Япон: Засвар хоорондын ялгаа

Content deleted Content added
Naruhito 2019.
Tags: Mobile edit Mobile web edit
No edit summary
Tag: 2017 source edit
Мөр 20:
|засаглалын_хэлбэр =[[Ардчилсан дэглэм]], [[нэгдмэл байгууламж|нэгдмэл<br> байгууламж]], [[Үндсэн хуульт хаант засаг|үндсэн хуульт]]<br>[[хаант засаг]]тай
|удирдагчийн_цол1 =[[Японы эзэн хаан|Эзэн хаан]]
|удирдагчийн_нэр1 =[[NaruhitoНарүхито]]
|удирдагчийн_цол2 =Ерөнхий сайд
|удирдагчийн_нэр2 =[[Абэ Шинзоо]]
Мөр 81:
Япон нь [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]]ы дараа зохиосон [[Японы Үндсэн Хууль]]д үндэслэн шүүх, гүйцэтгэх, хууль тогтоох эрх мэдлийг хэрэгжүүлдэг [[Үндсэн хуульт хаант засаг]]т улс бөгөөд Үндсэн хуульд нь [[Төрийн тэргүүн]] гэж хэн болохыг заагаагүй боловч Япон Улсын ард түмний эв нэгдлийн бэлгэ тэмдэг болох [[Японы эзэн хаан|эзэн хаан]] нь төрийн тэргүүн гэж хэлж болох юм.
 
Япон нь эдийн засгийн чадавхаараа дэлхийд [[АНУ]], Хятадын дараа 3-т ордог, [[Их Найм|Их Наймын]] нэг гишүүн улс юм. Азийн цор ганц өндөр хөгжилтэй орон хэдий ч [[түүхий эд]], [[хүнс]], [[Энерги|эрчим хүчний]] 80-аас илүү хувийг [[импортлодогИмпорт|импортолдог]], гадаад худалдаанаас хамааралтай улс болно.
 
Японы [[хүн ам]] нь [[Хоншүү]] арлаар төвлөрөн суудаг [[япон үндэстэн|япон]], [[Окинава]] аралд оршин суух [[Рюүкюү]] болон [[Хоккайдо]], [[Сахалин]]аас гаралтай [[Айнү]], [[Орок]], [[Нивхи]] зэрэг жижиг үндэстнүүдээс бүрдэнэ. Албан ёсны хэл нь япон хэл бөгөөд [[Рюүкюү хэл]], [[Айнү хэл]] зэрэг цөөн ярилцагч бүхий хэлнүүд оршдог.
Мөр 88:
 
== Нэр ==
Япон хэлэнд 日本 (албан ёсоор Ниппон, аман ярианд Нихон гэж дуудагдана, "Наран үндэст/язгуурт/гарвалт" гэх утгатай) гэж нэрлэгддэг. Энэхүү нэрийг анх 645 оны 7-р сард [[Солонгосын хойг]]т оршин байсан [[Гүгурёо]] болон [[Вэкжэ]] улсын элчид хандсан бичигт "Бурханы сурвалжит Наран үндэст улсын эзэн хаан" хэмээн хэрэглэгдсэн гэж үздэг.
 
Европод түгсэн нэр нь [[Хятад хэл]]ний У аялгуун дахь ''Жепен'' гэдгээс уламжлагдсан өвөг [[Малай хэл]]ний ''Жипенкүо'' гэдгээс үүссэн байдаг . Энэ үгийг 16-р зууны [[Малакка]]д очсон ПортугалийнПортугалын далайчид Европт авчирч , [[Англиангли хэл]]ний сурвалжид 1565 онд ''Giapan'' (''Жиапан'') гэж бичигджээ<ref>{{cite book|last=Mancall|first=Peter C.|title=Travel narratives from the age of discovery: an anthology|year=2006|publisher=Oxford University Press|pages=156–157|chapter=Of the Ilande of Giapan, 1565}}</ref>. Түүнээс дамжсан [[Германгерман хэл]]ний ''Japan'' (''Япан'') гэдгээс [[Оросорос хэл]]энд ''Япон'' гэж зээлдэгдэж , өдгөө Монголмонгол хэлэнд '''Япон''' гэж нэрлэгдэх болсон юм. Мөн Монголчуудмонголчууд албан бусаар уугуул нэрийг үндэслэн ''Наран Улс'', ''Мандах нарны орон'' гэж нэрлэх нь түгээмэл юм.
 
