шагналаа.
== Коммунист намын төгсгөл ==
8 сарын 24-нд Михайл Горбачев Коммунис Намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын ажлаас чөлөөлөгдөв. 8 сарын 29 хүртэл Владимир Ивашко КНЕНБД-ын үүрэг гүйцэтгэгчээр ажиллав.
Line 111 ⟶ 86:
11 сарын 6-нд Борис Ельцин №169 тоот зарлиг гарган Коммунист намын үйл ажиллагааг Орос улсад явуулахыг зогсоов.
== ЗХУ-ын задрал ==
8 сарын 24-нд Украйны Дээд зөвлөл Украйнь Улсын Тусгаар Тогтнолын тунхагийг баталж, тусгаар тогтнолын тунахгийг дэмжих тухай санал асуулга явуулах шийд гаргав.
8 сарын 27-нд
9 сарын 5-нд Ардын депутатуудын конгресс "шилжилтийн үе дэхь ЗХУ-ын бүрэн эхийн асуудал" гэсэн Зөвлөлтийн №2392-1 хуулийг батлав. Үүгээр ЗХУ-ын Дээд зөвлөлийг батлав. 9 сарын 6-нд шинээр байгуулагдсан Зөвлөлтийн улсуудын Зөвлөл Эстон, Латви, Литвын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрөв.
9 сарын 9-нд
9-р сард нийт санал асуулгад оролцогчдийн иргэдийнх нь 99 гаруй хувь нь дэмжсэнээр Армен тусгаар тогтнолоо зарлав. 9 сарын 21-нд Армены дээд зөвлөл бүрэн эрх, тусгаар тогтнолоо зарлав.
10 сарын 27-нд
Үүний дараа ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд ердөө Орос,
12 сарын 1-нд
12 сарын 8-нд
1991 оны 12 сарын 25-нд Горбачев ЗХУ-ын ерөнхийлөгчийн албан тушаалаас бууж байгаагаа зарласны дараа
Төрийн эргэлт хийхээр оролдсон хуйвалдагчдийн шүүх
Line 140 ⟶ 114:
1991 онд төрийн эргэлтийн Учир Шалтгааныг Шалган Тогтоох Парламентын Комисс байгуулагдаж, Лев Пономарёв даргалсан. Гэсэн ч 1992 онд Руслан Хасбулатовын шаардлагаар уг комиссын ажиллагааг зогсоож, тараасан.
[[Ангилал:Зөвлөлт Холбоот Улсын түүх]]
[[de:Augustputsch in Moskau]]
[[en:1991 Soviet coup d'état attempt]]
[[et:Augustiputš]]
[[fr:Putsch de Moscou]]
[[it:Putsch di Mosca]]
[[he:הפוטש של אוגוסט]]
[[ja:ソ連8月クーデター]]
[[no:Kuppforsøket i Sovjetunionen i 1991]]
[[pl:Pucz moskiewski]]
[[ro:Tentativa sovietică de lovitură de stat din 1991]]
[[ru:Августовский путч]]
[[fi:Neuvostoliiton vallankaappausyritys 1991]]
[[vi:Cuộc đảo chính Xô-viết năm 1991]]
[[tr:1991 Sovyet darbe girişimi]]
[[uk:Серпневий путч]]
[[zh:八一九事件]]
| |||