Мандухай сэцэн хатан: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
Уран зохиолыг Түүхэн сурвалжтай хольж болдоггүй юм. |
Tag: 2017 source edit |
||
Мөр 5:
== Амьдрал ==
Мандухай сэцэн хатан нь [[Түмэд]] аймгийн Энгүд отгийн Цоросбай Төмөр чинсан (Цоросын Баянтөмөр чинсан?) хэмээх хүний охин болж 1448 оны шар луу жил төржээ.
==Батмөнхийг их сууринд залсан нь==
▲Мандухай сэцэн хатан нь [[Түмэд]] аймгийн Энгүд отгийн Цоросбай Төмөр чинсан (Цоросын Баянтөмөр чинсан?) хэмээх хүний охин болж 1448 оны шар луу жил төржээ. 1467 онд Мандуул хаан нас барж, Мандухай сэцэн хатан бэлэвсрэн хоцорчээ. Хааны суурийг хоосон удаан байлгавал, феодалуудын хоорондох дайн самуун улмаар ширүүсч, зөрчил тэмцэл нь хурцдаж, Монголын хаант төр хямрах болно гэдгийг Мандухай сайн ойлгож байв. Тиймээс ч эртний уламжлалыг баримтлан, шинэ хааныг тодруулж хаан сууринд залах хүртэл түрүү хааны хатан төр барих ёсыг баримтлан Мандухай 19 наснаасаа эхлэн гурван жилийн турш их Монголын хаант улсын төрийг барьж байв. Энэ хооронд Мандухай сэцэн хатан бага наснаасаа эцэг эхээсээ өнчрөн хоцорсон Батмөнхийг олж авч, өөрийн биеэр өсгөн хүмүүжүүлж, гарыг нь ганзаганд, хөлийг нь дөрөөнд хүргэж хаан ширээнд суулгасан ажээ. Тэрээр төр барих хүн нь Чингис хааны Алтан ургийн гол удам, хаан суурийг залгамжлах эрхтэй хүн Мандуул хааны ач, [[Баянмөнх жонон]]гийн өнчин хоцорсон ганц нуган үр Батмөнх болох ёстой гэж үзэж байсан юм. Гэвч энэ хүү насан бага байлаа. [[Батмөнх Даян хаан]] нь [[Баянмөнх жонон]] болон [[Шихэр тайху]] төрсөн хөвгүүн юм.
▲Уйгарын [[Исмэл тайш]] зүүн Монголыг довтлох үед Шихэр хатан жирэмсэн байжээ. Зугтах үедээ төрж хүүгээ өөрийн итгэлт 2 жанжиндаа өгөн явуулж Баянмөнх жонон, Шихэр тайху нар хамт зугтаж байгаад Исмэл тайжид баригджээ. Исмэл тайж Баянмөнх жононг хөнөөж, Шихэр Тайхуг өөрөө авчээ. Балгачны Багай гэдэг хүн өнчин хүү Батмөнхийг үрчлэн авсан боловч, хоол унд муутай байлгаснаас бэтэг өвчинд баригдаж эдгэрэхгүй удсаныг Тангадын Төмөрхадаг гэдэг хүн олж мэдэн, гуйж үзээд бүтээгүй тул Багайгаас булаан авч, өөрийн эхнэр Сайхайгаараа асруулжээ. Тэд есөн цагаан ингэний сүүгээр тэжээж, гурван мөнгөн аягыг цоортол илж эмчлэн зассанаар Батмөнхийн өвчин илаар болсон гэдэг. Үүний дараа Төмөр Хадаг Батмөнхийг Мандухай сэцэн хатанд аваачиж өгөв. Мандухай сэцэн хатан Алтан ургийн ганц хүү Батмөнхийг асран хүмүүжүүлж агуу суудалд суулгах бодолтой байх үед Хавт Хасарын хойч, Хорчин аймгийн [[Өнөболд ван]] элч илгээж Мандухай хатанд: “Галыг чинь цохиж, нутгийг чинь зааж өгсү” гэж хэлүүлэв. Үүнийг сонсоод Мандухай:
{{Эшлэл|Хааны өвийг Хасарын үр чи иднэ үү?
<br/>Хасарын үр чиний өвийг бид иднэүү?
Мөр 36:
{{Эшлэл|Хааны үрийг өчүүхэн гэж
<br/>Хамаг улсыг үгүй гэж
<br/>Хасарын
<br/>Хаашаа үг хэлэх буй}} хэмээгээд халуун цайг тэргүүн рүү нь асгаж гэрээсээ хөөн гаргажээ.
Мөр 85:
<br/>Газар нутгийг чинь эзлүүлье}} гэсэн бөлгөө хэмээн түүх, судар бичгүүдэд тэмдэглэгдэн үлджээ.
[[Батмөнх даян хаан]] төр барих чадвартай болоогүй балчир байсан тул Мандухай сэцэн хатан түүний хатан нь болж “Эрхт Боржигины унтарч байсан галыг асаасан” байна.
1471 оны цагаагчин туулай жил Мандухай хатан Батмөнхийг үхэр тэргэнд суулган цэрэглэн мордож, самуун үймээн тарьж амар заяа үзүүлэхгүй байсан дөрвөн Ойрадыг Тас бүрд хэмээх газар тосч байлдав.
Мөр 92:
Мандухай сэцэн хатан, Чингис хааны алтан ургийн их үйлсийг сэргээн мандуулахын төлөө хүч чадал, арга ухаанаа шавхаж, өөрийн биеэр дайн байлдаанд явж байсныг манай сурвалж бичгүүдэд: “Сайтар саадаглаж, садарсан үсээ хураан, сайн даян хааныг үхэглэж (үхэр тэргэнд суулгаж) мордов” гэж тэмдэглэсэн байдаг ажээ.
==Гэр бүл==
{| class="wikitable"
|+
| |||