== Газар зүй ==
Япон орон 377,944 хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай, дэлхийн [[Улс орнуудын газар нутгийн хэмжээ|60-р том]] мужулс болно.
[[Файл:Satellite image of Japan in May 2003.jpg|200px|thumb|left|Хиймэл дагуулаас]]
[[Зураг:Japan topo en.jpg|thumb|left|200px|thumb|Физик газрын зураг]]
 
=== Байрлал ===
Япон хойд өргөргийн 24° — 46°, зүүн уртрагийн 122° — 146° дотор багтах ба НҮБ-ийн ангиллаар [[Дорно Ази]]д хамаарна. Хуурай газрын хилгүй, арлын орон. Дорноос [[Номхон далай]], өмнөөс [[Филиппиний тэнгис]], өрнө өмнөдөөс [[Дорнод Хятадын тэнгис]], өрнөдөөс [[Солонгосын хоолой]], [[Япон тэнгис]], умар дорнодоос [[Агнуурын тэнгис]]ээр хүрээлэгдэнэ. [[Орос]], [[Өмнөд Солонгос|өмнө]] [[Умард Солонгос|умар]] [[Солонгос]], [[Хятад]], [[Тайвань]]тай ойр.
 
=== Арал ===
Номхон далайн өрнөд хэсгийн 6,852 арал Японд харьяалагддаг. [[Хоккайдо]] (22%), [[Хоншүү]] (60.3%), [[Шикокү]] (5%), [[Кюүшүү]] (9.5%) хэмээх дөрвөн том арал бүх нутгийн 97%-ийг үүрчэзэлж байна.
[[Окинава]] арал хамаардаг [[Рюүкюү олтриг]] Кюүшюүгээс өрнө өмнөш нумран тогтсон байдаг. Хамгийн хол буюу Токиогоос өмнөш 1000 км алсад [[Бонин олтриг]] гэж байна. Ийм олон аралтай болохоор монголчууд «Арлын Япон» гэцгээнэ. Хамтад нь [[Японы олтриг]] ({{lang-en|Japanese Archipelago}}) гэж болно.<ref>{{cite book|last=McCargo|first=Duncan|title=Contemporary Japan|year=2000|publisher=Macmillan|isbn=0-333-71002-2 {{Please check ISBN|reason=Check digit (2) does not correspond to calculated figure.}}|pages=8–11}}</ref>
 
Мөр 136:
"Нарагийн эрин" буюу МЭ VIII зууны үед Японы анхны хүчирхэг улс, одоогийн [[Нара]] орчимд төвлөрөн бий болжээ. Энэ үед хамаарах "Кожики" (''Kojiki'', 712 он), "Нихон Шоки" (''Nihon Shoki'', 720 он) зэрэг судрууд хадгалагдан үлдсэн байдаг
 
XVI зууны үед [[Португал]]ийнын худалдаачид ба шашны номлогч нар анх Японд хүрсэн ба энэ үеэс Баруун болон Японы хооронд худалдаа, соёлын солилцоо эхэлжээ.
 
Ода Нобүнага [[Европ]]оос нэвтэрсэн галт зэвсэг хэрэглэн Японыг нэгтгэж эхэлсэн боловч 1582 онд алуулсан байна. Түүний дараа [[Тоёотоми Хидэёши]] үйл хэргийг нь үргэлжүүлэн 1590 онд бүх Японыг нэгтгэж дуусав.
Мөр 148:
 
1947 онд Япон нь шинэ [[Үндсэн хууль]] баталж, Үндсэн хуульт, [[хаант засаглал]]тай ардчилсан орон болов. Япон 1956 онд [[НҮБ]]-ын гишүүн орон болсон байна.
 
