Сяньби: Засвар хоорондын ялгаа
Content deleted Content added
Мөр 55:
Сяньби нар нь Хятадын байлдаанч улсуудын (МЭЄ 480-222) үед тvvхийн хуудаснаа анх тэмдэглэгсэн байна. Сяньби хэмээх нэрний талаар олон судлаачид ухаанаа уралдуулсаны дотор Монголын түүхч Гүнжийн Сүхбаатар өөрийн зохиол бvтээлдээ Сүмбэ хэмээн Монголчлон дуудаж, энэ vг нь Суварнаготара буюу алтан ураг хэмээх санскрит хэлнээс сунжран гарсан оноосон нэр болжээ гэж баталсан. Энэ талаар Ф.В.Томас, О.Менчен-Хелфен, [[Ма Чаншоу]], [[Ван Говэй]], К.Ширатори зэрэг эрдэмтэн Сяньби гэдэг нэр нь Сяньби, Сиби, Сюйпи, Сипи, Сюйби, Шиби зэргээр тэмлэгдсэн байдгийг онцлон тэмдэглэж, харин Шивэй гэдэг нэр нь Сяньбигаас сунжарсан vг болохыг [[П.Пеллио]], Фан Жуанью, Сүрбадрах зэрэг эрдэмтэд баталсан байна. Сүмбийн гарал үүслийн тухай эрдэмтэд Монгол эсвэл [[Манж]] Тунгусын өвөг эс бөгөөс монгол, тунгус холимог хүмүүс гэсэн гурван таамаглал дэвшvvлдэг бол өвөг Монгол улс болох нь гарцаагvй бөгөөд Хүннүгийн олон отог аймгийг нэгтгэн захирч өнөөгийн Монголчуудын генийн санг бvрдvvлэхэд чухал хувь нэмэр оруулсан юм. Зарим тvvхчид өвөг монголчуудыг Хүннү эцэгт Сүмбэ эхт аймгууд гэж нэрэлсэн байдаг. Сүмбэгийн зарим аймгууд Хятадад уусан алга болсон нь нэн харамсалтай тvvхийг өнөө үед vлдээсэн юм.
Таншихуайн хаанчлалын үед Сяньби улс нэн хүчирхэгжиж, Модунь хааны үеийн [[Хүннү улс|Хүн гүрний]] эзэмшиж байсан нутаг дэвсгэрийг дахин оруулж авсан төдийгүй эдийн засаг, худалдаа арилжааны хувьд ч Хүннү гүрнийг нэр төртэй залгамжилжээ. Эртний Хятад тvvхч эрдэмтэн Сяньби нарыг "Хүннү нар зугтан зайлснаас хойш Сяньби нар хүчирхэгжин мандаж, тэдний хуучин нутгийг эзэлж, буман цэрэгтэй хэмээн бардамнаж байна. Тэд чийрэг хүчтэй, авхаалж самбаа сайтай... Хүннүг бодвол зэвсэг нь хурц, морь нь хурдан" хэмээн болгоомжлон бичиж vлдээсэн байна. Таньшихуай бол угаас сэргэлэн авхаалжтай, алсын хараатай хүчирхэг хүн байсныг түүх шаштирт тэмдэглэн vлдээсэн байдаг бөгөөд нэн даруй Хүннүгийн хуучин газар нутгийг эрхэндээ оруулж, умар зүгийн [[Динлин]] болон дорно зүгийн Тунгус угсааны [[Фуюй]] нарыг бут цохин өрнө зүгийн шар үс, цэнхэр нүдэт [[Усунь|Усун]]<nowiki/>ийг өөртөө нэгтгэсэн байна. Хөрш зэргэлдээ нь Сяньби улс гэнэт мандан бадарч хүчирхэгжин байсанд Нанхиадын [[Хань улс|Хань улсын]] зvгээс гурван замаар цэрэг илгээснийг Таньшихуай бут ниргэсэнд Хан улс нэн болгоомжлон охиноо өгөх, ван цол олгох зэргээр найрамдахыг гуйсан ч, Таньшихуай алсыг харж, авсангүй цэргийн хүчээр улам их дайрах болсон. Таньшихуай нь ойролцоогоор МЭ 181 онд 45 орчим насандаа насан эцэс болсон. Энэ үеэс Сяньби улс, хаан ширээний төлөөх тэмцэлд өртөн нэгэн хэсэг уналтын байдалд орсон юм.
Сяньби нарын өвөг дээдэс нь дунху буюу дорнод ху мөн гэх бөгөөд генийн хувьд хүн нартай цусан төрлийн холбоотой өвөг нүүдэлчид байсан. Сяньби улс төрт ёсны талаар Хүн улсыг өв тэгш залгамжилж, бас нэгэн алхам урагшлан хөгжүүлжээ. Нэн ялангуяа цэргийн хүчин чадлаар илүү товойн гарсан гэж нангиад сурвалж бичигт тэмдэглэжээ.[[Зураг:Asia 200ad.jpg|thumb|МЭ 200 оны үед]]
Мөр 65:
== Сяньбигийн бутрал ==
Хаан ширээний удаан тэмцэлд Кэбинэн ялсан
Муюны нэг салбар Тогон нар Хөх нуур, Цайдамд нүүн очиж IV зууны дундуур [[Тугухунь|'''Тогон улсыг''']] байгуулсан, тэдний хойч үе нь X-XI зууны үеийн Шарай голынхон мөн бөгөөд XIII зууны үеэс Монгол нүүдэлчдээр цус сэлбэгдэн, Зүүнгар хаант улсын үед найдвартай түшиг газар болж байсан.
| |||