Уйгурууд: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Мөр 29:
[[File:Battle at Awabat-chuang.jpg|thumb|left|Дорнод Туркестаны босогчдыг Чин улс цэрэглэн дарж буй нь(1828 он)]]
839 оны үед хурцадсан дотоодын хямралын улмаас Уйгурын сайд Гюелоу (Цзюэлоу) 839 онд Шато аймгийн цэргийг дагуулж Са тегин хааныг алж Хэса тегинийг хаан болгов. Эдиз аймгийн эзэн Гюйлу мохэ (Цзюйлу мохэ) Киргизтэй нэгдэж 1 буман цэрэг дагуулж Гюелоу, хаан нарыг довтолж алаад ордонг шатаав. Хааны ургийн Пан тегинийг Сачжи сайд авч 15 овог дагуулан Куча руу нүүв. Эзний гол Алаша руу хэсэг уйгур нарыг Яглакар овгийн яззгууртан толгойлж нүүж очжээ. Үлдсэн 13 овог, зуугаад мянган хүн Уцзе (Өгэ) хааныг дагаж Цагаан хэрмийн ард Хөх хот, Цахар хавиар суух болжээ. Энэ уйгуруудыг 848 он хүртэл Өгэ хаан захирч байв. Түүнийг үхсэний дараа эл бүлэг уйгурууд Ганьчжоу руу зугтаж очжээ. Хожим эдгээр уйгурууд 860-900 оны үед Ганьчжоугийн Уйгурын хант улс байгуулж 1028-1036 онд Тангудад эзлэгдэх хүртэл оршин тогтнож байжээ. 840 оны орчим Куча руу нүүсэн Пан тегиний зуугаад мянган хүнтэй уйгурууд бараг тэр даруй бэсрэг хант улс байгуулжээ. Кучагийн хант улсыг 866 оны орчим Турфан, Бешбалыкт нүүж ирсэн 200-аад мянган хүнтэй Буку Чиний токуз огузууд эзлэн авсан гэдэг.<ref>[https://mongoltoli.mn/history/h/797 Уйгур]</ref>
{{Түрэг угсаатан}}Уйгурууд нь Төв болон Зүүн Азид амьдардаг Туркийн салбар ястан юм. Өнөөдрийн байдлаар, Уйгурууд БНХАУ-ын Шинжаан Уйгурын Өөртөө Засах Улсад голчлон амьдарч байгаа бөгөөд БНХАУ дахь албан ёсны бүртгэлтэй 55 үндэстний цөөнхийн нэг. ▼
Царайны хувьд Ислам төрхтэй ч Кавказ болон Монголжуу төрхтэй ястан юм. ▼
Шинжаан Уйгурын уйгуруудын 80% орчим нь Шинжааны баруун өмнөд хэсэг [[:en:Tarim_Basin|Tarim Basin]]-д амьдардаг. Шинжааны бүс нутгаас гадна БНХАУ дахь уйгурын өөр нэг томоохон бүлэг нь [https://en.wikipedia.org/wiki/Hunan]мужийн [https://en.wikipedia.org/wiki/Taoyuan_County]-д оршдог. БНХАУ-аас гадна Казакстан, Киргизстан, Узбекстан болон Туркэд тархсанаас гадна цөөн тооны уйгурууд Афганистан, Герман, Белги, Недерланд, Норвеги, Швед, ОХУ, Саудын Араб, Австрали, Канад болон АНУ-д байдаг. ▼
== Нэр ==▼
Уйгур гэдэг үгийг уйгурууд /uː.iˈɡʊər/ гэж дууддаг. Анх англи хэлтнүүдэд /ˈwiːɡər/ гэж хятадын буруу дуудлагаар танигдсан. Сүүлийн жилүүдэд эрдэмтэд болон уйгурууд тэдний нэрний зөв англи дуудлага нь /uː.iˈɡʊər/ байх ёстой гэж онцлох болсон. Мөн латин үсгээр "Uyghur" гэж бичих ёстойг ч сануулсан. ▼
Монгол хэлнээ "Уйгур", "Уйгар" гэж хоёр ялгаатай байдлаар дууддаг. Учир нь монгол бичгийн уламжлалаа дагавал "Уйгур" гэх нь зөв боловч кирилл үсэг дэх эгшгийн зохицлоос үүдэж "Уйгар" гэж дууддаг. Мөн бичгийн хэлнээ "Уйгур" гэдэг хувилбарыг түлхүү хэрэглэдэг. ▼
Уйгур гэдэг үгний утга нь одоогоор тодорхойгүй. Өвөг Турк хэлний сурвалжийг үзвэл ''уяхур''',''''' ▼
== Орчин үе ==
Line 69 ⟶ 82:
*[http://baatarhuyag.niitlelch.mn/content/1314.shtml Нийтлэлч А.Баатархуяг, З.Мэндхүү "Хятадын хуучирдаггүй шинэ хязгаар" 2010]
▲{{Түрэг угсаатан}}Уйгурууд нь Төв болон Зүүн Азид амьдардаг Туркийн салбар ястан юм. Өнөөдрийн байдлаар, Уйгурууд БНХАУ-ын Шинжаан Уйгурын Өөртөө Засах Улсад голчлон амьдарч байгаа бөгөөд БНХАУ дахь албан ёсны бүртгэлтэй 55 үндэстний цөөнхийн нэг.
▲Царайны хувьд Ислам төрхтэй ч Кавказ болон Монголжуу төрхтэй ястан юм.
▲Шинжаан Уйгурын уйгуруудын 80% орчим нь Шинжааны баруун өмнөд хэсэг [[:en:Tarim_Basin|Tarim Basin]]-д амьдардаг. Шинжааны бүс нутгаас гадна БНХАУ дахь уйгурын өөр нэг томоохон бүлэг нь [https://en.wikipedia.org/wiki/Hunan]мужийн [https://en.wikipedia.org/wiki/Taoyuan_County]-д оршдог. БНХАУ-аас гадна Казакстан, Киргизстан, Узбекстан болон Туркэд тархсанаас гадна цөөн тооны уйгурууд Афганистан, Герман, Белги, Недерланд, Норвеги, Швед, ОХУ, Саудын Араб, Австрали, Канад болон АНУ-д байдаг.
▲== Нэр ==
▲Уйгур гэдэг үгийг уйгурууд /uː.iˈɡʊər/ гэж дууддаг. Анх англи хэлтнүүдэд /ˈwiːɡər/ гэж хятадын буруу дуудлагаар танигдсан. Сүүлийн жилүүдэд эрдэмтэд болон уйгурууд тэдний нэрний зөв англи дуудлага нь /uː.iˈɡʊər/ байх ёстой гэж онцлох болсон. Мөн латин үсгээр "Uyghur" гэж бичих ёстойг ч сануулсан.
▲Монгол хэлнээ "Уйгур", "Уйгар" гэж хоёр ялгаатай байдлаар дууддаг. Учир нь монгол бичгийн уламжлалаа дагавал "Уйгур" гэх нь зөв боловч кирилл үсэг дэх эгшгийн зохицлоос үүдэж "Уйгар" гэж дууддаг. Мөн бичгийн хэлнээ "Уйгур" гэдэг хувилбарыг түлхүү хэрэглэдэг.
▲Уйгур гэдэг үгний утга нь одоогоор тодорхойгүй. Өвөг Турк хэлний сурвалжийг үзвэл ''уяхур''','''''
[[Ангилал:Уйгур үндэстэн| ]]
[[Ангилал:Уйгур]]
| |||