 
 
== Хүн ам ==
Line 169 ⟶ 167:
 
== Төр засаг==
[[File:AkihitoCrown 090710-1600aPrince Naruhito (2018).jpg|thumb|right|200px|Эзэн Хаан [[Акихито|Акихито хаанНарүхито]] Мичико хатны хамт]]
Өнөөгийн Японы төрийн бүтэц, эрх хувиарилалт [[Японы Үндсэн Хууль|1947 оны үндсэн хуулиар]] тогтжээ. [[Японы эзэн хаан|Эзэн хааны]] эрх мэдэл хумигдмал тул Японыг [[хаант засаг|үндсэн хуульт хаант засагт]] улс гэж ойлгоно. Японы үндсэн хуулинд эзэн хааныгаа "ард түмний эв нэгдэл, төр улсын билэгбэлгэ тэмдэг" гэж тодорхойлж, ёс ямбаны тэргүүнд өргөж, их л хүндэтгэж байдаг. Одоогийн хаан нь [[АкихитоНарүхито]] буюуюм. [[Акихито|Эзэн хаан ХэйсэйНарүхито]] юм.нуган үргүй тул одоогоор дүү нь болох Хунтайж [[Нарүхито]]Акишино хаан өвийг нь залгах ёстоймагадлалтай.
 
Япон [[улсын хурал]] ([[парламент]]) хууль цааз тогтоох үндсэн үүрэгтэй. Япон улсын хурлыг [[Улсын Хурал]] (УХ, японоор 国会 ''коккай'') гэнэ. УХ нь дөрвөн жил тутамд сонгогддог 480 суудалт [[Ардын танхим]] (衆議院 ''шүүги-ин''), зургаан жилийн хугацаат 242 суудалт [[Цэцдийн танхим]] (参議院 ''санги-ин'') гэсэн доод, дээд хоёр танхимаас бүрдэнэ. Японд хүн 20 нас хүрч байж сонгуульд санал өгөх эрх нээгддэг. Японы парламентад [[1955]] оноос хойш ихэнхдээ [[Японы Либерал Ардчилсан Нам]] олонх болж засгийн газраа бүрдүүлж байсан бөгөөд 2009 онд болсон бүх нийтийн сонгуулиар Ардчилсан Нам илт давуу ялалт байгуулан засгийн эрхийг авч, Либерал Ардчилсан Нам 2 дахь удаагаа сөрөг хүчин болсон. Гэсэн ч 2012 оны 12 сард болсон сонгуулиар Либерал Ардчилсан Нам дахин засгийн эрхэнд гарчээ.
Line 182 ⟶ 180:
Бүхэл Япон эхлээд, том түвшинд 47 ялгаатай нутаг, засаг захиргааны нэгж болж хуваагдана. Үүнд [[Токио]] гэсэн нэртэй 1 [[өргөн хот]] (都 ''to''), [[Хоккайдо]] гэх 1 [[хязгаар]] (道 ''dō''), [[Оосака]], [[Киото]] гэдэг 2 [[хотжсон аймаг]] (府 ''fu''), бусад нэр бүхий 43 энгийн [[аймаг]] (県 ''ken'') багтана. Энэ түвшнээ японоор ''тодоофүкэн'' (都道府県 ''todōfuken'') гэж бүлэглэнэ. Монголоор зүгээр л «аймаг» гэхэд болно. Доошилбол аймаг дотроо хэд хэдэн [[хот]] (市 ''shi''), [[хошуу]] (郡 ''gun'') болж хуваагдана. Хошууд цаашаа [[балгас]] (町 ''chō''), [[гацаа]] (村 ''son'') гээд дараална. Зарим аймаг дотроо завсрын шат үүсгэдгийг [[тойрог]] (支庁 ''shichō'') гэж бичиж болох юм. Жишээ нь: [[Хоккайдо]] дотроо 14 тойрогт хуваагддаг. Токио бол [[хот аймаг]]. «Токио хот», «Токио аймаг» гэвэл нэг л газар юм.
 
