Жозеф Пулитцер: Засвар хоорондын ялгаа

'''Жозеф Пулитцер''' [[хэвлэн нийтлэгч]], [[сэтгүүлч]] нь [[1847 он]]<nowiki/>ы дөрөвдүгээр сарын 10-нд [[Унгар]]<nowiki/>ын Мако хотод төрсөн бөгөөд [[1911 он]]<nowiki/>ы 10 дугаар сарын 29-нд нас нөгчжээ.

Жозеф Пулитцерийн эцэг нь үр тарианы худалдаачин жүүд, эх нь цэвэр герман цусны, католик шашныг ягштал шүтдэг эмэгтэй байжээ. Эцэг эх нь өөр шашинтай боловч бие биендээ үнэн сэтгэлээсээ хайртай байсан гэдэг. Эх нь харин хүүхдүүдээ өөрийн шашнаар хүмүүжүүлнэ гэсэн суурин дээр бат зогсдог байсан учир Жозеф Пулитцерийг ахтай нь шашны сургуульд оруулсан байна. Жозеф Пулитцер шашинд ямар ч сонирхолгүй нэгэн байсан болохоор түүнийг удалгүй Будапешт хотын дээдсийн хүүхдүүдийн сургуульд шилжүүлсэн гэдэг.

“Westliche Post”-ын уншигчдын хүрээ хумигдаж, дампуурлын ирмэгт тулахад хөдөлмөрийн хөлсөө 4 жил хуримтлуулсан Ж.Пулитцер сониныхоо тал хувьцааг хямд үнээр худалдан авчээ. Сент-Луйсын оройн сонинуудын лидэр болсон “Сент Луйс пост энд диспэгч” томчуудын заль луйврыг илчилж, жижиг аж ахуйтан, ажилчин дундад ангийнхны эрх ашгийг тууштай хамгаалахын зэрэгцээ гэмт хэргийн мэдээ нийтлэл нийтэлж байв. Гэвч сонины удирдлага түүнээс хувьцааг нь эргүүлэн авсан байна. Жозеф Пулитцер 2 жил Европоор аялаад Сент Луисд эргэн ирж, [[1878 он]]<nowiki/>ы 12 дугаар сард сонины эрхлэгч болжээ. Орлого багатай Сэнт Луис Диспэч сониныг үнэ хаплцуулалтхаялцуулалт хийжээ. Үлдсэн 2700 доллараар “Ассошейтэд Пресс” агентлагийн гишүүн Ж.Пулитцер “Сент Луис Вэстлихэ Пост”-ын эрхлэгч Жон Диллонтой нэгдэж “Сэнт луис Пост энд Диспэч” нэрээр сониноо гаргах болов. Уг сонин жилд 40-50 мян доллараар ашиг өгөх болов.

Ж.Пулитцер дөнгөж 35 нас хүрсэн ч эрүүл мэндийн байдал нь муудаж, тэрээр эрс тэс уур амьсгалтай Миссури мужаас далайн зөөлөн уур амьсгалтай Нью Иоркд иржээ. “Нью-Йорк Херэлд” сонинд ажиллаж байсан дүү Алберт нь 25 мянган доллорын хөрөнгөтэй New York Morning Journal-г эрхлэн гаргах болсон нь үүнд бас нөлөөлсөн байна. Нэг центээр худалдаалагддаг энэ сонин анхнаасаа борлуулалт сайтай байжээ. ”Пенсильванын төмөр замын эздийн нэг Бизнесмэн Жэй Гaулдын “New York World” сониныг Жозеф худалдан авчээ. Тус сонин жилд 40 мянгын алдагталтай гарч, уншигчидынуншигчдын тоо нь өдрөөс өдөрт цөөрч байв. Хэдэн сая хүн амтай New York –ын эрд түмэнд хандсан сонин гаргавал галзуу ашиг олохыг тооцоолж 346 мянгаар худалдан авчээ.

