Википедиа

Туркменистан: Засвар хоорондын ялгаа

Browse history interactively
← Өмнөх өөрчлөлтДараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
б Munkhzaya.E moved page Туркмен to Туркменистан over redirect: Монгол хэлний зөв бичих дүрмийн журамласан толины дагуу өөрчлөв, хуудас 526, дугаар 120
No edit summary
Мөр 1:
{{Жааз Улс
|уугуул_нэр =Türkmenistan <span style="color:gray;"><small><sup><small>(</small>туркмен<small>)</small></sup></small></span>
|албан_ёсны_нэр ='''ТуркменТуркменистан Улс''' <br>{{юникодмонгол|ᠲᠦᠷᠻᠮᠸᠨ ᠤᠯᠤᠰ}}
|богино_нэр =ТуркменТуркменистан
|эрх_байдал ='''[[орон|тусгаар тогтносон орон]], [[бүрэн эрхт улс]]'''
|далбааны_зураг =Flag of Turkmenistan.svg
Мөр 9:
|үндэсний_дуулал =[[Түркмен хэл|түркм.]] «''Garaşsyz Bitarap <br> Türkmenistanyň Döwlet Gimni»''<br/>(Тусгаар, төвийг сахигч Түркмен улсын дуулал)<br/><center>[[File:National anthem of Turkmenistan, performed by the United States Navy Band.oga]]</center>
|газрын_зураг =Turkmenistan on the globe (Afro-Eurasia centered).svg
|map_caption =Дэлхийн тал бөмбөрцөг дэх ТуркменийТуркменистаны байршил
|нийслэл_хот =[[Ашхабад]]
|хамгийн_том_хот =[[Түркменабат]], [[Дашогуз]]
|албан_ёсны_хэл =[[туркмен хэл]]
|бүс_нутгийн_хэл =
|үндэс_язгуур = ТуркменийТуркменистаны ард түмэн: <br> 85% - [[туркмен үндэстэн]]<br />5% - [[узбек үндэстэн]]<br />4% - [[орос үндэстэн]]<br />6% - бус ард түмэн
|үндэс_язгуур_он = 2003
|нутгийн_олон = 100% – [[Туркменистан#Нийгэм соёл|Туркменчүүд]]
Мөр 65:
|тэмдэглэл =
}}
'''ТуркменТуркменистан Улс''' нь Төв азийн улс бөгөөд баруун хойд хэсгээрээ [[Хасаг улс|Казакстан]], хойд болон зүүн хэсгээрээ [[Узбек улсУзбекистан|Узбекстан]], зүүн өмнөд хэсгээрээ [[Афганистан]], өмнөд болон баруун өмнөд хэсгээрээ [[Иран улс|Иран]] улстай болон баруун талаараа Каспийн тэнгистэй тус тус хиллэдэг.
 
Газар нутгийн хэмжээгээр Дэлхийд 53 дугаар байранд буюу 491 мянган км² газар нутагтай. Засаг захиргааны таван муж, нэг нийслэл болгон хуваадаг.
 
ТуркменТуркменистан нь олон зуун жилийн турш соёл иргэншлүүдийн уулзвар болж байсан. Дундад зууны үед [[Мерв]] хот нь 15-р зууны дунд хүртэл Хятадын худалдаа арилжааны цуваа явдаг байсан [[Торгоны зам]]<nowiki/>ын чухал зогсоол бөгөөд Исламын ертөнцийн агуу хотуудын нэг байсан. 1881 онд [[Оросын эзэнт гүрэн|Оросын эзэнт]] гүрний хавсарга улс болсон. ТуркменТуркменистан нь Төв Ази дахь Болшевикийн  эсрэг хөдөлгөөн өрнүүлж байсан боловч 1924 онд ЗХУ-ын бүрэлдэхүүн Бүгд найрамдах улс болж, 1991 онд [[Зөвлөлт Холбоот Улс|ЗХУ]] задарч тусгаар тогнтолоо зарлах хүртэл [[Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Туркмен]] (ТуркменТуркменистан ССР) улс хэмээн нэрлэгдэж байсан.
 