Газарзүйн байрлалаар нь аймгуудаа мужладагмужилдаг уламжлалтай. Үүнийг монголоор [[муж]], эсвэл [[бүс]] гэж (''Chihō'') бичиж болно.
{|
| style="padding-right:1em; vertical-align:top;" |
Line 263 ⟶ 261:
[[Файл:Tokyo stock exchange.jpg|thumb|upright|Токиогийн хөрөнгийн бирж дэлхийн хоёрдагч том бирж]]
 
[[ЭдогийнЭдо эрин]]д зарим зохион байгуулалттай аж ахуйн харилцаанууд үүсч, эдийн засаг хөгжсөн байдаг. Тухайлбал, [[Осакагийн будаа зууч нар]] даатгал, банкны хэлбэрүүдийг хөгжүүлж, усан, газрын замаарх худалдааны сүлжээ өргөжсөн байна. [[Мэйжийн эрин]]д зах зээлийн эдийн засагт шилжиж, аж үйлдвэржиж эхэлсэн ба одоогийн томоохон аж ахуйн нэгтгэлүүд тухайн үед байгуулагдсан байдаг.
Япон нь өнөө үеийн Азид тэргүүлэх, дэлхийн гурав дахь том хэмжээний дотоодын нийт бүтээгдэхүүн бүхий орон юм. Хоёрдугаар дайны дараа үсрэнгүй өсөлт хэмээгдсэн үе ирсэн ба 1960 болон 1970-аад онуудад эдийн засгийн жилийн дундаж өсөлт 7.5% байв. Харин 1980 болон 1990-ээд онуудад 3.2%-ын жилийн дундаж өсөлттэй байсан.
Line 283 ⟶ 281:
||[[1 сарын 1]]||[[Шинэ жил]]||
|-
||[[1 сар|1 сарын]] 2 дахь Даваа гариггараг||[[Насанд хүрэгсдийн өдөр]]||Тухайн жилд 20 нас хүрсэн хүмүүс тэмдэглэнэ.
|-
||[[2 сарын 11]]||[[Тусгаар тогтнолын өдөр]]||
Line 297 ⟶ 295:
||[[5 сарын 5]]||[[Хүүхдийн баяр]]||
|-
||[[7 сар|7 сарын]] 3 дахь Даваа гариггараг||[[Далайн өдөр]]||
|-
||[[9 сар|9 сарын]] 3 дахь Даваа гариггараг||[[Ахмадын өдөр]]||
|-
||[[9 сарын 23]] орчим||[[Намрын өдөр шөнө тэнцэх өдөр]]||Хуучнаар Эзэн хааны намрын тайлга
|-
||[[10 сар|10 сарын]] 2 дахь Даваа гариггараг||[[Биеийн тамирын өдөр]]||
|-
||[[11 сарын 3]]||[[Соёлын өдөр]]||Мэйжи эзэн хааны төрсөн өдөр
Line 311 ⟶ 309:
||[[12 сарын 23]]||[[Эзэн хааны төрсөн өдөр]]||
|}
* Баярын өдөр Ням гаригтгарагт таарвал дараах өдөр буюу Даваа гаригтгарагт нь, түүнчлэн баярын өдрүүдийн хоорондох өдөр Бүх нийтийн амралтын өдөр болдог. 
 
== Нэмэр ==
Line 319 ⟶ 317:
 
== Цахим холбоос ==
 
;
*
* [http://www.kunaicho.go.jp/eindex.html Kunaicho.go.jp Эзэн хааны гэр бүлийн албан ёсны цахим сүлжээ]
* [http://www.mofa.go.jp/ Ministry of Foreign Affairs Японы гадаад бодлого, боловсролын хөтөлбөр, соёл урлаг, амьдралын тухай]
* [http://www.shugiin.go.jp/index.nsf/html/index_e.htm Shugi-in.go.jp Төлөөлөгчдийн танхимын албан ёсны цахим сүлжээ]
* [http://www.ndl.go.jp/en/index.html ПарламентийнПарламентын номын сан (Англи хэлээр)]
 
; Албан ёсны хэвлэл мэдээлэл