[[1883 он]]<nowiki/>ы 5 дугаар сарын 11-нд бичсэн зарчмаа Ж.Пулитцер насан туршдаа баримталжээ. Тэрээр “Цэцэглэн“''Цэцэглэн хөгжиж буй энэ агуу том хотод зөвхөн хямд биш, бас цэцэн, зөвхөн цэцэн биш, бас өргөн хүрээг хамарсан зөвхөн өргөн хүрээг хамарсан, зөвхөн өргөн хүрээг хамарсан биш, бас жинхэнэ ардчилсан, мөнгөний туламнуудын биш, ард түмний талын, луйвар залийг илчилсэн, нийгмийн сөрөг тал, дутагдлыг шүүмжилсэн сонин үгүйлэгдэж буй юм”юм''” гэж бичжээ.

Ж.Пулитцерийн баг бол урьд өмнө байгаагүй шилдэг сэтгүүлчдийн цоморлог байлаа. Шинэ содон зүйл олж бичихийн тулд тэд яахаас ч үл буцна. Нэг нь шоронд орж камерт хонож байхад нөгөө нь галзуугийн эмнэлэгт хэвтэж ямар ч сэтгүүлчийн олж сонсохгүйг сонсоно. New York Herald суурийг нь тавьсан адал явдалт сэтгүүл зүй сонгодог утгаараа New York World-д биелэлээ олов. Ж.Пулитцер New York World сонины нэгдүгээр нүүрний баруун дээд буланд улс төрч, баячууд, гэмт хэрэгтэн, хулгайч, алуурчин гэх мэт хүмүүсийн мэдээг гаргах болжээ. Үүний ачаар [[сонин]]<nowiki/>ы хэвлэгдэх хувь эрс өсөв. Анх удаа сэтгүүл зүйд зургийг ийм тодорхой зорилгоор ашигласан байна. New York World сонины эзэн нийгэм, улс төр, эдийн засгийн амьдралын бүхий л салбарт нэвтрэн орж, дээр дооргүй шүүмжилж эхлэв. Өдөр тутмын ажил, зовнилдоо дарагдсан New York-чуудыг гүн нойрноос нь сэрээхийн тулд Ж.Пулитцер “''Манай сонин бол жинхэнэ ард түмний, тэдний эрх ашгийг хамгаалсан сонин''” гэж тунхаглажээ.

“The New York World”-ыг худалдаж аваад ердөө 4 жил хагасын дараа Пулитцерийн эрүүл мэнд эрс муудаж хараагүй болов.сонин 15 мянган хувиар хэвлэгддэг байсанбайсныг тус сониныг Ж.Пулитцер 15 жилийн дараа 800 мянган ширхэгт хүргэж чаджээ. Анх удаа Пулитцерийн гарт сонин [[хэвлэл]] бодитойгоор дөрөв дэх засаглалын үүрэг гүйцэтгэв. ЭССЗүйнЖозеф Пулитцерийн удирдсан [[сэтгүүл зүй]]<nowiki/>н үйл ажиллагаа нь [[Эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй]]<nowiki/>н үндэс ч тавигдсан байнагэж үздэг.

[[1917 он]]<nowiki/>оос АНУ-н сэтгүүлчдэд олгодог хамгийн нэр хүндтэй шагнал Жозеф Пулитцерын нэрээр нэрлэгдсэн байна. Хэдийгээр шинээр сэдсэн зүйл үгүй ч бусдын сэдсэнийг хэрэгжүүлэхдээ гарамгай нэгэн байв.