ТуркменТуркменистан улс нь дэлхийд байгалийн хийн нөөцөөрөө 4-т ордог. Газар нутгийх нь ихэнх хэсэг буюу 70 орчим хувийг [[Каракумын]] цөл эзэлдэг. 1993 оноос хойш иргэд нь төрөөс үнэгүй цахилгаан, ус болон газын хийгээр хангадаг.
 
ТуркменТуркменистан улсын анхны ерөнхийлөгч [[Сапармурат Нивазов]] 2006 онд нас барах хүртлээ тус улсыг захирч байсан. 2007 онд [[Гурбангули Бердимухамедов]] ерөнхийлөгчөөр  сонгогдсон. [[Хүний эрхийн манах]] (Human Rights Watch ) байгууллага “''ТуркменТуркменистан улс нь дэлхийн хамгийн дарангуйлсан дэглэмтэй улсуудыг нэг нь. Энэ улсад бие даасан хяналт бараг хаалттай, хэвлэл мэдээлэл болон шашны эрх чөлөө чанга хяналттай, хүний эрхийг хамгаалагчид болон бусад сайн дурын идэвхтнүүдийн засгийн газраас хяналт тавьж, аюул заналхийлэл учруулж байдаг'' ” гэж дүгнэлт гаргасан.
 
Ерөнхийлөгч [[Бердимухамедов]] нэг хүнийг тахин шүтэх дэмждэг, түүний хамаатан садан болон хамтрагчидаа хязгааргүй эрх мэдэл эдлүүлдэг ба нийгмийн амьдралын бүхийл асуудлыг бүхэлд нь хянаж байдаг.
Мөр 79:
5.2 сая иргэний 90 хувь [[ислам]] шашинтан, 78 хувь [[туркмен үндэстэн]] байдаг. Нийслэл [[Ашхабад]] 900 мянган хүнтэй.
 
ТуркменТуркменистан улс хөгжиж байгаа. 2012 оноор жишээлэхэд ДНБ 11% өссөн. [[Шатдаг хий]], [[газрын тос]] ихээр олборлодог.
 
[[Тамын үүд|«Тамын үүд»]] хэмээх түймэр унтардаггүй том нүх газарт үүссэн байдаг нь аялагч жуулчдын анхаарлыг татдаг.
 
== Нэр ==
ТуркменТуркменистан улсын нэрийг [[түркмен хэл|түркменээр]] ''Türkmenistan'' гэж бичдэг. ''Türkmenistan'' нь ''türk''+''men''+''stan'' гурван үеээс бүтнэ. «[[Түркмен үндэстэн|Түркмен]] [[улс]] [[орон]]» гэсэн утгатай. Эхний ''türk'' нь монголоор «[[Түрэг|{{MongolUnicode|ᠲᠦᠷᠦᠭ|h}}]]», «[[түрэг]]» гэж бичдэг үгний нэгэн [[түрэг хэлний бүлэг|түрэг]] хувилбар нь мөн. Хоёрдугаар ''men''-ийг эрдэмтэд «-д хамаарах», «-рхүү» гэсэн утгатай ''-myn'' ,''-men'' гэх [[Согд хэл|согд]] залгаас гэж таадаг. Гуравдугаар ''stan'' нь «орон», «-ын газар», «улс» буюу ''[[-стан]]'' гэх [[перс хэл|перс]] дагавар юм. Монголд англи ''Turkmenistan'', орос ''Туркменистан'' хоёроос улбаалаад '''Туркменистан''' гэж бичих нь давамгайлж байгаа юм. Мөн орос ''Туркмения''-аас болж '''Туркмен''' гэж бичих нь байдаг. Дамдинсүрэнгийн толийг баривал '''Түркмен''', түркменээс нь галиглавал '''Түркменистан''', «-стан»-ыг нь «улс»-аар солиод '''Түркмен улс''', зүгээр л '''Түркмен''' гэж монголчилж болно. Азербайжанаар ''Türkmənistan'', хасагаар ''Түрікменстан'', хиргисээр ''Түркмөнстан'', сахагаар ''Түркменистаан'', оросоор ''Туркме́ния'', ''Туркмениста́н'' гэж үсэг, өргөлтийг нь өөрийн хэл бичигтэй тааруулснаас үлгэрлэвэл кирилл монголоор Түрэгмэнстаан, Түрэгмээн улс гээд бүр монголчлож ч болохоор байдаг.
 
== Түүх ==
Урьдын түүхэнд Туркмен оронд төвлөж мандсан улс байсангүй. Хоёр мянган жилийн тэртээ [[Ахемины улс|Ахемин]], [[Эртний Македон|Македоны]] дайчдын зам татаж өнгөрчээ. Дараа нь [[Парф улс|Парф]], [[Сасаны улс|Сасан]] гэх мэт [[Иран угсаатан|Иран угсаатны]] байгуулсан төр улсын хязгаар нутаг байв. Эцэстээ [[Түрэг|Түрэг угсаатны]] умраас өмнөш, дорноос өрнөш нүүсэн нүүдлийн замд таарч аажмаар Иран бус Түрэг угсаатны нутаг болжээ. 10-р зуунаас [[Перс]] соёлтой Түрэг угсааны [[Селжук улс|Селжук]], [[Сартуул улс|Сартуул]] улсын бүрэлдэхүүнд орж явав. 13-р зуунд [[Их Монгол Улс|Их Монгол]], [[Хүлэгийн улс|Хүлэгийн]] гэх [[монгол үндэстэн|монгол]], 14-р зуунд [[Төмөрийн улс|Төмөрийн]] гэх [[түрэг-монгол]], 16-р зуунаас [[Хивын хант улс|Хивын]], [[Бухарын хант улс|Бухарын]] гэх [[узбек]] эзэнтэй улсуудын харьяанд орж явсаар 19-р зууны сүүлчээр [[Оросын Эзэнт Улс|хаант Орос]]ын цэрэгтэй учирчээ.<ref name=cs>[http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Turkmenistan.pdf "Country Profile: Turkmenistan"] (PDF). Library of Congress Federal Research Division (February 2007).</ref>
 
Өнөөгийн ТуркменТуркменистан орны үндсэн хүн ам нь [[Түркмен үндэстэн]]. Тэд [[Турк үндэстэн|Турк]], [[Азербайжан үндэстэн|Азербайжан]] бас багтдаг Түрэг угсааны өрнө салаа - [[Огуз]]т хамаардаг. «Огуз» гэдэг үг нь «аймаг» гэх түгээмэл утгатай. Огуз нь 9-р зуунд [[Каспийн тэнгис]]ээс [[Балхаш нуур]] хүртэл, ер нь [[Арал тэнгис]]ийн орчим нутаглаж байгаад баруун өмнө рүү зүглэжээ. Түрүүч нь явсаар [[Турк]]т, дагуул нь [[Азербайжан]]д, адаг нь [[Түркмен]]д суурьшсан шиг байна. 7-р зууны [[Орхоны бичиг]]т "''Sekiz-Oghuz'' («найман огуз»), ''Dokuz-Oghuz'' («есөн огуз») гэж бичжээ" хэмээн Түрэг судлалын эрдэмтэд тайлж уншдаг. Тиймээс [[Түрэг улс]]ыг мөхсний дараа Огуз («аймаг») Түргүүд [[Монгол улс|Монгол орноос]] нүүсэн байх гэж таадаг.<ref name=cs/>
 
[[Image:Turkmen man with camel.jpg|thumb|Түркмен хувцастай Түркмен эр<br/>(1905-1915 оны хооронд авсан зураг)|left]]
Мөр 228:
 
=== Аялал жуулчлал ===
ТуркмендТуркменистанд амралт сувиллын чиглэлээр [[Каспийн тэнгис]]ийн эргийн [[Аваза]]д голлон очдог бол түүхийн мөрөөр [[Дашогуз]], [[Кёнеургенч]], [[Ниш]], [[Мары]] хотуудаар аялах жим татжээ.
 
== Цахим холбоос ==
{{Wiktionary}}
{{commonscat|Turkmenistan|ТуркменТуркменистан}}
* [http://www.turkmenistan.gov.tm/ Засгийн газрын албан ёсны цахим хуудас]
 
Мөр 242:
{{OIC}}
{{ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд}}
[[Ангилал:ТуркменТуркменистан| ]]
[[Ангилал:Азийн орон]]
[[Ангилал:Далайд гарцгүй орон]]
"https://mn.wikipedia.org/wiki/Туркменистан"-с авсан