[[1878 он]]<nowiki/>д дампуурлын ирмэгт тулаад байсан, Сэйнт-Луисын “ Dispatch”, “ Post “ сонинг худалдаж аваач гэсэн санал иржээ. Дуудлага худалдаанаас 2500 ам.доллараар худалдан авсан нь хожим түүний нэрийн хуудас болсон билээ.Тэрээр худалдаж авсан энэ хоёр сонинг нэгтгэж “St. Louis Post-Dispatch” гэсэн шинэ нэр өгчээ. Өөрийн гэсэн сонинтой болсон Пулитцер хvссэнээрээхүссэнээрээ ажиллах боломжтой болов. Тэрээр сониныхоо эзэн, редактор, сэтгvvлчийнсэтгүүлчийн ажлыг өөрөө нэгэн зэрэг хийж байлаа. Сэйнт-Луис хотын энэ жижиг сониноороо Ж.Пулитцер хотыг муу муухай бүхнээс хамгаалахаар шийдэж, татвараас зайлсхийгчэд, хууль бус мөрийтэй тоглоомын бүлэглэлүүд,  даатгалын булхай, монопол банкууд болон хээл хахуулийн эсрэг зогсч байв. Үнэний дуу хоолой болж байсан энэ сонин эхний өдрөөсөө л дайснуудтай болсон билээ.

“St. Louis Post-Dispatch” сонин сэтгүүлчийн эрэн сурвалжлах буланд нь Жозеф Пулитцер улс төрд хамт зvтгэж явсан хvмүүсийн талаар хайр найргvйнайргүй бичигдэхбичих болжээ. Энэ бүхний ачаар түүний сонин богино хугацаанд Сэйнт-Луис хотын хамгийн нэр хvндтэй сонин болох нь тэр.

[[1880-аад оныон]]<nowiki/>ы эхээр Ж.Пулитцерын эрүүл мэнд эрс дордсон аж. Тэрээр  гэр бүлийнхээ хамтаар амралтаа авч Нью Йоркийг зорьжээ. Гэвч амрахаасаа өмнө “the“The New York World” сониныг худалдаж авсан юм. Тэрээр сониноо Нью Йоркоос гардан удирдаж, шинэ сониноо ч мөн “St. Louis Dispatch” зарчмаар явуулж байв.  “St. Louis Post-Dispatch” сонинг таван жил удирдсан туршлага дээрээ тулгуурлан Нью-Йоркийн сонинг дор нь хөл дээр нь босгожээ. Энэ үед Ж.Пулитцерын нүдний хараа бүр муудаж, бараг юу ч үзэхээ больсон бөгөөд ихэнх цагийг гэртээ, Либерти дарвуулт завин дээрээ өнгөрүүлэх болсон билээ. Ж.Пулитцер 1890 онд “the New York World” сонины байр 16 давхар барилга бариулсан нь тухайн үед Нью Йоркийн хамгийн өндөр барилга байв. “the New York World” сонин гэмт хэргийн, авлигыг шүүмжилсэн хурц нийтлэлүүдээрээ алдартай байв.

Ж.Пулитцерыг хамгийн шилдэг байхад сургасан хүн нь түүний өрсөлдөгч “the New York Journal”-ийн эзэн Уильям ХерстХёрст байсан юм. Ж.Пулитцер У.ХерстээсХёрстээс олон захиалга авахын тулд хэний ч сонсоогүй мэдээ,  сүржин гарчиг, гэрэл зураг, амралтын дугаарт зориулсан хошин зураг нийтэлдэг байсан нь өнөөгийн шар хэвлэлийн эхлэлийг тавьсан гэж үздэг.

Амьдралынхаа сүүлийн жилүүдэд Ж.Пулитцер таг сохорч, сониноо ч уншиж чадахаа больсон бөгөөд хариуцлагатай нарийн бичиг нь түүний нүд чих болж байв. Эрүүл мэнд нь доройтсоноос Ж.Пулитцер хэд хэдэн хүний тусламжтай орноос босч явдаг болсон нь түүнийг хамгийн ихээр бухимдуулж  байжээ. Гэвч тэрээр шинийг сонсч, мэдэх сониуч зангаа гээгээгүй бөгөөд сониноо удирдаж, нийтлэлийнхээ бодлогыг чиглүүлж байсан гэдэг. Ж.Пулитцер 1911 онд 64 настайдаа Либерти дарвуулт завин дээрээ таалал төгссөн юм.